Sureja Keuther
Të respektuar miq, ka dy-tre javë që po ia përkujtojmë njëri-tjetrit suren Keuther dhe javën e kaluar folëm për kuptimet e fjalës Keuther, ndërsa sonte bashkërisht do të përpiqemi t’i kuptojmë ajetet, rrjedhimisht brendinë e ajeteve të kësaj sureje. Allahu xh.sh. (edhe këtë e cekëm por për t’u lidhur në temë do e përsëriti) suren Keuther e fillon me “Inna” që do të thotë “Ne” me plotëkuptimin e fjalës, së bashku me cilësitë tona ( nëse iu kujtohet edhe javën e kaluar e thamë që Allahu xh.sh. neve na mëson se në çfarë mënyre duhet ta rregullojmë mënyrën e bisedës si besimtarë). Ai vetëm kur flitet për Datin ( Individualitetin) e Tij atëherë e përdor termin “Un”, përveç asaj në pjesën më të madhe kur flet për veten, Allahu xh.sh., e përdor shumësin e vetës së parë. Edhe në këtë sure, në të njëjëtn mënyrë, e fillon suren me “Inna” / “Ne”. E thash edhe atë javën e kaluar që inne/ja në gjuhën arabe shpreh një përforcim të bisedës që do të pasojë, në gjuhët tjera nuk është shumë praktike kjo, posaçërisht në gjuhën shqipe, por në gjuhën arabe tregon që biseda e cila do të vazhdojë më pas është bisedë që përforcohet direkt nga ana e Allahut xh.sh.. Në stilin e gjuhës së Kur’anit kemi disa mënyra të diskursit të cilat janë të ngjashme me këtë. Për shembull ka disa ajete të Kur’anit që fillojnë me “Subhanelledhi” ose “jusebbihu lillahi” me “madhërimin e Allahut xh.sh.” dhe ato sure të cilat fillojnë me këto fjalë ta dini që flasin për çështje të cilat i tejkalojnë mundësitë racionale, intelektuale, logjike të njeriut. Do t’ua jap një shembull: Është surej isra që fiullon me“Subhanelledhi esra bi abdihi” flet për bartjen për një kohë shumë të shkurtër të Pejgaberit s.a.v.s. prej Mesxhidi Haramit në Mesxhidi Aksa (prej Bejtullahit/Qabes në Jerusalem), për këtë rast flet Kur’ani dhe këtë ngjarje e fillon me subhane. Nuk e di a u kujtohet unë iu fola për një dijetar tonin, shqipëtarë, që ka qenë rektor i universitetit të parë bashkëkohorë të Perandorisë Osmane që quhet “ Daru’l -funun, ky është Hoxhë Tahsini; ai ka një traktat në të cilën flet për historinë e Gjithësisë dhe historinë e krijimit dhe flet për disa shkenca të cilat duhet muslimantë t’i studiojnë me qëllim që të arrijnë ta kuptojnë esencën e krijimit dhe esencën e gjithësisë. Ai aty flet për fizikën, kiminë, mekanikën, metereologjinë (vepra është në osmanlisht dhe fakiri e ka përkthyer në shqip dhe është botuar në tiranë). Në përfundim të sqarimit të çdo shkence, ai e përdor termin subhanallah, që do të thotë, këta elemente të cilat u përmendën këtu, të gjitha së bashku e madhërojnë Allahun xh.sh. ose “Sebbeha lillahi ma fissemavati vel erd” / e madhërojnë Allahun xh.sh. (i bëjnë tesbih) çdo gjë që ka në tokë dhe në qiell. Ky element është çështje mbiracionale, nuk është element i cili është në kuadër të racios dhe arsyes së njeriut. Filozofia e shekullit XVIII, XIX, XX ngjarjet i ka ndarë në racionale dhe iracionale. Nëse diçka ne nuk e kuptojmë me mend, nuk ka mundësi që atë ta përkapë logjika jonë, nuk do të thotë që është jologjike/iracionale po ka mundësi të jetë mbiracionale, ka mundësi që kapaciteti ynë mos ketë mundësi që ta përkapë diçka të tillë dhe kjo nuk do të thotë që është iracionale për shkak se ne nuk e kuptojmë, po ka mundësi të jetë përtej kufinjve të racios dhe arsyes tonë. Përkujtimi, madhërimi i Zotit në Gjithësi nuk është çështje e racios/logjikës dhe për atë fillon me “sebbeha lillahi” dhe të ngjashme; ose ajetet të cilat fillojnë me betim të Allahut xh.sh. “Vesh-shemsi vedduhaha. Vel kameri idha telaha” Allahu xh.sh. betohet në diell; çka ka nevojë Allahu xh.sh. të betohet në diell? Por qëllimi është që të na tregon se elementet në të cilat betohet Allahu xh.sh. nga aspekti i njeriut janë shumë të rëndësishme, për atë edhe Allahu xh.sh. në Kur’an betohet në to.
Si rrjedhojë edhe në suren Keuther fillimi me “inna” tregon se Allahu xh.sh. qëndron, së bashku me të gjitha cilësitë tona, me cilësitë të cilat janë të shprehura në Kur’anin Famëlartë, me cilësitë të cilat janë të shprehura në emrat e bukur të Allahut xh.sh., mbi çështjen në fjalë. Një prej lutjeve më të mira që mund ti bëhet Allahut xh.sh. është ajo që bëhet nëpërmjet të emrave të Tij të bukur, Allahu xh.sh. në Kur’an thotë “Ve lillahil esmaul husna fed’uuhu biha” / “Allahu xh.sh. ka emrat e Tij të bukur dhe ju lutjuni me ato emra Atij”. Këta emra të bukur të Allahut xh.sh. nga ana e dijetarëve janë konstatuar 99 dhe në mesin e tyre 98 kanë të bëjnë me prezencën e Zotit në Gjithësi, vetëm 1 ka të bëj me dhatin/Individualitetin e Zotit (emri Allah). Për shembull emri Halik do të thotë Krijues; krijimi është paraqitja e Zotit në Gjithësi, në moment kur e ka krijuar njeriun dhe prej momentit të krijimit të njeriut tregon se ka një veprues pasi që krijimi i njeriut nuk është bërë rastësisht. Prandaj në këtë ajet thotë që Unë së bashku me gjithë këto emra “Eatajna kel keuther” këtu në përkthim të lirë do të thotë “Ne ta dhamë ty Keutherin” , mirëpo fjala “ita” nuk është vetëm dhënie e diçkahit, por në të njëjtën kohë do të thotë edhe pasurim i personit me atë që ia jep Allahu xh.sh., do të thotë që personi të personifikohet me atë që ia ka dhënë Allahu xh.sh.. Ju e keni dëgjuar shpesh një ajet edhe prej hoxhallarëve të tjerë për një dialog paraiskonik, një dialog parazanafillor ndërmjet melekëve dhe Allahut xh.sh. për krijimin e njeriut. Allahu xh.sh. në suren Bekare thotë “Ve idh kale rabbuke lilmelaiketi xhailun fil erdi halifeh” / “Dhe kur Zoti yt iu tha melekëve që Unë do të krijoj në faqen e dheut një halife” në shumicën e përkthimeve do të shihni që fjala halife është përkthyer si zevendës, mëkëmbës. Në realitet asnjëra prej këtyre përkthimeve nuk është adekuat për termin halife, rrjedhimisht për kuptimin e termit halife në këtë ajet të Kur’anit Famëlartë. Në realitet, halife do të thotë shfrytëzues esencial i begative të Allahut xh.sh.. Allahu xh.sh. njeriut ia ka mundësuar që t’i shfrytëzojë të gjitha nimetet e Allahut xh.sh. në Gjithësi. Edhe në këtë rast thotë që ne Pejgamberit s.a.v.s. ia dhuruam Keutherin. Ne për Keutherin, se çka do të thotë, patëm folur javën e kaluar (nuk du të përsëritem), por do të ndalem te kjo fjala ita, e cila e ka kuptimin edhe të pasurimit me diçka hyjnore .
Nuk e di a e keni vërejtur, por tash kohëve të fundit kemi filluar edhe mos të varim levha (levha janë ato panot të cilat kanë qenë me shkrime arabe dhe shpeshherë i kemi varur nëpër shtëpitë tona ose nëpër dyqanet tona), rrjedhimisht në këtë periudhë të racionalizmit të ashpër i kemi larguar të gjitha këto gjëra. Disa prej atyre leuhave që janë pëkujtuese, ia përkujtojnë njeriut Allahun xh.sh., posaçërisht janë vendosur nëpër dyqane ka shkruar “Hadha min fadli rabbihi” / “Kjo është prej dhuntisë, virtytshmërisë së Zotit tim”( fazilet do të thotë virtyt, bash virtyt filozofik). Pse e kanë vendosur dyqanxhitë atë? E kanë vendosur për shkak se riskun e kanë konsideruar si virtyt nga ana e Allahut xh.sh., nuk e kanë konsideruar vetëm si pará, por e kanë konsideruar si një element që e ka pasuruar personalitetin e atij personi, për shkak se ia ka mundësuar ta falemenderojë Allahun xh.sh. edhe këtu ita’ja me vete e tërheq edhe faleminderimin, për atë Allahu xh.sh. në Kur’an thotë. “Le in shekertum le neziidennekum” / “Ju nëse e falemnderoni, atëherë Unë juve do t’ua shtoj”. Ta dini edhe diçka t’iu them që faleminderimi ndaj Allahut xh.sh. nuk bëhet vetëm me fjalë. Ne kemi disa mënyra të falemnderimit ndaj Zotit, një prej tyre është kur themi “elhamdulillah”; për shembull një i pasur deri në mëngjes mund të thotë elhamdulillah, po nëse nuk e jep zekatin nuk është faleminderim, nëse nuk i ndihmon fqiut të vet, familjes së vet, ai mund të thotë elhamdlillah sa të dojë me zë të lartë ta dëgjojë gjithë xhemati i xhamisë, por nuk e ka bërë faleminderimin në trajtë të vërtetë ndaj Allahut xh.sh.. Këtu ka edhe një element të rëndësishëm, dhuntia është përdorur në kohën e kaluar, nuk thotë që ne ia japim, po thotë ne ta patëm dhënë (i thotë Pejgamberit a.s.), por në të njëjtën kohë ke-ja është një shkurtesë e përemrit vetorë të ngjitur të vetës së dytë njëjës. Në moment kur fillon ta lexosh Kur’anin, ti je në dialog me të dhe Ai thotë ta dhamë edhe ty Keutherin, si i thotë Pejgamberit a.s. në të njejtën mënyrë të thotë edhe ty ta patëm dhënë Keutherin. Pse jo ta japim tash pandërprerë, po ta patëm dhënë? Për shkak se (edhe këtë e thamë më përpara) koha e kaluar në gjuhën arabe e ka kuptimin e përforcimit, që mos keni dyshim se riskun Unë do t’u jap juve. Do t’ua bart një tregim interesant me Sulejmanin a.s.. Sulejmani a.s. në historinë e njerëzimit dhe në letërsinë kuranore njihet si Pejgamber i cili në mes tjerave ka kontaktuar edhe me kafshët (ka kontaktuar edhe me fenomenet natyrore me erën, shiun, borën, ka kontaktuar me xhinët me gjallesat tjera të dimensioneve dhe përmasave tjera përveç njeriut, por njëkohësisht ka kontaktuar edhe me kafshët). Në Kur’an ka një sure që quhet Neml, sure në të cilën flitet për bisedën e Sulejmanit a.s. dhe një milingone. Në një rast tjetër (ky rast nuk është prej Kur’anit po është prej një vepre të një sufiu të njohur Feriduddin Attarit që quhet “Mentikuttajr” / “Biseda e zogjve”) thotë që një ditë Sulejmani a.s. e luti Allahun xh.sh. (kishte shumë pasuri, ishte edhe mbret, është prej pak pejgamberëve që kanë qenë mbretër) që një ditë riskun/furnizimin e gjallesave brenda botës t’ia jep atij. Ai kontaktonte me të gjitha gjallesat dhe në ndërkohë e pyeti një milingonë se sa e kishte riskun për një ditë dhe milingona i tha se hante një kokër gruri për çdo ditë. Sulejmani a.s. ia dha një kokër gruri dhe i tha se nesër do t’ia jepte edhe një tjetër. Milingona e mori kokrën e grurit dhe shkoi në çërdhen e vet, e hëngri gjysën dhe tjetrën e la. Sulejmani a.s. e pa në mbrëmje dhe i erdhi interesnat ajo se nuk e ka ngrënë krejt dhe e pyeti se pse nuk e ka ngrënë krejt kokrën e grurit, dhe se ai do t’ia jepte të nesërmen një tjetër. Milingona tha: Përderisa ishte risku prej Zotit, unë e haja një kokër të plotë, ama pasi që është në dorë të Sulejmanit, atëherë duhet ta sugurojë punën se nesër nuk dihet a do të më jep ose jo?. A e dini pse nuk kanë botëkuptim të bereqetit njerëzit bashkëkohorë? Për shkak se riskun psikologjikisht e kanë të bazuar te njerëzit. Ky është shembulli që milingona i tregon Sulejmanit a.s. që ka frigë prej tij, kurse prej Zotit nuk ka frikë. Këtu Allahu xh.sh. thotë që “Unë ua pata dhënë” domethënë mos keni dyshim se Unë u ndaloj juve prej begative të mia . Këto begati nuk do të thotë që çdoherë janë vetëm pasuri shumë ose pozitë e lartë, përkundrazi ka mundësi disa herë që pasuria të jetë e kobshme për personin. Ka një rast prej kohës së Pejgamberit s.a.v.s.. Njëri prej bashkëkohanikëve të Pejgamberit a.s. ka kërkuar prej Pejgamberit a.s. që të lutet që Zoti ti jep pasuri atij. Pejgamberi a.s e ka këshilluar që ti lutet ai Zotit që t’ia mundësojë hajrin atij, ndërsa ai ka thënë që do pasuri. Pas lutjes së pejgamberit a.s. ky person aq është pasuruar sa në fillim njëherë iu ka ndihmuar të tjerëve, pastaj është bërë si Karuni i kohës së Hz.Musait ( Karuni, metaforë e pasanikut i cili është egoist) dhe në fund është larguar prej ibadeteve tërësisht. Ky person që në burimet e hadithit është përmendur me emrin Tha’lebe Ibn Ebi Hatib ka vdekur në kohën e Osmanit r.a. në një gjendje shumë të keqe. Do të thotë që është një shembull për ne, më së tepërmi aludon në atë se nuk do të thotë që lumturia e vërtetë është vetëm në pasuri, në pozitë ose në të mirat e kësaj bote, disa herë atë që e jep Allahu xh.sh. ajo është më e mira, çfarëdo që është.
Ataullah Iskenderi është një dijetar dhe sufi shumë i njohur, ka një vepër shumë të lezetshme “Hikemi ataijje” / “Urtësitë e Ataullah Iskenderit” , aty brenda thotë që Zotit përherë i jam lutur me këto fjalë “O Zot, ma mundëso që në trajtën më të mirë t’i përkushtohem madhërisë tënde” domethënë më ndihmo mua që ibadetin ta bëj në mënyrën më të mirë, s’ka fjalë që në këtë ibadet nuk bën pjesë vetëm ibadetet fetare si namazi, agjërimi dhe haxhi, po ka të bëjë edhe me ibadetet të cilat janë në përditshmërinë tonë. Ta dini këtë që (e thash edhe ditën e xhuma në xhami), të flas me gjuhën e Niçes, kur thotë që Zoti ka vdekur (hasha) e ka qëllimin për zotin e krishterizmit, dhe për zotin e kishës ai ka të drejtë, se është portretizuar brenda përmasave njerëzore. Ndërsa ne muslimanët Zotin e kemi burgosur brenda kornizave të xhamisë, brenda katër mureve edhe e kemi krijuar një mentalitet sipas të cilit musliman duhet të jemi vetëm në xhami, kjo është shumë rrezik. Muslimani është musliman në të gjitha sferat e jetës, nëse nuk e kupton kështu fenë atëherë kur del prej xhamisë të gënjen dhe të mashtron. Islami i tij duhet të jetë prezent në të gjitha sferat e jetës.
Prandaj, Allahu xh.sh. në fillim të sures Keuther neve na thotë që “Unë juve ua kam dhënë” domethënë në moment kur iu kam çuar në këtë botë, iu kam krijuar. Pikërisht për këtë njeriu duhet të përpiqet që brenda botës mos ta humb rrugën, jo mos ta humb riskun, për shkak se humbja e rrugës ia humb të gjitha gjërat të cilat i ka. Kjo nuk do të thotë që nuk duhet të përpiqemi për riskun, përkundrazi muslimani maksimalisht përpiqet, muslimani maksimalisht mundohet që mos t’ia zgjat dorën dikujt. Pejgamberi s.a.v.s. thotë që “Sikur ta kishi ditur ju se sa gjëra të këqija ka ta zgjatni dorën, atëherë do ta kishi prerë atë dorë dhe nuk do ta kishi zgjatur”. Do të thotë muslimani maksimalisht duhet të përpiqet që të jetë i suksesshëm në të gjitha lëmitë e jetës, mira ama jo duke e humbur rrugën. Prandaj themi që risku nuk duhet të na brengosë, por ai duhet të jetë vetëm si mjet nëpërmjet të cilës do të arrijë që ta shtojë përkushtimin e vërtetë ndaj Allahut xh.sh. Kjo ita’ja gjithashtu ka edhe një kuptim tjetër, kur Allahu xh.sh. thotë “Unë ua dhash juve” automatikisht në kundërvlerë kërkon që edhe të veprohet sipas asaj që na e ka dhënë. Në të shumtën e rasteve njeriu, posaçërisht kur largohet prej zemrës, kur koncentrohet në logjikën e vete, siç jemi duke bërë ne kohëve të fundit, në dimensionin fizik të tij, atëherë fillon ta ndijë veten edhe mendon se të arriturat e kësaj bote i ka prej vetes dhe nuk ka nevojë askujt ti falënderohet për të arriturat dhe këtu paraqitet problemi, pasi Allahu xh.sh. thotë që “Unë ua dhash juve që ju mua të ma ktheni me ibadet këtë”. Ka një hadith të Pejgamberit s.a.v.s. në të cilin thuhet që Allahu xh.sh. ka obligimet e veta ndaj njerëzimit dhe ka të drejtat e veta në njerëzimin, njerëzit kanë obligimet e tyre ndaj Allahut po kanë edhe të drejtën e tyre ndaj Allahut xh.sh.. Obligimi i Allahut xh.sh. është që njerëzve t’ua jep nimetet dhe t’ua mundësojë të jetojnë si njerëz, ndërsa e drejta e tij te njërëzit është që të kërkojë prej atyre t’i bëjnë ibadet. Obligimi i njeriut ndaj Allahut xh.sh. është që t’i bëj ibadet Atij, ama e drejta është që për ibadetin e tij të kërkojë kundërvlerë. Në të shumtën e rasteve njeriu mendon se të mirat i vijnë prej vetvetes. Që në fillim neve Allahu xh.sh. na mëson që asnjëherë mos të themi unë, por të themi ne, ose siç e përdorim ne në tesavvuf, fakiri. Asnjëherë mos i kushtoni rëndësi të madhe personalitetit tuaj nga aspekti ekzistencial, kurrë mos mendoni se pa ju do të prishet bota.
Elementi i tretë te ita’ja është edhe elementi i ezelit, parazënafillor. Allahu xh.sh. kur i ka krijuar shpirtërat tonë, atëherë edhe atyre ua ka dhënë variantet e arritjes dhe trupëzimit të tyre, variantet e update-it. Brenda këtyre përditësimeve, personi varësisht sa është aktiv, sa është në rrjetë aq përditësime bën; vendosja e linkut me Allahun xh.sh. bëhet nëpërmjet të ibadetit dhe sa më shumë njeriu është në lidhje aq më shumë i përditësohen të gjitha elementet e tij edhe elementet e riskut edhe elementet e afërsisë me Allahun xh.sh.. Ita’ja e ka edhe një kuptim tjetër, e ka edhe kuptimin e kauzalitetit. Kauzaliteti është teoria e shkak-pasojës në filozofi, domethënë çdo pasojë e ka shkakun e vet dhe çdo shkak e ka pasojën e vet. Kur jep Allahu xh.sh. nuk jep vetëm pasoja, në të shumtën e rasteve ne mendojmë se na jep pasojat, për shembull kur bën ndonjëri ndeshje themi që Zoti e ka shkruar, ama këtu ka edhe shkaqe, duhet ti kemi parasysh edhe shkaqet të cilat kanë çuar deri te ajo punë; ose kur dikujt i jep pasuri atëherë duhet ti keni parasysh edhe shkaqet se si ka ardhur deri te ajo pasuria, ose kur dikujt i jep dituri duhet të keni parasysh edhe shkaqet si ka ardhur deri te ajo dituria, për shkak se Allahu xh.sh. nëse ta ka dhënë një begati/nimet dhe këtë nuk e shfrytëzon, kjo është një përmasë e jofalemnderimit ndaj Allahut xh.sh.. E keni vërejtur, shumica prej jush kanë qenë student ose kanë bërë punë, ka shumë prej studentëve dhe nxënësve të cilët kanë qenë shumë talent dhe intelegjent, ama për shkak të dembelizmit/përtacisë së tyre nuk kanë arritur asgjë në jetë. Ka pas nxënës/student të cilët kanë qenë mesatarë, por për shkak të punës dhe këmbënguljes së tyre kanë arritur suksese në jetën e tyre. Pra, nimetin që ua ka dhënë Allahu xh.sh. ato inteligjentët nuk e kanë shfrytëzuar si duhet në rrugën e jetës së tyre të kësaj bote, por edhe në aspektin e ibadetit ndaj Allahut xh.sh..
Një element tjetër i ita’së është edhe dhënia e mundësisë për t’i ra në sexhde Allahut (kjo është më e rëndësishme se krejt). Njeriu është e vetmja gjallesë të cilës Allahu xh.sh. ia ka dhënë mundësinë që t’i bjerë në sexhde Allahut xh.sh. me dëshirën e tij dhe këtë njeriu duhet ta ketë gjithnjë parasysh. Kjo është dhunita dhe fazileti/virtyti më i madh të cilën Alahu xh.sh. ia ka dhënë atij. Pas kësaj në ajetin tjetër Allahu xh.sh. thotë “Fe sallilli rabbike venhar” / “Tash ti falu për Zotin tënd dhe pre kurban për Atë” për këto dy elemente inshallah do të flasim javën e ardhshme. Faleminderit.
