Sureja Asr
Miq të respektuar, sot do të flasim pak për një cilësi të tretë të cilën Allahu xh.sh. në suren Asr na e përkujton, që ka mundësi të na shpëtojë prej humbjes, prej husranit. Ne këtë humbjen, husranin e biseduam javët e para, se ka të bëjë me mosinkuadrimin dhe mosvendzënjen reale të njeriut në hapësirë në përgjithësi. Husrani ose humbja, kur thotë Allahu xh.sh. “njeriu është në humbje”, pra dëshiron të na tregojë për njerëzit të cilën nuk arrijnë të vendosin baraspeshën e të qenurit të lidhur me metafizikën, me Zotin, e të qenurit të përkuashtuar ndaj Allahut xh.sh. dhe aktivitetit të tij brenda kësaj bote. Kjo humbje ka mundësi të përjetohet në të dyja mënyrat. Mënyra e parë është që njeriu të jetë i koncentruar me të madhe në çështjet e kësaj bote, ndërsa mënyra e dytë është keqpërdorja e ahiretit për ta arsyetuar përtacinë në këtë botë. Që të dyja këto elemente janë humbje për njeriun dhe ia prishin baraspeshën, njëra ia prish baraspeshën shpirtërore dhe tjetra ia prish baraspeshën materiale, fizike jetësore të tij në këtë botë. Prandaj edhe Allahu xh.sh. në pjesën e parë, në dy cilësitë e para flet për çështjet që kanë të bëjnë me botën tjetër më tepër, në shikim të parë, me besimin dhe atë qëllim të veprave të mira që është i lidhur direkt me Allahun xh.sh. Në pjesën e dytë flet për dy elemente tjera të cilat na shpëtojnë neve prej letargjisë të kësaj bote, thotë ve tevasaubi’l – hakki ve teva saubi’s- sabr, dhe ju preferoni për vetveten por edhe tjerëve të drejtën, të vërtetën, adaletin, ligjin dhe preferoni për vete por edhe tjerëve qëndresën. Disa herë e kemi diskutuar që fakiri nuk e kuptoj fjalën sabr si durim, për shkak se në fjalën durim ka pasivitet. Sabri te muslimanët nuk e ka kuptimin e pasivitetit, d.t. th. të vije fatkeqësia dhe ti ngrisim duart e të themi, nuk kemi çka të bëjmë, por e ka kuptimin e qëndresës, d.m.th. ti kundërvihet me të gjitha elementet e asaj fatkeqësie e cila i ka ardhë mbi kokë.
Pra sonte do të flasim pak për këtë cilësi të tretë që e përmend Allahu xh.sh. Njëherë folja që përdoret këtu, ata që pak e dijnë gjuhën arabe e kuptojnë se folja është e përdorur si lloj folje që ka reciproritet brenda, tevasa. Reciprociteti do të thotë që çdo gjë të cilën do t’ua preferoni të tjerëve, para së gjithash duhet t’ia preferoni vetvetes, ose e kundërta, nëse do ta formulojmë në një mënyrë tjetër, atë që nuk ia preferoni vetvetes mos ua preferoni të tjerëve, atë që mendoni që nuk është e mirë për ju, atë që nuk keni mundësi ta realizoni, mos ua propozoni as të tjerëve. Ky element është një element shumë i ndijshëm në jetën e përditshme të njeriut. Njeriu çdo herë ka dëshirë që ti shoh tjerët çka bëjnë, prandaj edhe shejtani ka kërkuar prej Zotit duke thënë, bëre që njeriu kur të vijë në dynja, sa ti hapë sytë të shoh përballë e jo të shoh para vetes. Pra atëherë kur i hap sytë dhe sheh përballë, gabimet e tjetrit janë shumë lehtë të shihen, por gabimet personale, sytë ti zbresësh kah vetja është pak më vështirë. Kjo posaçërisht ndodhë kur bëhet fjalë për drejtësinë, posaçërisht kur të bëhet fjalë për hakikatin. Ajeti këtu thotë, ta propozoni për veten dhe për tjerët hakikatin, hakun. Haku te ne ka disa kuptime. Kuptimi kryesorë i hakut është kuptimi i realitetit, hakikatit ne i themi realitet. Një prej problemeve kryesore të cilin nëse nuk e zgjidh njeriu, atëherë ballafaqohet pandërprerë me probleme të reja që shkojnë varg, është realiteti i jetës. Njeriu që në fillim kur ballafaqohet me jetën duhet ta ketë të qartë qëllimin e jetës, çka është qëllimi i jetës. Është realitet jeta të ciën jemi duke e jetuar? Nëse është realitet atëherë çka është qëllimi i kësaj jete, pse jetojmë? Dhe këto pyetje sa më shumë i parashtrojmë para vetes, aq më tepër kemi mundësi ti afrohemi përgjigjes reale për këtë çështje. P.sh. nëse në njeri i cili nuk ka aq kontakt me fenë, si racionalisht si tradicionalisht, nëse e pyetni se për çka jeton, për çka shkon në shkollë, pse studion, përgjigjen që do ta merrni; që ta përfundojë fakultetin, të bëjë karierë. Mirëpo ta përfundon fakultetin, të bëjë karierë, është mjet, nuk është qëllim, edhe nesër kur do ta përfundoni, do ta ushqeni familjen, edhe kjo është mjet. Por këto mjete duhet të na dërgojnë deri te qëllimi i caktuar. Nëse ne nuk e dijmë ose e hudhim në harresë qëllimin e vërtetë, pse punojmë, pse studiojmë, pse hamë, pse pijmë, pse kemi familje, atëherë të gjitha punët na shkojnë lëmsh. Bashkëkohësia në masë të madhe e ka nxjerrur prej diskutimit qëllimin parësorë që e ka pasur feja, të gjithë fetë, Islami posaçërisht. Sipas Islamit qëllimi i krijimit të njeriut është t’i bëj ibadet Allahut xh.sh. dhe njeriu të gjitha punët që i bën në këtë botë i bën me qëllim që ti përkushtohet Allahut xh.sh., që ti përkushtohet Krijuesit. Sipas nesh, e vetmja mundësi në bazë të së cilës ka mundësi të vendoset baraspesha shpirtërore dhe materiale e njeriut në këtë botë është që qëllimi i jetës së tij ti shërbejë Allahut xh.sh. Fakultetin e përfundon për ti shërbyer Zotit, si qëllim final, në analizë të fundit, karierë bën për ti shërbyer Zotit, martohet për ti shërbyer Zotit, jeton për ti shërbyer Zotit. Të gjitha qëllimet sekondare i shërbejnë këtij qëllimi final, s’ka fjalë që ai i shërben familjes së vet, i shërben popullit të vet, u shërben njerëzve, u ndihmon të tjerëve, jeton mirë vet, është i lumtur vet, mirëpo qëllimi final i të gjitha atyre është që ti shërbejë Allahut xh.sh., dhe në të gjitha rastet ku nuk është i kënaqur Allahu xh.sh. me atë që e bën ai, qëllimet tjera bien poshtë. D.m.th. që gjitha qëllimet tjera që janë sekondare, nëse në analizë të fundit i shërbejnë Allahut xh.sh. atëherë janë legjitime për atë, nëse në analizë të fundit nuk i shërbejnë Allahut xh.sh. nuk janë legjitime. Pra ky është kuptimi i hakikatit, kuptimi i realitetit. Ta dini që ne si besimtarë, nëse në një mënyrë tjetër i afrohemi jetës dhe brendisë së saj nuk do të kemi harmoni edhe në elemente që ne i konsiderojmë se i kemi më të afërta. P.sh. afërsia e gjakut, afërsia e bashkshortësisë, janë dy elemente që janë ndër më të rëndësishmet nga aspekti i jetës së njeriut në këtë botë, mirëpo p.sh. atë vllaun që e keni pasur shumë të afërt, që keni ngrënë bashkë, që kur keni dalur jashtë ju ka mbrojtur prej tjerëve, kur vjen puna ta ndani pasurinë, ka që e vrasin, ne jo inshallah mirëpo ka ndodhur që për një send të vogël edhe ta vrasin. D.m.th. afërsia më e shenjtë që është e kësaj bote, afërsia e gjakut, prej një nëne, ka mundësi të shndërrohet në armiqësi, por edhe te afërsia bashkëshortore është e njejta gjë. Vetëm nëse këta çështje janë nën një ombrelë që është mbi këta, që është transcedentale, që është jashtëfizike, që nuk ka të bëjë me botën shqisore tonën, atëherë këto relacione të cilat janë brenda botës, ka mundësi të jenë të rregulluara si duhet. Ky është hakikati. Këtë hakikat ne e kemi humbur edhe prej xhamive. Disa herë fakiri jam duke e potencuar këtë çështje, besoni se shpirti më dhemb prej kësaj çështje. Për shkak se elementin më të shenjtë të fesë e kemi shndërru në organizim botërorë, që të na shërbejë në botë. Për shembull edhe nëse njëri prej jush vjen ti ndëgjojë këto ligjërata ose të jetë brenda këtij fondacioni për të arritur diçka të kësaj bote, është më mirë mos të vijë se i bën fetarisht dëm vetvetes. Mirëpo nëse vjen që ta shtojë fetarësinë, nëse vjen që ti shërbejë atij qëllimi final, atëherë le ta dijë që do të jetë i lumtur. Kohëve të fundit për shkak të dimensionit protestant të afrimit dhe qasjes ndaj fesë edhe organizimet fetare të ndryshme si kulturore, si estetike, si puro fetare, janë shndërruar në çështje të cilat kanë të bëjnë me organizimin brendashoqërorë imanent të fesë, brenda gjithësisë, e jo transcendent, jo jashtë gjithësisë, jo në shërbim ndaj Allahut xh.sh. Për atë nëse është brenda gjithësisë atëherë na mbytën neve, e nëse qëllimi final është vërtetë përkushtimi ndaj Allahut xh.sh. atëherë ky është kuptim real i hakikatit. Ky mejdani i hakikatit nuk është mejdan në të cilin shkohet me shumë dituri. Në mejdanin e hakikatit, vertikal, më tepër ecet me përjetim të fesë. Ashtu si dituria e ka rrugën e vet të arritjes deri në stadiumet e caktuara, ashtu edhe përjetimi i shpirtit i ka platformat e veta të arritjes deri te caku i vet. Ashtu si nuk keni mundësi diturinë ta mësoni kokë më vete, të ngriteni nga aspekti i diturisë kokë më vete, ashtu edhe në mejdanin e hakikatit, në dimensionin e ngritjes vertikale shpirtërore nuk ka mundësi që të ecet vet. Patjetër duhet dikush të ju merr për dorë dhe të ju dërgojë. Ky është një element shumë i njerëzishëm të cilin ne e kemi bartur me shekuj, ndërsa në botën bashkëkohore e kemi larguar prej shoqërisë. Për shembull të themi që do të bëni shkollën fillore, pra secila klasë ka një kujdestar të klasës, deri në përfundim. Secili grup që merret me një çështje të caktuar e ka një udhëheqës që e udhëheq atë grup, pra edhe shpirtëria është e tillë. Por ne si vepruam? Vetëm në elementin e shpirtërisë e larguam çështjen e udhërrëfyesit. A mbetëm pa udhërrëfyes? Jo, udhërrëfyes e vendosëm logjikën teknike dhe kryesisht për çështjet shpirtërore filluam të konstatojmë në bazë të analogjive, silogjizmave, gjykimeve më të thjeshta të logjikës. Nëse kjo është kështu, atëherë edhe ajo duhet të jetë ashtu, por nuk është ashtu. Do të thotë nuk kemi ngelur pa udhëheqës, dy elemente na udhëheqin momentalisht në mejdanin e shpirtit, e para është logjika, që është e mbrapsht në këtë rast dhe e dyta është nefsi, është uni jonë, ashtu si na ka ëndja, ashtu kemi dëshirë ti pranojmë disa elemente të shpirtërisë dhe të jetës në përgjithësi. Hz. Mevlana e ka një fjalë “logjika me këmbët e drunjta nuk ka mundësi të hapërojë në mejdanin e hakikatit”, për shkak se drejt realitetit nuk ecet vetëm me dituri dhe logjikë, drejt hakikatit ecet me ontologji pos këtyre, pos diturisë kërkohet edhe përjetimi. Për këtë arsye ashabët e Pejgamberit s.a.v.s., kur kanë ardhur ajetet, kanë shkuar te Pejgamberi a.s. dhe ai ua ka tregurar ajetet që kanë ardhur, mirëpo ata i kanë marrë disa prej tyre, janë munduar ti praktikojnë dhe pastaj kanë shkuar ti marrin tjerat. Ndërsa ne tani e bëjmë të kundërtën, marrim shumë informata, posaçërisht sot kur kemi internetin, mirëpo interneti na jep neve informata të cilat janë të thata, të cilat nuk kemi mundësi ti përjetojmë, dhe kjo paraqet rrezik për neve. Në mejdanin e hakikatit nuk ka mundësi të ecet përpara në këtë mënyrë.
Elementi i dytë, kuptimi i dytë, hakikati ose haku e ka edhe kuptimin e barspeshës, kuptimin e ekuilibrit. Në suren Rrahman Allahu xh.sh. thotë ve’s- semae raefaha ve vedaa’l- mizan, Allahu xh.sh. e ngirti qiellin lartë, në këtë rast d.m.th. e krijoi botën dhe vendosi peshoren, vendosi baraspeshën, mizanin. Baraspesha e mbanë në këmbë botën. Baraspeshën në plan të parë duhet ta kuptojmë si baraspeshë ndërmjet jetës së kësaj bote dhe ahiretit. Ju e dini që Islami në teori dallohet prej dy feve qiellore, hebreizmit dhe krishterizmit, se në praktikë as ato nuk janë ashtu, dallohet me atë që theksin nuk e ka as shumë totalisht në botën tjetër siç e ka krishterizmi, e humbë realitetin e kësaj bote, dhe as që e ka theksin totalisht në këtë botë duke mos e konsideruar fare botën tjetër siç është hebreizmi. Të dyja këto ecin paralelisht te muslimanët. Do të thotë Kur’ani teorikisht, si platformë teorike, jetën e njeriut, harmoninë e njeriut, lumturinë e njeriut të kësaj bote dhe ahiretit i çon paralelisht. Për atë në suren Rrahman thotë ve limen hafe mekame rabbihi xhennetan, për atë që ka dro, i përkushtohet si duhet pranisë së Allahut xh.sh., ka dy xhennete. Një pjesë e konsiderueshme e komentatorëve të Kur’anit thotë se këtu ka të bëjë me dy xhennete, njërin në këtë botë dhe tjetri në botën tjetër, rehati në këtë botë dhe rehati në botën tjetër.
Elementi i dytë është që të vendoset baraspesha e zhvillimit njerëzorë dhe shpalljes së Zotit. Në këtë periudhë në të cilën jemi duke jetuar kemi një disbalancë të madhe ndërmjet zhvillimit i cili është në dukje dhe qasjeve tona të cilat i kemi ndaj fesë. Shikoni, edhe ky nydrshim i cili ka ndodhur në botë, ky zhvillim i njerzimit edhe pse në aspektin teknologjik, nuk është vetëm për shkak të njeriut, për shkak se Allahu xh.sh. thotë Len texhide lisuneti’llahi tahvila, ju nuk keni mundësi që ta ndryshoni ligjin e Zotit në gjithësi Ndryshimet përjetohen, por ato janë me dëshirën e Allahut xh.sh. Prandaj këto ndryshime ne si i konsiderojmë dje edhe sot, se janë bërë prej njerëzve të cilët nuk kanë relacion me fenë, njerëz ateist, agnostik, panteist, nuk është ashtu. Këto ndryshime që kanë ndodhur është dashur të ndodhin për shkak të zhvillimit të njeriut, e nëse ne nuk i kemi bërër në koordinim me fenë, atëherë i kan bërë të tjerët. Dhe tani ne, lëre që nuk e kemi bërë, por për ta ruajtur pozitën tonë, nëse vendosim bariera, pengesa në kohën tonë, atëherë edhe më do të ngelim pas këtyre zhvillimeve të cilat janë zhvillime të njerëzimit në përgjithësi. Trashëgimia teknologjike, kulturore, shkencore, nuk është e asnjë populli dhe për këtë aspekt e kisha për qëllim që t’ua potencoj edhe këtë çështje që patjetër duhet të vendoset baraspesha ndërmjet shpalljes dhe zhvillimeve të njerëzimit në përgjithësi. Muslimani e ka patjetër që të hapërojë me kohën në të cilën jeton.
Kohëve të fundit njerëzit përdorin mekanizma mbrojtësde. Së pari dua të flas për anën tonë, muslimanët. Muslimanët kryesisht përdorin një mekanizëm mbrojtës, në të cilin thonë se, ne patjetër duhet të konservohemi, patjetër duhet të tërhiqemi në vetvete, patjetër duhet të vrasim e presim që ta ruajmë Islamin. Ky është dëmi më i madh që i bëhet Islamit. Islami është një fe dhe muslimanët janë fetarë të cilët kanë ide të fortë, nuk kanë frikë prej integrimeve, por çdo bareierë të cilën e vendosim me të tjerët vetëm se e prish imazhin e muslimanëve, na bën dëm neve dhe na e verbëron idenë, si sot që jemi duke e bërë. P.sh. tani në botë kur e përmendim muslimanin, në përgjithësi, jo vetëm të tjerët por edhe muslimanët shohin gjak përpara. Më mirë është të vdesin njëqind mijë muslimanë se sa të krijohet ky imazh për Islamin. Për këtë mendoni se unë nuk e di që kanë faj edhe të tjerët? Po, por dasma bëhet në kopsht tëndin, ne nuk jemi të pafajshëm. Ne fajin e kemi aty që nuk jemi gati të sakrifikohemi nga aspekti shoqërorë, unë mendoj kështu. Njerëzit të cilët mendojnë se shehidllëku është vetëm me të shkuar në luftë, këta njerëz janë të dobët. Ata njerëz që flijimin, sakrificën e konceptojnë si një rrjedhë shoqërore në të gjitha sferat e jetës, ata për çdo ditë vriten dhe për çdo ditë ringjallen. Ky element është element shumë i rëndësishëm të cilin ne muslimanët kemi mundësi të ia japim njerëzimit, elementin e sakrificës, elementin e flijimit për njerëzimin, jo elementin e vrasjes së njerëzve, por ky flijim kërkon që të jemi më të fortë, se nuk është i lehtë. Kërkon punë, kërkon pregatitje, kërkon arsye, kërkon lëvizje, kërkon dashuri ndaj profesionit, kërkon përkushtim ndaj Zotit. Këto elemente kanë mundësi të na baraspeshojnë neve me hapërimet e kohës, përndryshe ne fillojmë të kemi krizë të idesë islame në botë. Momentalisht ne nuk kemi më krizë të mbijetesës së muslimanëve, por kemi krizë të mbijetesës së idesë së pastër islame, sepse njerëzit fillojnë të mendojnë se këta apo ata ide janë vërtetë islame os ejo. Pse? Për shkak se konservativizmi i tepërt i cili nuk është real, se me qenë real nuk ka problem, krijon fotografi bardhë e zi, pa nuanca., dhe kryesisht Islamin që është shumë i përsosur, vet muslimanët e imponojnë që të duket si një rrugë e pa asfaltuar që çon në një fshat të vogël të malësisë. Islami nuk është rrugë që çon në një fshat të vogël, Islami është autostradë me shumë shiritë, dhe në këtë mënyrë duhet ta kuptoni, nëse njëri ka makinë të shpejtë mund të shkojë në shiritin e majtë, ai tjetri me makinë të dobët shkon në shiritin e djathtë, mirëpo që të dy të ecin në drejtim të njejtë, pra nuancat janë shumë të rëndësishme. Padyshim që këtë element duhet dikush ta promovojë.
Kemi pasur një ide e cila ka qenë ide e virgjër, nuk është prekur, idea e halifatit, edhe këtë idenë e halifatit këta ISIS-at e prishën. Idea e halifatit ka qenë ide e cila ka qenë e virgjër në botën islame dhe e ka pritur një qasje serioze ndaj asaj. Muslimanët ndoshta tani nuk kanë mundësi të bëjnë halifat politik që ka qenë në të kaluarën, mirëpo muslimanët kanë mundësi të bëjnë halifat kulturorë, halifat ekonomik, këto kanë mundësi ti bëjnë. Edhe atë idenë e cila ka qenë e virgjër arritëm që ta prishim.
Pastaj edhe nga ana tjetër kemi një pjesë të muslimanëve dhe jomuslimanëve në botë të cilët fenë e konsiderojnë si një çështje individuale të njerëzve të caktuar dhe e cila është pengesë për lirinë e njerëzve. Pra edhe këta s’mund ta vendosin barazpeshën. P.sh. kohëve të fundit edhe çështja e lirisë është një problem. Çka nënkuptojmë me liri? Kryesisht sot bota me liri e kupton hudhjen e prangave të etikës dhe hapjen e rrugës së epshit. Ndërsa te ne, në fe, si te muslimanët po edhe te tjerët, me liri nënkuptohet hudhja e prangave të imanencës të botës brenda dhe dalja në gjithësi, thellimin në imagjinatë, thellimin në ëndërr, thellimin në krijime të reja. Përderisa kjo nuk ekziston, njeriu nuk e ka këtë dimension të jetës, është i robëruar, ai nuk mund të shkruaj as poezi, ai s’mund as të pikturojë si duhet, ai s’mund ta përjetojë as të njerëzishmen në vete. Edhe në këtë aspekt ajo ana tjetër i ka vendosur barierat dhe kryesisht sa dëgjon diçka që është fetare, nëpërmjet të paragjykimit konstaton se aty ka diçka që është konservative, ka diçka që pengon lirinë, ka diçka që njerëzve ua ndërpret rrugën drej zhvillimit. Edhe ky paragjykim, kjo paradigmë ekziston në botë dhe politika botërore është duke u udhëhequr në këtë mënyrë. Para disa ditëve isha duke e redaktuar një vepër të përkthyer prej gjuhës arabe, por ajo e gjuhës arabe e përkthyer prej gjuhës së vjetër sanskrite d.m.th. indishtes së vjetër, vepra quhet Kelile ve Dimne. Flet për një dijetarë i cili ka shkuar t’ia tërheq vërejtjen një mbreti i cili ka qenë zullumqarë. Së pari i ka tubuar nxënësit e vet dhe iu ka thënë se ne jemi njerëz të mençur dhe të shkojmë të ia tërheqim vërejtjen mbretit se është duke bërë zullum, dhe ky zullumi momentalisht neve nuk është duke na prekur, ama nesër do na prek edhe neve, për atë e kemi obligim. Ata i kanë thënë se ne nuk guxojmë ta bëjmë këtë për shkak se ai është zullumqar dhe do të na vras. Ka vendosur të shkojë vetë dhe ka hyrë para mbertit dhe i ka thënë që unë kam ardhur që të ta tërhjek vërejtjen për padrejtësitë qe je duke i bërë ndaj popullatës, nëse më ndëgjon, unë mendoj se bashkarisht kemi mundësi që ta rregullojmë këtë situatë, por nëse nuk më ndëgjon dhe më denon pse po ti them këto fjalë, atëherë së paku emri i im në të ardhmen do të përmendet si ai që ia ka tërhjekur vërejtjen mbretit zullumqar. E njejta gjë është duke ndodhur momentalisht edhe në botë, d.m.th. bota nëpërmjet të politikave në përgjithësi, edhe arsimore, edhe kulturore, edhe udhëheqësit e botës të cilët janë paradigmatike, me paragjykime, është duke u fundosur dita ditës në një humnerë të madhe. Nëse nuk kthehemi prej kësaj atëherë do të përjetojmë kriza të mëdhaja të njerëzimit. Mund të thoni që këto janë punë të mëdhaja të cilat ndoshta nuk na takojnë neve, por këtë mos e harroni, ne kemi mundësi ta rregullojmë këtë xhemat dhe ne obligimin tonë duhet ta bëjmë me këtë xhemat. Ata që kanë mundësi ti drejtohen një grupi më të madh ata duhet ta bëjnë me atë grup të madh.
Prandaj këtë baraspeshë, këtë ekuilibër gjithsesi se duhet ta vendosim ndër ne nëse kemi dëshirë që vërtetë ta përjetojmë të njerëzishmen dhe ti shërbejmë qëllimit për të cilin kemi ardhur në këtë botë. Ky qëllim na bën të rehatshëm edhe në jetë por edhe kur të vdesim. Ky është një element i rëndësishëm për shkak se edhe vdekja është një realitet të cilit nuk kemi mundësi ti shmangemi, ndërsa ky qëllim neve na bën rehat edhe kur ballafaqohemi edhe me vdekjen.
Faleminderit!