Sureja Asr
Të respektuar miq javën e kaluar ne i thamë edhe disa fjalë në lidhje me suren Asr. Sonte do të vazhdojmë me ajetin e dytë të sures Asr dhe t’ju them shkurtë e qartë kjo sure është një prej sureve e cila më së tepërmi më ka frymëzuar gjatë jetës. Një sure që e tregon shumë shkurtë mënyrën se si të bëhemi njerëz. Shumica e ajeteve të Kur’anit janë për këtë çështje, këtë na e tregojnë, mirë ama sureja Asr në mënyrë shumë të shkurtë, të qartë, ashtu si i ngjanë të folë Allahu xh.sh., na e tregon se si kemi mundësi të bëhemi njerëz me plotkuptimin e fjalës.
Nëse do ta bëjmë një retrospektivë do t’ ju kujtohet se patëm thënë që çështjet në të cilat betohet Allahu xh.sh. nuk janë çështje të zakonshme, ordinare, por janë çështje të rëndësishme, prandaj edhe betohet në to.
Ne për fat të keq në këtë periudhë jemi në një situatë që asnjëherë nuk e kemi patur si gjini njerëzore. Shekulli XIX dhe i XX kanë ndikuar që të koncentrohemi vetëm në shenjat fizike të gjithësisë, ndërsa shenjat metafizike na kanë friksuar, kemi pasur frikë të mendojmë për shenjat metafizike. Prandaj edhe ajetet kur i kemi lexuar jemi përpjekur ti kuptojmë vetëm nga aspekti i shenjave fizike e biologjike. Ndërsa esenca e ajeteve të Kur’anit është që neve të na i tregojë shenjat e rrugës metafizike. Shpeshherë kjo ka ndodhur që në shekullin e XVIII, XIX, XX në botën islame të paraqiten edhe tefsire shkencore, komentet e Kur’anit nga aspekti shkencor dhe këto e kanë ngulfatur fjalën e Zotit. Kjo për shkak se shkenca asnjëherë nuk ka mundësi ta kornizojë, ta fus në rrathë fjalën e Allahut xh.xh, anjëherë, vetëm se jemi mashtruar në të shumtën e rasteve, se na ka ardhur neve më lehtë ta ndjejmë fascinimin dhe mahnitjen nëpërmjet të shkencës. Fakiri aspak nuk i pëlqen këto librat të cilat flasin për dimensionet shkencore të ajeteve të Kur’anit. Jo që më pengon, por e di se bartin elementin e fesë në një dimension tjetër. Shikoni, një pjesë e madhe e qyrsive (foltoreve) të xhamive tona janë shëndrruar më tepër në katedra të fizikës, të kimisë, të matematikës, e shumë pak në atë që duhet ta bëjnë, t’ia bartin auditorit shpirtin e fesë. Ta dini kjo është shumë e rrezikshme. Shkenca kërkon që diçka ose në trajtë shqisore ta përceptojë ose nëpërmjet të arsyes, në mënyrë intelektuale të konstatojë diçka në lidhje me atë çështje, varësisht a bëhet fjalë për shkencat natyrore ose ato sociale. Mirëpo feja nuk është e tillë. Qëllimin e kam, filluam të mendojmë për Kur’anin si një libër i cili ka të bëjë me argumentet që neve na tregojnë se Kur’ani është më i mirë se matematika, fizika apo kimia. Mbane në mend, ky është një rrezik i protestanizmit, është një rrezik i liberalizmit botërorë. Ndërsa, Kur’ani është libër që neve duhet të na çojë te Zoti. Esenca e Kur’anit është kjo. Të gjitha qëllimet tjera që i ka Kur’ani, ka fizikë, ka matematikë, ka bilogji, ka kimi, të gjitha i ka, ama qëllimin primar, final nuk e ka këtë. Qëllimin e ka që të gjitha këto ti përdorë e të na e hapë rrugën drejt Zotit. Ndërsa tash çka është duke ndodhur?
Për shembull, ndoshta më përpara e kemi biseduar, kemi librat e Harun Jahja‘se, ndoshta dikush prej jush i ka lexuar, me dizajne shumë të pasura, edhe aty filitet për evolucionin si teori e gabueshme, teoria e Darvinit nuk është në rregull, pastaj jep shembuj prej Kur’anit, shembuj të zhvillimit të embrionit në mitër, argumente astronomike e kështu me radhë. Kjo mund të jetë në rregull, por ama nëpërmjet saj ne arrimë deri te fascinimi fizik, ta dini, deri te mahnitja fizike. Ne e konstatojmë nëpërmjet të mendjes se Zoti është një superfuqi që ka krijuar çdo gjë. Fascinimi fizik neve nuk na çon që të përkushtohemi nga aspekti shpirtëror, metafizik. Kemi edhe shumë njerëz mirë e dinë fenë, por ama me hy në një ortakëri me të e sheh se çfarë karakteri ka! Kjo kështu për shkak se ai e di ndoshta fenë por nuk e përjeton . Ka edhe mjekë që thonë, vallahi kam pasur rast ta shoh në trupin e njeriut se si Zoti si e ka krijuar atë, ju s’mund ta paramnedoni sa preciz i ka zorrët, veshkët, por ama i njejti doktor i merr 1000 euro ryshfet. Si ka mundësi njeriu që e ka parsysh Krijuesin të merr rryshfet!? Do të thotë që fascinimi dhe mahnitja fizike nuk e çon njeriun të përkushtohet në ibadet. Vetëm mahnitja metafizike, ekstaza, përjetimi shpirtërorë e çon njeriun në afërsi me Krijuesin.
Sot ishim me profesor Bardhin, e tha një fjalë shumë të mirë, tha që amerikanët nuk e kuptojnë mëkatin e mëkatit, gjynahin e gjynahit. A e dini çka do të thotë? Do të thotë që nuk e përjetojnë gjynahin. E dini çka do të thotë ta përjetoni gjynahin? Pejgamberi s.a.v.s thotë: Gjynah është ajo që të brenë brenda, t‘i grinë mushkëritë. Ne gjynahin e bëjmë dhe s’kemi fare drojë, tani në bashkohësi. E dini pse? Për shkak se mendojmë se si ta dimë që është gjynah, puna është e kryer, por nuk është ashtu. Për këtë nevojitet mahnitje metafizike, përjetimi i vërtetë edhe i mëkatit edhe i sevapit. Nuk e them se dua të ju mbaj ligjëratë juve që të them diçka që s’është thënë. Më brengos situata, ju lutem analizoni të gjitha ligjëratat që i ndëgjoni për fenë, të gjitha janë të koncentruara në fascinimin dhe mahnitjen fizike, Zotin e kemi metafizik, nuk ke mundësi duke ecur të kalosh distanca në ujë, por duhet të notosh. Për të mbërri te Zoti duhet të përjetosh fascinime, përjetime metafizike. Profesor Bardhi e tha për Amerikën, ama vlenë edhe për neve, edhe sevapin nuk jemi duke e përjetuar. Fakiri qëllimin e kam që inshallah me ju bashkarisht ta analizojmë, që ky institucion në të cilin gjindemi asnjëherë mos ta përfitojë dimensionin që të mbretërojë çështja financiare. Asnjëherë mos të marrë kuptimin që ne njerëzve duhet t’ju gjejmë punë, ku ne njerëzve do t’ju ndihmojmë materialisht, ose njerëzit neve të na sjellin të holla. Se kryesisht, në këtë element është shëndrruar feja. Edhe atëherë kur p.sh. njeriu e boton një libër, ai ndjen kënaqësi se ai ka bërë një punë të madhe nga aspekti i dynjasë. P. sh. promovimi i librit. Çka do të thotë promovimi i librit? Edhe pse edhe fakiri marrë pjesë, për shkak të tjerëve promovimi i librit është, mos të përdori ndonjë vokabularë shumë të keq, njejtë është sikur unë juve t’ua argumentoj se jam burrë. Çka është kjo, turp, për ta argumentu se unë jam burrë, duhet të bëj turp. Edhe librin që e kam botuar duhet ta promovoj se është i mirë.
Ose edhe në anën tjetër, kur përpiqemi për fenë edhe kur luftojmë me armikun, kur koncentrohemi, vetëm në vrasjen armikun edhe mendojmë se përfundoi puna. Ku ka mjerrim më të madh? Ne, a e dini kur ia arrijmë qëllimit? Kur do të krijojmë kushte për të menduar se për ne nuk ka armiq, askush nuk është armiku i mylimanëve. Sikur Pejgamberi a.s. ti konsideronte armiq ata që nuk besonin si ai, do të ngelte i vetëm, nuk do të kishte asnjë njeri tjetër. Ashtu e ka pasur hz. Omerin, hz. Omeri deri vonë e ka kundërshtuar Pejgamberin a.s. Ebu Sufjanin e ka pasur kundërshtarë. Pra ne që mendojmë që jemi besimtarë, për riza të Zotit më tregoni se kur keni menduar ta udhëzoni një jomusliman. Çfarë fe është kjo? Do të thotë jemi ngushtuar brenda vetes. Pse? Për shkak se merremi me fizikusin e kësaj çështje. Ne do ia arrijmë qëllimit atëherë kur do arrijmë që brenda një personi ta vrasim dimensionin e egos së tij. Pra kjo është gjëja më e madhe që na nevojitet neve. Ju si besimtarë bashk me mua, patjetër e kemi ta përjetojmë botëkuptimin, vetëdijen e sakrificës. Në fushën e metafizikës, shpirtërisë (metafizika është ajo andej kësaj që nuk e shohim dot ne me shqisa) ta dini që nuk ecet pa sakrificë. Të gjithë ata njerëz që duan ta japin një për fenë e të marrin dhjetë në këtë botë ata nuk e dinë çka është sakrifica. Prap do e citoj profesor Bardhin, dikur më herët pati thënë se shqiptarët e kanë humbur ndjenjën e sakrificës, flijimit. Nuk ka sukses pa sakrificë. Vëni re, kjo është një brengë që mua më mundon shumë më tepër se sa konspiracionet, komplotet të cilat bëhen për myslimanët në botë. Më brengosë çështja, e kam qëllimin për organizatat të cilat në mënyrë kulturore, shkencore mirren me çështjen e fesë, më tregoni se sa prej këtyre nëse ua hiqni paratë, kanë mundësi të funksionojnë. Ua hjekim paratë, hoxha duhet të mbajë një ligjëratë dikund, mos ti japim asgjë. Nuk jam që mos t’iu japim, unë jam për të pasur, ama jo ta bëjmë qëllim. Këtu paraqitet elementi i sakrificës. Pastaj elementi i sakrificës nga aspekti i kulturës dhe funksionimit social është shumë më i vështirë se sa sakrifica në luftë, këtë duhet ta dini. Disa herë neve në tesavuf na akuzojnë se i bëjmë ibadet të vdekurve, turbeve, ndërsa në anën tjetër një njeriu të zakonshëm, i cili është vrarë në luftë, i thonë shehid. Për këtë njeri të zakonshëm ( për të cilin kam respekt të plotë) e lexojnë ajetin : “Ve la tekulu limen juktelu fi sebili lah emvatun bel ahjaun ve lakin la teshurun [atyre që vdesin në rrugë të Zotit mos u thoni se janë të vdekur se janë të gjallë por ju nuk e ndjeni atë]”. Një personi i cili në emër të fesë së vetë ka vdekur, ndoshta edhe rastësisht ka vdekur, atij ne i themi që është i gjallë dhe nuk ka vdekur, ndërsa një personi që e ka shkrirë jetën, çdo ditë kur ka ra për të fjetur ka vdekur, me dertin e myslimanëve, dhe është ngjallë me dertin e muslimanëve, prap të nesërmen ka ra të flejë me dertin e muslimanëve, dhe nuk ka fjetur tërë natën për dertin e muslimanëve, atij i themi i vdekur. Ky ta dini është sherri më i madh. Pse? A ka shehid më të madh se Pejgamberi a.s. ? Në cilën luftë ka vdekur Pejgamberi a.s. ? Për atë sakrifica sociale është shumë e rëndë, nuk është një ditë, por çdo ditë. Ka raste kur je në rrugë të drejtë por njerëzit të lëndojnë. Kjo është vrasje, kjo është shembje, shkatërrim, ama besimtari i vërtetë këtë e përjeton. Pë atë e fillova me ato çështjet për të cilat betohet Allahu xh.sh., edhe koha e ka këtë konotacion, nuk duhet ta kuptojmë kohën vetëm ashtu si i kemi ndëgju komentet që bëhen, kryesisht koha kalon, nëse nuk e marrim parasysh etj. etj, por, koha i ka të gjitha ato gjërat të cilat i përmendëm.
Në ajetin e dytë thuhet “Innel insane le fi husr [Gjithsesi se njeriu është në humbje]”. Kur’ani në çdo shkronjë, në çdo germë, ka një hikmet. Këtu është përdorur një parashtesë përforcuese inne që në arabishte përdoret shumë, bile arabët e përdorin edhe në fillim të paragrafit. Këtu Allahu xh.sh. e fillon bisedën me inne që do të thotë unë qëndroj pas saj, të mos keni dyshim në këtë, kjo është përforcim logjik që do të thotë se kjo nuk është vetëm një teori. Atëherë kur përoret inne-ja, kjo është një thënje, një urti e cila është e verifikuar nga aspekti shoqërorë. Sureja Asr kur thotë inne, flet për njeriun, për antropologjinë kulturore të njeriut. Për shembull Kanti, ndoshta e keni ndëgjuar, ka dy vepra, njëra flet për arsyen e pastër, e tjetra për arsyen praktike. Këtu flet Allahu xh.sh. për arsyen praktike, që nuk ka ngelur vetëm si teori, por e cila është vërtetuar edhe në shoqëri. Për atë edhe mbas inne-s e ka përdorur edhe el-insan. El-i në gjuhën arabe është një parashtesë shquese që e bën të dihet për cilin njeri, nëse të flitej në përgjithësi për njeriun nuk do të përdorej el-i, por këtu e shquan, d.m.th. unë bisedoj për një njeri të caktuar. Ky njeri është njeriu i cili ka arritur elementin e përjetimit të shoqërisë ekzistuese, d.m.th. këtu flet për individin, për njeriun i cili është individ i shoqërisë, pjesë e shoqërisë, jo për njeriun si qenje biologjike, ose për njeriun i cili nuk ka relacione me njerëzit tjerë, për atë e përdorë el-in. El-i këtu e shquan dhe e tregon antropologjinë kulturore të njeriut, d.m.th. ky njeri i cili i ka kaluar të gjitha këto faza, prej Ademit a.s. e deri në ditët e sotme. Ky njeri i cili në brendinë e vet e ka Ademin a.s., e ka Havën, e ka Habilin e ka Kabilin, e ka Nuhin a.s. e ka djalin e Nuhit a.s., e ka Ibrahimin a.s. e ka Nemrudin, e ka Musën a.s. e ka Firaunin, ky njeri është ai njeri lefi husr [është në humbje], d.m.th është në humbje në përgjithësi vetëm nëse nuk i ka karakteristikat që do ti tregojë më vonë, thotë Allahu xh.sh. Ky ajet ka edhe stilin e veçantë të Allahut xh.sh. P.sh ne jemi mësuar kur të shkruajmë, përherë i paraqesim së pari karakteristikat, e sqarojmë temën, e analizojmë, i tregojmë shembujt dhe në fund e japim konkluzën tonë. Zoti nuk flet kështu. Dija e Zotit nuk e ndjek atë që dihet, por ajo që dihet e ndjek dijën e Zotit. Për atë konkluzën e jep në fillim. Ne sikur ta shkruanim këtët ajet, ky ajet do të ishte në fund, ndërsa Zoti kur e shkruan ende pa i dhënë referencat tregon se kjo është kështu. Do të thotë, keni mundësi ti besoni se e them Unë, por keni mundësi ti besoni edhe nëse e analizoni si më poshtë. Ka edhe ajete tjera në këtë konetacion, sureja Muminun, si fillon kjo sure? Kad eflehal muminun, përafërsisht edhe kad-i është një përforcues si edhe inne-ja, edhe efleha është në kohën e kaluar që gjithashtu e ka kuptimin e përforcimit, thotë kanë shpëtuar besimtarët, ky është ajeti i parë, mbas kësaj, ajetet në vijim tregojnë se cilët janë këta besimtarë, ama konkluzën e jep në fillim, pastaj thotë ata të cilët i falin namazet me përkushtim, ata të cilët japin zeqatin, ata të cilët rrijnë larg prej punëve të kota e kështu me radhë. Edhe ne sufijtë e pranojmë mënyrën si e prezenton Zoti. Te ne Zoti është një autoritet, edhe në atë moment kur e thotë Zoti, ne më nuk mendojmë, nëse thotë Zoti se në humbje është njeriu i cili nuk i ka karekteristikat të cilat përmenden, direkt e pranojmë atë pa kërkuar argumente të tjera. Për atë edhe sufijtë e kanë përdorur këtë mënyrë të bisedës. Si opasojë e kësaj edhe nuk janë pëlrdorur argumentet filozofike dhe apologjetike për argumentim të Zotit? Pasi del në pah pyetja se kur nuk ishte Zoti që doni ta argumentoni?, ta tregoni se Ai është, kur nuk e përjetuam ne Atë që doni të na tregoni se Ai është? Sepse argumentimi përdoret për diçka që dyshohet se a është apo nuk është. Pra te sufijtë biseda është e kësaj mënyre, edhe në relacionet e dervishit me myrshidin në përgjithësi është ky relacion. Ju e shihni kryesisht dervishëve myrshidi nuk ua sqaron konkluzat që i ka për ta, nuk u thotë që për këtë e atë të thashë bësh këtë kështu. E me kalimin e kohës, një mujë, dy mujë 5 vjet, 10 vjet, dervishi e kupton se përse e ka thënë. Kjo dije është dije metafizike, ilmi ledun, dije e thellë, që na afron me Zotin. Pse na ofron me Zotin? Për shkak se nuk ka disproporcion ndërmjet ngritjes shpirtërore të personit dhe ngritjes intelektuale. Shekulli i XIX, XX ka krijuar diskrepanca, diverzitete të mëdhaja, disproporcione të mëdhaja ndërmjet intelektualizmit dhe etikës, edhe për atë ju keni një gjykatës që shumë mirë e njeh sistemin juridik ama që ua merr 1000 euro ryshfet, e kemi një hoxhë që shumë mirë e din fenë ama nuk ka karakter. Pse? Për shkak se ka disproporcione ndërmjet etikës, ontologjisë së tij edhe dimensionit intelektual. Për atë edhe hz. Mevlana e thotë një fjalë shumë të mirë, thotë që filozofia me këmbët e drunjta të veta nuk ka mundësi të ecë në mejdanin e hakikatit. E dini që në kohën e hz. Mevlanës, edhe në periudhën antike, edhe në mesjetë, filozofi nuk do të thotë ajo që ne e kuptojmë sot si filozofi, por me filozofi është kuptuar matematika, fizika, mjeksia, kimia, të gjitha këto. D.m.th. ai i ka këmbët e drunjta, nuk ka mundësi të vrapojë shumë në mejdan të hakikatit. Ska dyshim se duhet të shkojnë paralelisht. Nëse nga aspekti shoqërorë nuk jemi si duhet atëherë edhe nga aspekti shkencor nuk jemi si duhet. Ky disproporcion krijon letargji. Këtë problem tash e kemi shumë edhe me dervishët, me sufijtë e kemi problemin, për shkak të kësaj dermitjeje. Ngase mejdanin e hakikatit mundohen ta bartin vetëm në dimensionin e ndjenjave, por ama për të jetuar bashkë me Zotin/ beka billahi nevojiten rregullat. Për të jetuar me Zotin nevojiten edhe rregullat e fizikës, nevojitet që të jemi më të mirët në rregullat e fizikës. Në sejri sulukin/proçesin edukativ shpirtëror kjo është shumë e rëndësishme, shejhi kur i jep sejri suluk dervishit, kur e merr në proces që ta edukojë mos mendoni se vetëm evradin që ia jep është edukim, janë edhe obligimet tjera të cilat ia jep, ndonjëherë i thotë mos shko të hashë bukë këtu, ose mos e përdor facebook-un, ose i thotë me të gjithë njerëzit që të hidhërojnë ti do tu buzqeshësh, etj.. Pra kjo është njëra prej mënyrave të edukimit, një prej mënyrave të sejri sulukit, dhe të gjitha këtë janë prej elementeve që ndikojnë në ndërtimin e njeriut dhe duhet të shkojnë në mënyrë paralele, etika, ontologjia dhe epistemologjia, vetëdija e njeriut. Ky është tesavufi, ta dini, procesi i edukimit shpirtërorë është ky. Kryesisht problemet fetare paraqiten në këtë përmasë.
Një ditë një studente më thotë, unë profesor nuk besoj, thotë, nesër kur do të dal para Zotit do ti them që çka pate nevojë aq shumë të fshehesh prej meje, që të të mos shoh, pse nuk ma tregove më tepër vetveten, çka kam faj unë. Do të thotë që kjo studente problemin e ka se kërkon që nëpërmjet të elementeve fizike të cilat i ka dhe mendjes së saj që është shumë e dobët, të sheh diçka që është shumë lartë. Problemi nuk është te fjala, fjalën e ka të logjikshme, tezën e ka të logjikshme, mirëpo problemin e ka ontologjik, se e mbivlerëson veten. Mendon se me këtë konstatim ka mundësi të shohë atje lartë, këtë dallim nuk e bën. P.sh. a është për ne buka ushqyese, a ushqehemi me bukë, ti japim një fëmijut tri ditësh të hajë bukë, pra logjikisht po mendojmë, ose një copë mish, biftekun shumë e duam, t’ia japim fëmiut dy muajsh, nuk mund ta hajë. D. m. th. problemi nuk është te logjika e asaj, ajo ka të drejtë, ajo mund t’ia parashtroj një pyetje, ama Zoti do i përgjigjet lehtë e do ti thotë, pse ti nuk hipe pak më lartë të më shohësh Mua, pse mbete poshtë kur nuk kishe mundësi të më shohësh, po të hipshe më lartë, atëherë do të më shihje. Pse nuk u rrite por mbete poshtë, nga aspekti metafizik. Këto janë disa elemente të cilat e mbajnë njeriun në humbje. Javën tjetër inshallah do të vazhdojmë me ata njerëz që nuk janë në humbje. Katër karakteristika të rëndësishme, për secilin prej tyre do të flasim veç e veç. Faleminderit!