Sureja Ihlas
Ne javën e kaluar, brenda mundësive tona mendore dhe kuptimore, përafërsisht u përpoqëm t’i kryejmë sqarimet tona në lidhje me cilësitë e Allahut xh.sh.. Ka edhe një grup të cilësive për të cilat nuk kam dëshirë shumë gjatë t’iu flas, është grupi i cilësive që në letërsinë tonë islame emërtohen si cilësi lajmëruese të Zotit/sifati haberije. Në këtë pjesë të cilësive përmenden disa cilësi të Zotit që janë të përmendura në Kur’an dhe ne u besojmë atyre cilësive ashtu si i ka përmendur Kur’ani. Cilat janë këto? Për shembull është një cilësi jedun (jed i thonë arabisht dorës); në Kur’an ka një ajet që thotë : “Ata që të janë betuar për besnikëri, në të vërtetë, i janë betuar për besnikëri Allahut. Dora e Allahut është mbi duart e tyre! Ai që e prish betimin, e prish në dëm të vetes, por, nëse e mban besën ndaj Allahut, Ai do t’i japë atij shpërblim të madh. (Feth, 48:10)Gjithashtu një cilësi tjetër prej këtij grupi është edhe cilësia vexhhun (vexhh, i thonë fytyrës) dhe në Kur’an thuhet “Çdo gjë do të shkatërrohet/rënohet e do të mbetet vetëm Fytyra (Qenia) e Zotit Tënd, plot Madhëri dhe Nderim.”. (Rahman, 55:27).
Këtu ka një pjesë të madhe të diskutimeve dhe divergjencave mes drejtimeve besimore në islam, rreth këtyre cilësive. Disa thonë që ne duhet ti pranojmë ashtu si thotë Allahu xh.sh., disa të tjerë thonë që duhet të shkojmë në mënyrë direkte në komentin, të bëjmë hermeneutikë në lidhje me këto ajete. Disa të tjerë thonë që ne nuk duhet aspak të merremi me këtë çështje, po pasi që Allahu xh.sh. nuk na i ka sqaruar në mënyrë direkte, atëherë nuk ka nevojë që më tepër të thellohemi në analizën e tyre. Mendimi ynë në përgjithësi edhe i pjesës më të madhe të muslimanëve është se Allahu xh.sh. nëpërmjet të këtyre cilësive nuk shpreh formën e organeve të Tij, ekstremiteteve të Tij, por nëpërmjet tyre e shpreh konceptin hermeneutik/kuptimorë të tyre. Do të thotë kur thotë “ dorë, fytyrë”atëherë ka për qëllimqë të na e tërhjek kujdesin për një përmasë të caktuar të ekziytencës së Tij. Allahu xh.sh. e di më së miri se çka do të thotë, se ne nuk kemi asnjëherë mundësi që në mënyrë direkte/konkrete të themi që këtë e ka patur për qëllim ta thotë dhe këtë dijetarët e mirëfilltë musliman asnjëherë nuk e thonë; kur flitet për Kur’anin atëherë e japin mendimin e tyre dhe në fund thonë që më së miri e di Allahu xh.sh. se çka ka patur për qëllim të na thotë. Pse? Për shkak se Kur’ani është një libër universal dhe në një periudhë kohore ka mundësi diçka e Kur’anit mos të kuptohet, ama në një periudhë tjetër kohore të kuptohet. Do t’ua jap një shembull: Ka një ajet në suren Rahman Allahu xh.sh. thotë: “ O xhinde dhe njerëz, nëse keni fuqi të përshkoni kufijtë e qiejve dhe të Tokës, atëherë përshkojini ato! Por nuk do të mund ta bëni këtë, përveçse me një fuqi të madhe /sulltan !” (Rahman, 55:33). Këtë sulltanin e kanë komentuar në mënyra të ndryshme: disa kanë thënë që “nuk keni mundësi ta bëni, përderisa nuk keni ndihmën e Allahut xh.sh.” me sulltan e kanë kuptuar fuqinë e Allahut xh.sh., se sulltan në arabisht do të thotë sundim/pushtet/fuqi/forcë/energji; disa të tjerë, posaçërisht grupi i shkencëtarëve, komentatorëve të Kur’anit, që kanë jetuar në shekullin e XX, kur me të madhe njerëzimi është thelluar në teknologji dhe në shkencë, kanë bërë komentin e këtyre ajeteve, duke thënë që kjo sulltan ka të bëjë me teknologjinë dhe përderisa nuk keni teknologji të fortë, atëherë nuk keni mundësi që të dilni në sferat qiellore, madje disa aq në detaje kanë shkuar sa që kanë thënë ai motori që i jep hov raketës është ky sulltani. Por duhet të kemi kujdes se çdo kufizim i fjalës hyjnore, atë e bën historike, e bart brenda jë kohe dhe epoke historike, ndësra Kur’ani është universal, jashtë kornizave historike, prandaj edhe neve kryesisht nuk na lidhin komentet të cilat janë bërë në lidhje me Kur’anin, por neve na lidh vet Kur’ani dhe për shkak se na lidh Kur’ani, elementi më i rëndësishëm i cili u nevojitet besimtarëve dhe njerëzimit në përgjithësi është komentatori i gjallë i Kur’anit. Njeriu në formën më të saktë ka mundësi të informohet prej Kur’anit, nëpërmjet të linjës së gjallë, jo linjës së vdekur; Sokratin njëherë e kanë pyetur se pse s’ka shkruar asnjë libër, ai ka thënë për shkak se nuk më përgjigjet në pyetjet, kur ia parashtroj pyetjet librit ai nuk më përgjigjet. Komentatori i gjallë i Kur’anit është vazhdimësi e traditës profetike. Shpeshherë në tasavvuf është përdorur një fjalë që evlijatë/njerëzit e mirë janë trashëgimtarë të pejgamberëve dhe nerëzit të cilët duan të kapin nga bishti fjalën, kanë thënë “Po a pejgamber i quani ata a?”. Jo nuk janë pejgamber, por janë vazhdimësi e traditës konstituive profetike; tradita konstituive e Pejgamberit s.a.v.s. vazhdon edhe sot e kësaj dite, se sikur tradita konstituive e Pejgamberit a.s. të kishte ngelur në kohën e tij, atëherë ne nuk do të bëheshim sunnet tash, pra sikur ta kishte dimensionin historik nuk do të praktikohej edhe sot në përpikëri, por kjo ka një vazhdëimsë dhe tradita më e fortë e Pejgamberit a.s. është mendësia profetike, është mentaliteti profetik, mentaliteti i Pejgamberit s.a.v.s. E thash edhe ditën e premte në xhuma as’habët/shokët e Pejgambrit a.s. kanë qenë të përgaditur nga ana e Pejgamberit a.s. dhe ata i janë qasur fesë në mënyrën më të lartë filozofike. Ne në shekullin XX kemi një grup të filozofëve të cilët janë të shkollës gjermane filozofike, një pjesë e juaja edhe ndoshta keni lexuar ndonjë vepër të tyre Hajdegeri, Gadameri etj. Këto janë filozofët hermeneut (edhe Maks Veberi si sociolog i përket kësaj rryme), që gjërat i kuptojnë si metaforë edhe merren me komentimin e tyre. Te ne hermeneut të parë janë as’habët/shokët e Pejgamberit a.s. për shkak se ata hadithei përcjellin sipas kuptimit të tyre (manen). Ne kemi shumë pak hadithe që bukfalisht transmetohen prej Pejgamberit a.s. (këtyre iu thonë hadith lafdhi ). Kryesisht hadithet janë manevi, janë hadithe hermeneutike, të cilat në bazë të kuptimit janë transmetuar nga ana e Pejgamberit s.a.v.s. dhe kanë ardhur deri në ditë të sodit. E njëjta gjë është edhe këtu, për shembull, fakiri mban një ligjëratë këtu, secili prej jush prej kësaj ligjërate nxjerr konkluzat e veta dhe fjalët e mia ndoshta pikë për pike nuk ka mundësi ti bart diku tjetër, por ka mundësi esencën/kuptimin e fjalëve në bazë të mentalitetit dhe konceptit të cilën ai e ka në të, t’ua bart të tjerëve. Është diçka shumë e rëndësishme,(kam dëshirë një segment shumë të rëndësishëm ta potencoj këtu) , për të folur për Kur’anin ka një rregull, tash secili e lexon përkthimin e Kur’anit dhe dshiron të flet. Nuk ka të folme për Kur’anin, përderisa esencialisht nuk plotësohen kushtet për të folur për Kur’anin. Në shkencat klasike tona dihet se një person për të folur, për të komentuar Kur’anin ka nevojë: e para ta njeh mirë shpalljen, e dyta ta njeh mirë poezinë arabe për shkak se Kur’ani ka ardhur në kohën kur ka qenë kulmi i poezisë arabe dhe metafora, stilistika, metrika figurat të cilat janë përdorur në Kur’an, në masë të madhe kanë qenë prezente edhe në poezinë arabe të vjetër dhe personi i cili nuk e njeh metaforën dhe figurat stilistike të poezisë së vjetër arabe nuk mund ta kuptojë Kur’anin. Për shembull, personi flet për një ajet të Kur’anit dhe thotë që e ka parë në Kur’an. Nuk mund ta shohësh ti në Kur’an për shkak se rreth atij ajeti prej Pejgamberit a.s. deri në ditën e sodit janë dhënë mendime të shumta dhe ti nëse nuk ke dijeni për asnjërin prej këtyre mendimeve, kur do ta thuash një fjalë do të mendosh se i pari ti e thotë atë dhe automatikisht je në agoni, nuk mund të konstatosh si duhet. Edhe në aspekt shkencor, në metodologjinë e kërkimit shkencorë është rregull, për shembull një kandidat i cili bën magjistraturë, doktoraturë ose punë seminarike del para komisionit dhe e ka marrë një thënie prej dikujt dhe e thotë . Profesori e sheh që thënia nuk është e tij dhe i thotë pse nuk i ke vendosur poshtëshënimin, ndërsa kandidati thotë se thënia është e vetja atëherë kjo është plagjiat. Nëse e ka marrë dhe nuk e ka potencuar, atëherë është vjedhje, por nëse e ka marrë dhe e ka potencuar atëherë punimi i tij vlerësohet si duhet. Prandaj, për të folur për një çështje të Kur’anit, të fesë, gjithsesi se duhet të dihet trashëgimia mendore, historia e mendimit islamik, nuk mundet secilit si ti vjen të flet për çështjet kuranore. Mirë ama ka edhe një element tjetër. Për të folur për Kur’anin ne duhet të bëjmë hermeneutikë, atë që e kanë bërë as’habët se Pejgamberi a.s.. Pejgamberi a.s. ka thënë: “Shokët e mi janë si yjet” që do të thotë secili prej jush kur ta humb rrugën, le ta zgjedh njërin prej këtyre yjeve dhe ai do t’ia tregojë rrugën, ylli këtë kuptim e ka natën që tregon rrugë. Sot, për të na treguar një ajet i Kur’anit neve rrugën, ne e kemi të patjetërsueshme presoni i cili flet për Kur’anin, i cili flet për Kur’anin duhet ta njeh mirë fenomenologjinë, antropologjinë, sociologjinë, shkencat/disciplinat shoqërore të cilat janë të rëndesishme për njeriun e sodit dhe në këtë mënyrë ka mundësi të realizohet ajo që Mehmet Akif Ersoj e thotë shumë bukur në një dyvargësh të tij “Kur’andan alıp ilhamı, asrımıza indirmeliyiz islamı” / “Inspirimin/frymëzimin duhet ta marrim prej Kur’anit dhe islamin ta zbresim në shekullin tonë”, që ne të kemi mundësi të marrim frymë me Islamin, se ai merr pjesë në të gjitha sferat e jetës sonë; po ashtu është me rëndësi ta dimë ne se si duhet ta bartim atë sferat e jetës sonë. Prandaj as’habët ishin të parët që bënë hermeneutikë edhe në të shumtën e rasteve ne kur inkuadrohemi në Kur’anin, atëherë duhet ti kemi parasysh këto elemente por gjithashtu edhe në çështjet e cilësive të Zotit . Domethënë, ne duhet ta kemi parasysh këtë element të hermeneutikës. Kjo nuk do të thotë që ne bëhemi më të mençur se Zoti dhe ato gjëra që nuk i ka sqaruar Ai i sqarojmë ne, këtu ne nuk bëjmë një sqarim semantik nga aspekti i termit, po bëjmë një sqarim semiotik, i sqarojmë shenjat, mesazhet të cilat i marrim prej një ajetit kuranor. Në të kundërtën, universaliteti i Kur’anit nuk do të jetë i mundshëm. Për shembull, fakiri në ligjëratat e xhumasë jam te ajetet të cilat flasin për Dautin a.s. dhe Xhalutin dhe aty ka një ajet që më ka lënë përshtypje të madhe ku thuhet që Allahu xh.sh. i dha Talutit (një mbret që ishte para Davudit a.s. që e çoi Zoti te Beni israilët) : “Shenjë e sundimit të tij është ardhja e Arkës. Aty ka qetësi për ju nga Zoti juaj dhe relike të lëna nga familja e Musait dhe Harunit. Atë e bartin engjëjt. Sigurisht që kjo është një shenjë për ju, nëse jeni besimtarë!” ( Bekare, 2:248 Tash ne këtë e kemi dëgjuar vite me rradhë dhe kjo trashëgimi/ bekije do të thotë diçka që ka ngelur, një mbetje pozitive dhe e kemi dëgjuar si një tregim se Taluti ka luftuar, Davudi e ka mundur Xhalutin e kështu me rradhë, po këtu flet për një filozofi pereniale, për një urti e cila është e përhershme /bakije, domethënë, ajo që është bartur prej brezi në brez. Shpirti nuk e duron risinë, ta dini, mendja ka dëshirë për inovacion ama shpirti është si piktura, sa më e vjetër aq më me vlerë është; mund ti bëjmë ne 1000 Monaliza tash, ama asnjëra nuk e ka vlerën e Monalizës, domethënë sa më e vjetër është për shpirtin, sa më afër burimit është për shpirtin, aq është më origjinale. Këtu ka një mesazh për ne, nuk është vetëm rasti historik i Talutit, rasti i Davudit edhe Xhalutit, por është një porosi e cila na drejtohet neve dhe çdo ajet i Kur’anit ta dini ka nga jë porosi për ne. Asnjëherë nuk është problem nëse në kuadër të përkufizimeve të tërësisë kuranore duke mos bërë parcializim, se në të shumtën e rasteve ndodhin parcializime, e merr një ajet por nuk e di tërësinë kuranore. Domethënë, nëse e parcializojmë Kur’anin kështu pjesë pjesë, atëherë mund të nxjerrim konkluza jokuranore sa të doni, mirë ama, çdo mesazh të cilin e nxjerrim prej ajetit kuranor brenda tërësisë kuranore është pozitive, për shkak se e tregon universalitetin e Kur’anit dhe kjo është e rëndësishme. Posaçërisht te cilësitë haberije/lajmëruese të Allahut xh.sh. këto janë të rëndësishme. “Jedullahi feuka ejdihim”/”Dora e Zotit është mbi duart tuaja” kur ka zbritur ky ajet? Ky ajet ka zbritur në vitin e gjashtë pas Hixhretit (Hixhret është shpërngulja e Pejgamberit a.s. prej Mekkes në Medinë, e dini pas tortuarve që i kanë patur muslimanët ka vendosur që të shpërngulet prej Mekkes në Medine dhe dita e shpërnguljes së Pejgamberit a.s. është fillimi i kalendarit islamik; tash jemi 1434 domethënë 1434 është vitit prej kur është shpërngulur prej Mekkes në Medine Pejgamberi a.s., ky është fillimi i kalendarit islamik). Në vitin e gjashtë Pejgamberi a.s. është nisur me shokët e vet për të shkuar në Haxh dhe kur kanë arritur në një vend që quhet Hudejbije, aty politesitët/mushrikët e Mekes kanë ardhur dhe u kanë thënë që nuk i lejojnë të shkojnë në Haxh atë vit. Pas disa bisedimeve të acaruara stuata është tensionuar deri në luftë mes tyre edhe Pejgamberi a.s. nën një dru që është quajtur Ridvan i ka tubuar shokët/as’habët e vet dhe atyre u ka thënë që si duket do të duhet të luftojnë me mekasit politeistë dhe i ka pyetur që a do të jenë me të bashkë. Pejgamberi a.s. ua ka shtruar dorën, ata e kanë kapur dorën e Pejgamberit a.s. dhe i janë zotuar Pejgamberit a.s.. Dora e Pejgamberit a.s. ka qenë mbi duart e tyre; në tarikat,tasavvuf kësaj i thonë bejat që do të thotë zotim. Shembulli i parë i zotimit/bejatit është ky, nën drurin e Ridvanit, bejaturridvan/zotimi i Ridvanit as’habët e afërt të Pejgamberit s.a.v.s. ia kanë kapur dorën Pejgamberit a.s. dhe janë zotuar se deri në vdekje janë me atë dhe se nuk do të lëvizin prej fjalës së tij. Shembulli i bejatit/zotimit në Tasavvuf është ky, prej këtu merret dhe në këtë rast Allahu xh.sh. e zbret një ajet dhe thotë : : “Ata që të janë betuar për besnikëri, në të vërtetë, i janë betuar për besnikëri Allahut. Dora e Allahut është mbi duart e tyre! Ai që e prish betimin, e prish në dëm të vetes, por, nëse e mban besën ndaj Allahut, Ai do t’i japë atij shpërblim të madh. (Feth, 48:10), domethënë, fuqia e Zotit është me to.
Në të shumtën e rasteve tasavvufi akuzohet për këtë çështje , për shkak se shumica e njerëzve të cilët nuk duan ta kuptojnë esencën thonë që “po çka kemi nevojë ne, ne do të lidhemi drejtpërdrejtë me Zotin, kjo është një ndërmjetësim”, kjo mënyrë e logjikës është logjikë shumë e ulët. Nëse mendojmë kështu atëherë pse kthehemi kah Qabeja? Pse Zoti vetëm kah Qabeja është? Në Qabe është Zoti vetëm a? Pse nuk kthehemi për shembull kah mali? Ja do të kthehemi kah mali, Zoti është edhe në mal, ama në namaz kthehemi kah Qabeja. Ajo që është Qabja ai është edhe murshidi, ashtu si ka nevojë që në namaz ti kthehemi dikuj, në të njëjtën mënyrë edhe në jetën tonë nga aspekti i fetarësisë duhet të ndjekim dikend.
Tek ne muslimanët nuk ka dallim në mes fetares dhe botërores, se ne edhe kur hamë ushqim bëjëm ibadet edhe atëherë nëse themi bismillahirrahmanirrahim i kemi ato sevape sikur me e falë namazin e sabahut. Do të thotë që ky jed këtu që përmendet për Allahun xh.sh. e ka kuptimin që mbështetja e Allahut xh.sh. është me ju (Allahu xh.sh. e di më së miri), por kryesisht shumica e dijetarëve janë të mendimit se e ka kuptimin që mbështetja, fuqia, forca, energjia e Allahut xh.sh. është me ata të cilët i japin besë Pejgamberit a.s. dhe miqve të Pejgamberit s.a.v.s. që së bashku me të do ta ndjekin rrugën e tyre deri në vdekjen e tij dhe posaçërisht evlijatë, këtë kuptim ia japin këtij ajeti të Kur’anit a.sh.. Ky ajet ka më tepër kuptim sufik/mistik, ndësra ajeti ku thotë “Çdo gjë do të shkatërrohet përveç fytyrës së Zotit” ka kuptim pak të problemit filozofik të personit. Çështja e personit ose zatit është një problem filozofik ose vehtes. Për shembull shpeshherë akuzohen sufitë pse thonë Huu; Hu është përemër vetor i vetës së tretë njëjës që do të thotë Ai dhe e shpreh individualitetin e Zotit. Vexhhi/Fytyra që përmendet në ajetin kuranor (vexhh/fytyra) dhe Hu/ja e kanë të njëjtin kuptim, se flasin për dhatin/individualitetin, për personin e Allahut xh.sh.. Ne folëm për cilësitë apo, në ditën e Kijametit një pjesë e madhe e cilësive të Zotit nuk do të jenë funksionale, por dhati/personi i Tij do të jetë funksional, për atë thotë çdo gjë do të bëhet helak, do të shkatërrohet, përveç fytyrës dhe nëpërmjet fytyrës së Zotit shprehet dhati/personi i Zotit, që tregon se është esenca, është strumbullari rreth të cilët është e koncentruar ekzistenca. Nominalistët europian i kanë thënë edukim natyror i koncepteve. Personat të cilët nuk kanë botëkuptim të edukimit natyrorë të koncepteve, një fjalë çfarë historie ka, si ka ardhur deri te dita e sodit, pse te ne e ka marrë këtë kuptim ose atë kuptim tjetër dhe brenda këtij edukimit të koncepteve ne patjetër e kemi të marrim shembull prej Kur’anit. Vexhhi në Kur’an përdoret edhe në një vend tjetër, thotë Allahu xh.sh. “Ditën e Kijametit një grup i fytyrave (ne e përkthejmë në Kur’an nëse e lexoni një grup i njerëzve, ndërsa aty thotë një grup i fytyrave) do të shndrrisin”. Pse? “Për shkak se do të shohin Krijuesin e tyre”. Kësaj në terminologjinë klasike tonën i thonë : Rujetullah fil ahireh /të pamurit e Allahut xh.sh. në ahiret ose filozofët më vonë i kanë thënë vizioni i bukur/; vizioni i bukur është takimi i krijesave me Krijuesin. Me person/individualitet në filozofi çka nënkuptohet? Me person nënkuptohet individ i përbërë prej formës dhe kuptimit dhe nëpërmjet të këtij ajeti, Allahu xh.sh. neve na thotë që ringjallja jonë do të jetë edhe me trup edhe me shpirt, kur thotë që fytyrat do të shohin, do të thotë, do ta shohin personat; personat janë të përbërë prej kuptimit dhe formës. Edhe kur flet për veten Allahu xh.sh. , pse thotë vexhh/fytyrë? Ai e di më së miri, por ne po bëjmë hermeneutikë tash, na tregon se nuk është i drejtë mendimi i panteistëve të cilët thonë që Zoti nuk ka person, por çdo gjë është Zot është parim. Zoti nuk është parim, Zoti është dhat/individualitet dhe me këtë qëllim përmendet termi vexhh, me qëllim që të kuptohet dhati/personi i Allahut xh.sh. Ka edhe një ajet që unë nuk kam dëshirë shumë ta diskutojmë po sa të keni informatë, në cilësitë haberije/lamëruese të Zotit është edhe një cilësi istiva i thonë; istiva e ka kuptimin e qëndrimit lartë. Ka një ajet në suren Taha që Allahu xh.sh. thot “Mëshirëbërësi (All-llahu xh.sh.) është mbi arsh” ( Taha, 20:5) . Sqarimi literal i këtij ajeti na konfronton me tërësinë kuranore dhe nuke e përcjell urtinë e shpalljes.
Mëshira e Zotit (këtu nuk thotë Allahu, nuk thotë dhati) e ka kapluar/përfshirë arshin, por thotë që Mëshiruesi. Arsh çka është? Shumica mendojnë se arsh është një qiell i caktuar ku është ngritur Zoti, jo. Në Ajetel kursij ajetin “Allahu la ilahe ila huvel hajjul kajjum” në fund të ajetit Allahu xh.sh.e tregon se çka është arshi që do të thotë froni. Çka thotë? (Për atë u them që për të folur për Kur’anin duhet të dihet tërësia kuranore, se komenti më i mirë i Kur’anit bëhet nëpërmjet të Kur’anit) Thotë “Vesia kursijjuhussemavati vel erd”/”Throni i Zotit është i zgjeruar në të gjitha qiellrat dhe tokën” domethënë i përfshin qiellrat dhe tokën. Ky ajet ka të bëjë me një cilësi të Allahut xh.sh. të caktuar që është mëshira. Pse mëshira? Në mesin e cilësive të Zotit, cilësia ngadhënjyese/sifati galebe e Zotit është mëshira, domethënë cilësia më e fortë prej cilësive të Allahut xh.sh. është mëshira, për atë atyre personave që nuk i përgjigjen thirrjes së Tij, Ai u çon rizk nuk ua ndal atë, sepse është mëshirëbërës; njerëzve që 50 vjet ka bërë mëkate, pas 50 vjetëve thotë “Ja Rabbi unë u pendova” ia fal krejt mëkatet; domethënë sipas drejtësisë nëse vepron atëherë këtë duhet ta dënojë, mirëpo mëshira e Zotit gjithnjë është cilësia më e fortë e Zotit dhe për atë thotë që asnjëherë mos e humbni shpresën prej mëshirës së Zotit. Por duhet të kemi kujdes që njerëzit të cilët mendojnë se do të bëjnë mëkate dhe pastaj do të pendohen, atyre nuk ua bën nasip Zoti pendimin, domethënë, nuk duhet ta presim momentin e fundit se ne nuk kemi marrëveshje/kontratë me Zotin se kur do të vdesim, po edhe me pas kontratë, pse sa më parë mos të jetohet me Zotin bashkë. Nuk ka kënaqësi më të mirë se sa të jetohet me Zotin, nuk ka kënaqësi më të madhe se sa njeriu ti përkushtohet Zotit. Për atë sa më herët i përkushtohemi, sa më herët i afrohemi, aq më shumë ne do ta përjetojmë kënaqësinë. Një profesor krishter i Universitetit të Zagrebit, Daniel Buçan, ma ka thënë një fjalë në vitin 1990 kur kam qenë ushtarë në Zagreb, fjalë e cila më ka lënë shumë mbresa, tha “Ju besimtarët nuk e dini se çka do të thotë të jetohet pa Zot. Nuk ka gjë më të vështirë se sa të jetohet pa Zot. Edhe ata të cilët e kanë si traditë Zotin janë shumë më të rehatshëm se sa ne të cilët kemi jetuar vite me rradhë pa Zot”. Prandaj është vështirë të jetohet pa Zot. Të jetohet pa Zot, të kundërshtohet Zoti e le njeriun pa nur/dritë, e shkatërron njeriun dhe inshallah Allahu xh.sh. na mban larg prej të qenurit pa Zot. Faleminderit
