Sureja Ihlas
Të respektuar miq, javën e kaluar ne e kryem atë që ne mendonim se kemi mundësi ta themi në lidhje me ajetin e parë të sures Ihlas. T’iu tregoj drejtë që sot pak i shikova tefsiret në lidhje me Ihlasin edhe njëherë dhe besoni që shumë pak ne kemi mundësi të themi në lidhje me kuptimet e Kur’anit a.sh. dhe sikur e përjetova edhe njëherë atë ajetin e Kur’anit a.sh. ku Allahu xh.sh. i thotë Pejgamberi s.a.v.s. po në të njëjtën kohë na thotë edhe neve që sikur uji i detit të ishte ngjyrë dhe me të të shkruheshin kuptimet e fjalëve të Kur’anit dhe këto detëra të përsëriteshin disa herë si të tilla, përsëri nuk do të kishit mundësi që ti thoni në tërësi kuptimet e Kur’anit a.sh.. Vetëm sqarimin e emrit Ehad të Allahut xh.sh. për të cilin ne u përpoqëm të flasim dhe për ta sqaruar emrin Ehad/ njëshmërinë e Allahut xh.sh. i sqaruam cilësitë, emrat të cilat përmenden në Kur’anin a.sh. dhe në traditën konstituive të Pejgamberit s.a.v.s.. Ka edhe një sërë të kuptimeve dhe mendimeve të cilat kanë mundësi të thuhen në lidhje me Ehadin, por për këtë edhe Kur’ani është universal, është një burim i pashtershëm i cili e ruan freskinë e tij në të gjitha periudhat e kohës. Prandaj në çdo moment kur e lexoni Kur’anin, ai iu jep një mesazh të ri dhe divergjencat, mendimet e ndryshme të cilat ekzistojnë në tefsiret/komentet e ndryshme të Kur’anit në lidhje me Kur’anin, janë për shkakun se freskia e Kur’anit nuk përfundon asnjëherë, ai gjithmonë është i freëskët edhe më i freskët dhe dijetarët tanë kanë qenë të kujdesshëm që asnjëherë mos thonë “Unë e thash fjalën e fundit”, por çdoherë në përfundim të mendimeve të tyre në lidhje me fjalën hyjnore kanë thënë : “Allahu xh.sh. është ai që më së miri e di se çka është e drejta” domethënë çfarë mesazhi në realitet ka ajeti kuranor.
Ajeti i dytë i sures Ihlas është “All-llahus-samed”. Të dyja fjalët janë emra të Allahut xh.sh.. Ne në letërsinë tonë islame (në shqip për fat të keq prej fillimit të shekullit XX dhe posaçërisht me këtë gjeneratën e viteve të ’70 kemi filluar që ta përdorim fjalën Allahu) për shkak të respektit të cilën e kemi patur ndaj fjalës Allah, kur ka dashur një dijetarë të thotë Allah, ta sqarojë këtë fjalë ka thënë lefdhul xhelal dhe termi lefdhul xhelal e ka kuptimin e fjalës Allah. Ka raste të tilla shumë në traditën e dijes dhe shkencës islame. Për shembull a keni menduar ndonjëherë për emrin Mehmed, osmanlinjtë e kanë përdorur formën Mehmed të emrit Muhammed, se emër Mehmed nuk ka; emri Mehmed është një formë e ndryshuar e emrit Muhammed dhe osmanlinjtë e kanë përdorur vetëm me qëllim që askujt tjetër mos t’ia japin emrin e Pejgamberit s.a.v.s. dhe për këtë shkak është përdorur emri Mehmed. Ky respekt i cili nuk është vetëm respekt i thatë, po respekt i cili buron prej shpirtit, se respekti i thatë është respekt formal, është fetish. Islami nuk ka fetishe, nuk ka kulte të ngritjes së personave, kulte të personaliteteve, kulte të materieve të ndryshme, por ka një respekt të madh ndaj personaliteteve për shkak të veprimtarisë dhe ndjekjes së tyre. Ajo që ndodh me emrin e Allahut xh.sh./lefdhul xhelalin, ndodh edhe me emrin e Pejgamberit s.a.v.s..
Këta të dy emra në ajetin e sures Ihlas e përbëjnë një ajet, por në të njëjtën kohë këta dy emra ndërmjet vetes kanë edhe lidhje sintaksore domethënë është një fjali, të dy emrat e përbëjnë edhe një fjali dhe na japin neve një mesazh të caktuar. Në shqip “All-llahus-samed” do të thotë që Allahu xh.sh. është i dëshiruari i çdokujt maksud. Allahu xh.sh. është Qenia/Personi që çdo krijesë ka dëshirë ti afrohet Atij, ndërsa Ai është mustagni, është i pasur, është larg prej nevojës për t’iu afruar ndonjë personi; ose samed e ka edhe kuptimin që çdokush ka nevojë për Allahun xh.sh., ndërsa Allahu xh.sh. nuk ka nevojë për askënd prej njerëzve. Kjo cilësi e Allahut xh.sh. e dallon besimin e Zotit që është te muslimanët, prej të gjitha besimeve tjera të cilat kanë ekzistuar në të kaluarën. Nëse pak kthehemi në fetë të cilat kanë ekzistuar para ardhjes së Pejgamberit s.a.v.s., domethënë qoftë ato fé politeiste të Lindjes së largët, të Egjiptit të vjetër, të Mesopotamisë së vjetër, por qoftë edhe fetë të cilat janë të shpallura dhe më vonë nga ana e ithtarëve të tyre janë ndryshuar prej origjinalitetit të vet. Te ne muslimanët, fé të cilat konsiderohen si fé të librit, ehlul kitab/ithtarë të librit janë krishterizmi dhe hebreizmi. Këto janë fetë që kanë shpallje, që edhe ne besojmë në Musain a.s. që e ka marrë Tevratin nga ana e Allahut xh.sh., mirëpo më vonë edhe në Kur’an në disa ajete shprehet që për disa nevoja dhe benefite të kësaj jete ata i ndryshuan fjalët prej vendeve të tyre dhe si pasojë u ballafaquam më vonë me një Tevrat ose me një Tallmud, Mishna, Gemara, Tora (emërtime të sotshme të librit të shpallur Musait a.s.), të cilat shumë pak kanë prej origjinalitetit që i është shpallur Musait s.a.v.s. dhe më pas edhe Inxhili në të njëjtën mënyrë. Te të gjitha këto fé të cilat u ndryshuan dhe të cilat që në esencë ishin në kundërshtim me esencën e fesë si në budizmin, konfuçionizmin, shintoizmin, xhainizmin (fetë e lindjes së largët) ekzistojnë elementet e nevojës së Zotit për krijesat. Do t’iu jap një shembull pak më të përafërt: nevoja e Zotit për të zbritur në tokë, për tu inkarnuar në trupin e një njeriu siç është Isai a.s. ose te krishterët Jezu Krishti, se sipas besimit krishter Zoti/Ati i shenjtë ka hyrë në trupin e birit Jezu Krishtit dhe e ka sakrifikuar veten për shkak të fajit/mëkati të parë të cilën e ka bërë Adami. Te krishterët çdo person që lind (në esencë është kjo, në ideologji) e bart mëkatin e Adamit, domethënë mëkatin të cilin e ka bërë në xhennet Adami (kjo është sipas krishterëve, nuk është sipas islamit) e bart çdo person, ndërsa në islam çdo foshnjë lind me parapërgaditje dhe natyrshmëri për ta pranuar Zotin dhe personi nuk ka nevojë, që për tu bërë musliman që të tregojë përpjekje të posaçme, se ai lind me përgaditje për ta pranuar islamin, ama për tu bë krishter ose hebrej ka nevojë për përpjekje që të bëhet, për atë Pejgamberi a.s. thotë: “Pas asaj prindërit atë e udhëzojnë në krishterizëm, hebreizëm ose në zjarr idhujtari”. Pra, e shihni që edhe te një fé e cila është fé e librit Zoti paraqitet si nevojtarë dhe kjo assesi nuk pajtohet me karakterin e Zotit. Iten Diné ndoshta më përpara e kam përmendur është një piktorë francez i cili i ka hulumtuar të gjitha fetë dhe në fund kur është takuar me Muhammed Hamidullahin (dijetarë bashkëkohorë pakistanez i cili ka jetuar në Francë, ka disa libra) i ka thënë që nuk ka arritur në asnjë fé që ta gjejë njëshmërinë e pastër dhe ta ndjejë Zotin si një, absolut. Muahmmed Hamidullahi ia ka dhënë Kur’anin (e ka përkthyer Kur’anin në frengjisht), i ka thënë urdhëro lexoje. E ka lexuar Kur’anin dhe pastaj pas 7-8 muajve janë takuar përsëri dhe ka thënë “E lexova Kur’anin, por përsëri edhe aty nuk munda ta gjejë”. “A e ke lexuar deri në fund?” i thotë Muhammed Hamidullahi. Iten Dine i përgjigjet “Jo nuk e kam lexuar, por jam kah fundi”. Muhammed Hamidullahi i thotë lexoje deri në fund edhe kur ka arritur te sureja Ihlas, te kjo sure që ne bashkërisht jemi duke ia përkujtuar njëri tjetrit, atëherë ka shkuar te Muhammed Hamidullahi dhe ka thënë “Në rregull tash e gjeta”.
Domethënë sureja Ihlas i sqaron karakteristikat dhe cilësitë e Zotit, i cili është i denjë për të qenë Zot. Dijetarët tonë, posaçërisht Shejhul Ekber Muhjiddin Ibni Arabiu në “Futuhatul mekkije” thotë që cilësia samedijje e Allahut xh.sh. në botë është e pasqyruar në shembullin e ujit. Uji është krijesë e Zotit e cila nuk ka nevojë për asgjë, por të gjitha gjallesat dhe materiet të cilat janë organike kanë nevojë për të dhe uji i jep gjallëri gjithësisë. Ashtu siç nga aspekti fizik, biologjik uji iu jep gjallëri gjërave, në të njëjtën mënyrë edhe shpirti pa Zotin nuk ka mundësi të jetë i gjallë. Gjallërinë shpirtërave nga aspekti i kuptimit ia jep Zoti. Një prej filozofëve bashkëkohorë Niçeja thotë që Zoti vdiq. Pse? Për shkak se Zoti zbriti poshtë; ai e ka qëllimin për Zotin e kishës i cili ka filluar të përfaqësohet te kleri dhe aty është materializuar. Nëse e materializoni Zotin, se materializimi në të kaluarën është bërë nëpërmjet statujave, ndërsa tash materializimi bëhet nëpërmjet të ideve. Materializimi i fesë, materializimi i Zotit, Zotin e vdes, se atëherë kur e zbritni brenda shoqërisë dhe nuk e lini që Ai të jetë për ju një lidhje që nuk ka mundësi të hyjë në suazat e kohës dhe në suazat e vendit, atëherë ka mundësi edhe të vdes, domethënë ka mundësi të mos ekzistojë për ju se Ai nuk vdes realisht, por ka mundësi të vdes për ju, ka mundësi të vdes për institucionet në të cilat ju përfaqësoheni.
Nuk e di a e keni mendur ndonjëherë se për çka ishin përleshjet në mes të njerëzve dhe për çka ekzistojnë përleshjet në mes të njerëzve. Përleshjet dhe mosmarrëveshjet në mes të njerëzve kryesisht ekzistojnë për shkak të mosedukimit të unit të njerëzve, për shkak të egërsisë së egos së njerëzve dhe për asgjë tjetër. A keni menduar ndonjëherë pse Kabili e vrau Habilin? A Kabili ishte hebrej, e Habili arab; a Kabili ishte serb, e Habili shqipëtarë; a Kabili ishte kurd, e Habili turk; a mos Kabili ishte krishter e Habili musliman; ose Habili ishte hebrej, Kabili musliman. Jo. Të dy ishin djemtë e Ademit a.s.. Kabili e vrau Habilin për një prej tre çështjeve që mekasit ia parashtruan Pejgamebrit a.s.. I thanë “Ti ke dalur me një thirrje, ja ne ty të japim sa të duash pasuri, të japim më të bukurën mekase, ose të japim pozitë, të bëjmë kryetarë të Mekes, vetëm largohu prej kësaj që thua”. Pejgamberi a.s. tha: “Sikur diellin në supin e djathtë dhe hënën në supin e majtë të ma vendosni, unë nuk largohem prej kësaj” për shkak se e dinte se shkatërrimi është në ndjekjen e këtyre tre gjërave. Kabili e ka vrarë Habilin për shkak të një interesi të materializuar, për shkak se ka dashur ta merr atë zonjën e cila i takonte Habilit për grua. A keni menduar ndonjëherë pse Ebu Xhehli e ka kundërshtuar Pejgamberin a.s.? Ebu Xhehli dhe arabët/mushrikët nuk kishin dertin e Zotit, ta dini, dert feje nuk kishin, për shkak se ata ishin në gjendje që ta marrin edhe Zotin (hasha ) e Muhammedit dhe të thonë “në rregull ky zoti yt është kryesorë te ne”, mirë ama atyre iu pengonte se Pejgamberi s.a.v.s. thoshte “Ti Ebu Xhehl mund të jesh prej një familjes shumë të fortë të Mekes (ajo periudhë është periudha e skllavopronarizmit), por me skllevin tënd Bilallin do të uleni në një saf të faleni” dhe ai thoshte nuk është e mundur kjo; “si mundet Bilalli të bëjë tregti?”,”robi i Abesinisë, i Etiopisë, të bëjë tregti si unë, nuk është e mundur kjo” dhe përleshja ishte për këtë çështje kryesisht. Pejgamberi s.a.v.s. i kundërshtoi këto tre elemente, por këto tre elemente janë të materializuara në personalitetin e Pejgamberit a.s., ndërsa Pejgamberi a.s. është mostër/model për ne. Shejtani pandërprerë neve na i nxjerr përpara këto tre elemente dhe ka dëshirë që nëpërmjet të këtyre tre elementeve të na largojë prej rrugës të cilën e kemi. Asnjëri prej nesh nuk ka mundësi të qëndrojë larg prej pasurisë, pozitës, epshit, martesës, mirë ama këto tre gjëra nuk duhet të jenë udhëheqëse të jetës së besimtarit dhe të njeriut të mirëfilltë. Disa herë ua kam treguar rastin me anijen, domethënë deri në momentin kur uji qëndron jashtë anijes atëherë e çon anijen që të lundrojë, largojani një dërrasë anijes, le të hyjë uji në të, do ta shihni si do të fundoset. I njëjti ujë që i mundëson anijes të lundrojë, po i njëjti ujë e fundos anijen. Ja pra cilësia samed është një paraqitje e Zotit se Ai është i pasur , “Ai është i pasur ndaj çdo gjëje që ekziston në Gjithësi” dhe në relacionin tonë me Zotin kemi mundësi të afrohemi (islami, cilësia samed e Zotit këtë e parasheh) vetëm me një mënyrë dhe kjo mënyrë është përkushtimi. Në suren Huxhurat Allahu xh.sh. thotë “Ne u kemi krijuar juve prej një burri dhe një gruaje, u kemi ndarë në fise dhe popuj të ndryshëm që ta njihni njëri tjetrin, por më i miri/fisniku/bujari në praninë tonë është ai i cili është më i përkushtuar ndaj Meje, ai i cili më së tepërmi më bën ibadet mua, ai i cili e ndjen praninë time në trupin e tij dhe shpirtin e tij”. Domethënë ashtu siç uji na gjallëron neve nga aspekti biologjik, në të njëjtën mënyrë edhe përkushtimi ndaj Allahut xh.sh. e mba gjallë shpirtin e njeriut. Një dijetarë thotë që shpirti në trupin e njeriut është si një papagall (zog) në kafaz dhe ne i tregojmë atij kafazi respekt për shkak të papagallit (zogut) brenda që është; nëse e marrim një kafaz të zbrazur dhe e varim diku, atëherë askush nuk tregon interes për atë. Edhe njeriu ka respekt dhe vlerë për shkak të papagallit (zogut) që e ka brenda, jo për shkak të kafazit dhe këtë e përjetojmë në momentin e vdekjes; atëherë kur zogu fluturon prej kafazit, kafazin e tij mundohemi sa më shpejtë ta largojmë se i vjen era.
Cilësia samed e Allahut xh.sh. është një cilësi që te njeriu e mbjell ndjenjën e pranisë së pandërprerë të Allahut xh.sh. në shpirtin e njeriut dhe që nuk lejon ndërprerjen e linkut me Të. E dini si përjetohet kjo? Përjetohet nëpërmjet të mbështetjes permanente në Allahun xh.sh.. Besimtari i vërtetë, muslimani i vërtetë pandërprerë kur e kryen punen e vete, si fazë e fundit e punës së tij është që thotë “unë mbështetem në Allahun xh.sh.”. Kjo tregon që linku ndërmjet tij dhe Allahut xh.sh. nuk ndërpritet asnjëherë. Dijetarët tanë këtë link e kanë mbajtur prezent edhe nëpërmjet të gjitha traditave/zakoneve/dokeve të cilat i kanë pasur në jetën e përditshme të tyre. Prandaj disa herë fakiri e potencon një çështje të rëndësishme: feja pa kulturë është e vdekur, feja ka depërtuar në të gjitha poret e jetës tonë dhe kjo manifestohet nëpërmjet të kulturës dhe qytetërimit tonë. Te ne, dijetarët tonë para 100 viteve (edhe këtu bile) kur kanë shkuar në treg për të blerë diçka, çdoherë i kanë blerë tek, 1, 3, 5, ose 7 kilogram për shkak se Zoti është tek. Edhe kur kanë shkuar në treg kanë qenë të vetëdijshëm për njëshmërinë e Allahut xh.sh., për të qenurit tek të Allahut xh.sh. dhe kjo është një dhikër, kjo është një përkutjim i Allahut xh.sh.. Personat të cilët nuk e përkujtojnë Allahun xh.sh., mund të jenë dijetarët më të mëdhenj të botës, nuk ka dobi prej dijes së tyre, për shkak se njeriun e mban brenda binarëve të të qenurit njeri përkujtimi i Krijuesit, dhikri i Allahut xh.sh.; atëherë kur e ndjen në vete praninë e Allahut xh.sh., atëherë ka mundësi që ta përjetojë të njerëzishmen në brendinë e tij. Prandaj fakiri kur e sqaron termin takva, thotë që muttekiin/takva që përkthehet si i devotshëm e ka kuptimin i njerëzishëm, njeri i vërtetë. Njeri i vërtetë me plotëkuptimin e fjalës është vetëm personi që është takva, që vërtetë i përkushtohet Allahut xh.sh.. Në një ajet në Kur’anin a.sh. Allahu xh.sh. thotë : “Ne e kemi krijuar njeriun dhe, Ne e dimë ç’i pëshpërit atij shpirti i vet. Ne jemi më pranë tij se damari i qafës së vet.” (Kaf:16), që do të thotë ne jemi kontrolues të çdo veprimtarie të personit në këtë botë. Besimtari i vërtetë posaçërisht sufiu, përpiqet që ta ndjejë afërsinë e Allahut xh.sh. dhe kjo është një stërvitje; sa më shumë përpiqeni që ta ndjeni afër jush Zotin, aq më shumë ai afrohet me ju, sa më shumë përpiqemi që ta largojmë prej vetes Ai aq mës humë ik prej nesh, se mëkati është një largim i Zotit prej vetes dhe deklarim se unë nuk kam nevojë për të, ndërsa puna e mirë/vepërmirësia është një afrim i Zotit me veten dhe deklarim se unë e dua Zotin me mua të jetë. Në një hadithi kutsi Allahu xh.sh.xh.sh. thotë: “Kush më kërkon mua, më gjen mua. Kush më gjen mua, më njeh mua. Dhe kush më njeh mua, më do mua. Dhe kush më do mua, dashurohet në mua. Kush bëhet ashik te Unë, edhe Unë bëhem ashik te ai. Dhe te ai që Unë bëhem ashik, e mbys/vras atë. Dhe kë e vras Unë, Unë ia paguaj gjakun. Dhe Unë kujt ia kam borxh parat e gjakut, gjakun e tij ia paguaj me vetveten”, do të thotë që ia vras unin e tij dhe në brendinë e tij vendosem Unë, ai jeton së bashkë me Mua.
Isha në Sanxhak ditën e shtunë dhe aty në një bisedë u përmend një person i cili nuk dihet në të vërtetë a ka jetuar, por është një person anonim për të cilin shumë flitet në letërsinë tonë klasike Behlul Dana (ju të rinjtë nuk e keni dëgjuar por këto që janë moshatarë me mua e mbaajnë mend, nëpër ligjëratat e hoxhallarëve është përmendur shumë Behlul Dana). Behlul Dana është vëllau i Harun er Reshid, perandorit të abasidëve dhe njihet me shumë aforizma dhe fjalë të urta të cilat kanë ngelur deri në ditë të sodit (do t’ua tregoj nja dy unë sa të njohtoheni dhe pastaj do t’ua sqaroj emrin Behlul Dana çka do të thotë). Një ditë Behlul Dana e ka dëgjuar Harun er Reshidin se si me zonjën e vet në shtrat bisedojnë për xhennetin, sa bukuri do të ketë në xhennet, si do të jetë xhenneti. Ai i ka dëgjuar këto prej jashtë dhe ka hypur mbi tavanin e asaj dhome dhe ka filluar të vrapojë. Harun er Reshidi ka dërguar rojet që të shohin se kush ka hypur lartë. Rojet e kanë marrë e kanë zbritur Behlul Danën poshtë dhe mbreti e pyet se çka kërkon atje lartë. Behlul Dana i përgjigjet se është duke i kërkuar devet që i kanë humbur. Harun er Reshidi i thotë: “Po çka kërkojnë devet mbi tavanin tim?”, përgjigjeja që merr “Çka kërkon xhenneti në atë shtratin tënd të bukur, atë e kërkojnë devet e mia në tavanin tënd”; domethënë nuk fitohet xhenneti në këtë shtrat, duhet të përpiqesh për atë.
Një ditë tjetër Harun er Reshidi kur s’ka qenë në vendin e vet, ky është ulur në karrigen e Harun er Reshidit dhe rrojet kur e kanë parë se është ulur ky i veshur si njeri i rrugës edhe kanë marrë e kanë rrahur mirë. Ato e kanë rrahur, ky ka qeshur edhe kur ka ardhur Harun er Reshidi ka bërtitur: “Çka bëni, vëlla e kam, mos e ngacmoni atë” dhe i është afruar i ka thënë “Këto të rrahin, e ti pse qesh?”. Behlul Dana i është përgjigjur “Unë njëherë u ula këtu kaq shumë më rrahën, të shohëm ty sa do të të rrahin”. Në persisht Behlul do të thotë i marrë/budalla, Dana do të thotë dijetarë ; nëse e përktheni bukfalisht do të thotë budallai i mençur, domethënë budallai i ditur. Në realitet në letërsinë tonë termi budalla nuk e ka kuptimin e personit i cili mentalisht është i retarduar , ndërsa termi mexhnun (ne e përdorim edhe këtë term për budalla) Mexhnuni është Romeoja i muslimanëve (Ka një poezi të njohur për Lejlanë dhe Mexhnunin, Romeo dhe Zhuljeta të Lindjes) dhe mexhnun është person i cili i ka humbur mendtë për shkak të dashurisë ndaj Lejlës që e ka, domethënë nuk është mentalisht i retarduar; ndërsa Lejla në këtë rast edhe vet Fuzuliu thotë që shumica mendojnë se Mexhnunit i dolën mendtë për shkak të Lejlës, ama Lejla ishte vetëm një hije që atë e çonte drejtë esencës (domethënë ishte i dashuruar në Zotin, Leja ishte simbolikë e dashurisë që e çonte atë deri te Allahu xh.sh.). Ka një hadith Pejgamberi a.s. ku thotë: “Sikur të mos ishin budallenjtë, atëherë do të shkatërroheshte bota”. Në këtë rast budalla janë njerëzit të cilët e kanë zëvendësuar veten me Zotin, domethënë e kanë shkrirë vetveten dhe për veten/unin e tyre nuk mendojnë asgjë, kryesisht përpiqen që tërë qenien e tyre t’ia përkushtojnë Allahut xh.sh.. Budalla, abdall janë personat që tërë qenien e tyre ia kanë përkushtuar Zotit, për shembull një prej sufive/poetëve shumë të fortë bektashian të shekullit të XIV-XV është Pir Sulltan Abdall, që nuk do të thotë që është mentalisht i retarduar, por është person të cilit i kanë humbur mendtë për shkak të përkushtimit që e ka ndaj Allahut xh.sh.. Çka është qëllimi? Shpeshherë kur fliten fjalë të tilla njerëzit mendojnë se ‘ne sot nuk mund ta bëjmë këtë, këtë e kanë bërë ndonjëherë, ama sot nuk ka kësi njerëz’. Jo, nuk ësht e vërtetë. Pejgamberi a.s. thotë që numri i miqëve të Zotit nuk mangësohet asnjëhere, forma ka mundësi të ndryshojë, mirë ama përkushtimi është i njëjtë, ndjenja e përkushtimit ndaj Allahut xh.sh. është e njëjtë. Për atë në çdo moment ky përkushtim, varësisht nga kushtet e kohës dhe vendit, paraqitet në forma të ndryshme dhe qëllimi kryesorë është që ne edhe ibadetin edhe jetën brenda shoqërisë ta bëjmë për hirë/riza të Allahut xh.sh. (ne në tasavvuf nuk themi as për hirë, po themi për Allahun xh.sh., ndërmjet robit dhe Allahut xh.sh. nuk e vëndojmë edhe rizanë, por të bëhet për Allahun xh.sh.). Kjo është ajo që Allahu xh.sh. neve do të na e tregojë në cilësinë e Tij samed dhe kur thuhet All-llahus-samed themi që po, Allahu xh.sh. është ekzistenca e vetme reale, për të cilën ne kemi nevojë, të cilës ne i përkushtohemi me plotëkuptimin e fjalës dhe për të cilën jemi në këtë botë. Shpeshherë nerëzit që nga dita e parë kanë parashtruar një pyetje shumë të rëndësishme dhe prej këtu fillon filozofia “Çka është qëllimi i jetës?”. Paramendoni dhe ti nxjerrim bashkërisht para syve tanë të gjitha qëllimet formale të kësaj bote të cilat i kemi ne. Të gjitha vijnë deri në një pikë dhe aty përfundojnë, pa marrë parasysh çka është, qoftë pasuria, qoftë martesa, qoftë fakulteti, qoftë kariera, vijnë në një pikë dhe aty përfundojnë. Amshueshmërinë/përheshmërinë të gjitha këtyre gjërave ua jep vetëm përkushtimi dhe njohja e vërtetë e Allahut xh.sh.. Për atë edhe në ajet thotë: “Unë nuk i kam krijuar xhinët dhe njerëzit për asgjë tjetër, përveç se të më bëjnë ibadet Mua”. (Dharijat:56) Në tefsiret kjo është komentuar si ,/vetëm që të më njohin Mua. Njohja e Allahut xh.sh. është qëllimi i vetëm i jetës së njeriut, posaçërisht i besimtarit. Faleminderit
