Frika bëhet më e fortë në një person të prirë për reagim më të fortë emocional: fëmijët e vegjël reagojnë intensivisht në foto dhe tregime, ndërsa fëmijët më të rritur më tepër frikësohen nga prezantimet reale. Sipas kësaj teorie, televizioni e tregon realitetin që është më stereotip dhe selektiv dhe nuk jep një pamje realiste të botës. Kur është fjala për një tregues sasior të dhunës, hulumtimet tregojnë se skena e dhunës në televizion është shumë më e madhe sesa ne në të vërtetë e hasim në jetën reale
Shkruan: Metin IZETI, Tetovë
Duke u nisur nga teoria e Aristotelit (më vonë e marrë nga Freud-i dhe Bettelheim-i), konsiderohet se pikëpamja e dhunës ka efekte shoqërore pozitive, jo “anti”, por “fitimprurëse”, pasi kjo e zbut dhunën që ekziston në njerëz. Përkatësisht, shikimi i dhunës merr rolin e katarzisit, sepse pjesëmarrja në një ngjarje të dhunshme (në kuptimin virtual) mund të favorizojë një lloj agresioni të vjetërsuar tek shikuesit. Kjo tezë, e cila sot nuk ka prova të mjaftueshme empirike, mund të jetë e pranueshme nëse zbatohet në rastet individuale të shënuara nga situata të vështira, por vështirë se është e pranueshme kur përpiqeni ta interpretoni atë në një veprim afatgjatë dhe të vazhdueshëm.
Ndikimi tjetër është në shtytjet që krijojnë lidhjen e menjëhershme ndërmjet sjelljes / aktivitetit që mediat e paraqesin dhe mendimeve ose ndjenjave që e tërheqin shikuesit. Sipas kësaj teorie, mund të shkaktohen disa anomali psikofizike – pra, disa skena të dhunshme në televizion nxitin një tendencë për disa sjellje të dhunshme. Ndikimi i mediumeve është më i madh, pasi ngjashmëria është më e madhe midis dhunës që shfaqet dhe situatës në të cilën gjendet shikuesi ose imagjinata që frymëzohet në kujtesën e tij. Rezultatet e hulumtimit tregojnë efektivitetin e kësaj teorie, sidomos kur bëhet fjalë për raportimin televiziv të skenave brutale ose shumë të dhunshme, kryesisht me efektet afatshkurtra menjëherë pas shikimit.
Gjithashtu është me rëndësi edhe ndikimi i dhunës në të mësuarit shoqëror. Sjellja ndikohet nga ndërveprimi mes mjedisit dhe individit. Veçanërisht, modelet dhe efektiviteti i tyre paraqitet si shembull i vlerës. Pranimi i dikujt si model i një personi është më i influencuar nga ajo që (modeli) bën sesa ajo që ai thotë. Televizioni sjell në publik modele të ndryshme të personalitetit (aktual ose fiktiv), si dhe modele të ndryshme të sjelljes. Vëzhgimi i modelit mëson dhe pranon modele të sjelljes. Televizioni në këtë mënyrë mund të sugjerojë jo vetëm dhunën, por edhe mënyrat si do të realizohet ajo. Duke iu drejtuar akteve të dhunshme, lind pyetja: nëse ata (modelet) mund të bëjnë pse jo edhe unë? Vëzhgimi i një akti të dhunshëm mund ta inkurajojë imitimin e personit, duke i dobësuar qëndrimet e preokupuara sociale për ndalimin e sjelljeve të tilla.
Dhuna në media mund të përkeqësojë agresionin jo vetëm ndaj të tjerëve, por edhe ndaj vetes dhe të përfundojë me vetëvrasje. Pra, ka të bëjë me prezantimet mediatike / televizive që mund të frymëzojnë sjelljen e imitimit të vetëvrasjeve. Është e rëndësishme të theksohet se ky efekti është i lidhur me ngjarjen aktuale ose imagjinare, për të cilat mediumet flasin. Në të dyja rastet, dukuria duket të jetë e lidhur ngushtë me dy elemente: identifikimi i shikuesit me viktimën e vetëvrasjes (e cila kryesisht i atribuohet moshës dhe gjinisë së përafërt, si dhe ngjashmëria e situatës që paraqitet në situatën e shikuesit), raportet mediale ose mënyrat e shfaqjes së vetëvrasjes. Shumë shtete, për t’i parandaluar pasojat e mundshme fatale, kanë nxjerrë rregullore, me të cilat e rregullojnë raportimin e mediave mbi vetëvrasjet.
Frika shpesh është një reagim ndaj dhunës së perceptuar, nëse ajo shfaqet vetëm (në programet e fiksionit) ose ka ndodhur (që tregohet në buletin informativ). Një frikë e tillë mund të intensifikohet veçanërisht në këto momente: kur ekziston një ngjashmëri më e madhe midis prezantimit televiziv dhe mjedisit specifik të jetesës së shikuesit; kur frika për të parë dhunën tashmë është e pranishme (një frikë e tillë zvogëlohet nëse kjo situatë analizohet në mënyrë racionale, domethënë se çfarë po ndodh). Frika bëhet më e fortë në një person të prirë për reagim më të fortë emocional: fëmijët e vegjël reagojnë intensivisht në foto dhe tregime, ndërsa fëmijët më të rritur më tepër frikësohen nga prezantimet reale. Sipas kësaj teorie, televizioni e tregon realitetin që është më stereotip dhe selektiv dhe nuk jep një pamje realiste të botës. Kur është fjala për një tregues sasior të dhunës, hulumtimet tregojnë se skena e dhunës në televizion është shumë më e madhe sesa ne në të vërtetë e hasim në jetën reale. Sipas kësaj teorie, ata që shohin programe të tilla të dhunshme do të përjetojnë një mënyrë më intensive të përjetimit të botës si dhunë. Këta njerëz do të përjetojnë frikë dhe kërcënime kudo në një mënyrë më intensive. Kjo është arsyeja pse realiteti, si një “produkt” i televizionit, krijon mosbesim, gjë që e bën të vështirë krijimin e një marrëdhënie të shëndetshme dhe normale me të tjerët dhe botën.
Njëkohësisht edhe banalizimi i dhunës në kontekst afatgjatë, çon në zakonshmërinë e dhunës, pasi e humb “karakterin” e vet të veçantisë, mospërputhjes dhe të diçkahit që krijon ankth në jetën e zakonshme. Banalizimi i dhunës është i lidhur ngushtë me proceset e desensitizimit. Disa thonë se banalizimi i dhunës nuk formohet kryesisht përmes programeve që abuzohen me dhunë, por përmes programeve që në mënyrë të butë tregojnë dhe e pranojnë dhunën që bëhet diçka normale, e rregullt dhe e përditshme. Ky proces kontribuon dukshëm në paraqitjen e dhunës në programet e informacionit, si dhe shfaqjet e shpeshta në programet e ndryshme të fiksionit, pasi dhuna është diçka interesante dhe tërheqëse. Me këtë proces të banalizimit, veçanërisht kur bëhet fjalë për paraqitjen e shpeshtë të dhunës, dobësohet dënimi moral ndaj aktorit të veprimit të dhunshëm. Në përgjithësi mund të thuhet se njeriu i sotëm nuk është i vetëdijshëm për ndikimet që i ekspozohen atij në përditshmëri. Kjo, para së gjithash, ka të bëjë me ndikimet që e formojnë kontekstin tonë të përditshëm shoqëror dhe klimën kulturore shoqërore. Televizioni mund të luajë një rol të rëndësishëm, pasi ai mund të përqendrojë vëmendjen e publikut në disa ngjarje (p.sh. dhunën), por gjithashtu ta inkurajojë publikun e gjerë që të përballet seriozisht me sfida të tilla. Kështu, televizioni mund të ndihmojë, duke inkurajuar ose duke i shtyrë institucionet, të sigurojë një përgjigje adekuate për çështjen ose marrëdhëniet me akte të veçanta të dhunshme.
Teoritë e ndikimit të dhunës televizive në jetën e përditshme tregojnë se ndikimi i dhunës në televizion nuk mund të interpretohet me një kriter të thjeshtë. Hulumtimet tregojnë se vëmendja duhet t’u kushtohet disa elementeve. Ata mund të jenë: karakteristikat e përmbajtjes televizive, karakteristikat e një personi që i shikon programet e dhunshme dhe karakteristikat e mjedisit social.
Karakteristikat e përmbajtjes së televizionit – duhet ta respektojnë shkallën dhe intensitetin e portretizimit të qartë të dhunës, si diferencë midis dhunës që është e dukshme, treguar në mënyrë të qartë, dhe dhunës që nënkuptohet. Një fakt tjetër i rëndësishëm ka të bëjë me mënyrën se si shfaqet dhunuesi. Nëse personi i cili e bën dhunën tregohet tërheqës, atëherë një person i tillë krijon identifikimin dhe kjo e rrit ndikimin e dhunës dhe mund të ndikojë në mënyrë të konsiderueshme për të inkurajuar veprime të dhunshme..
Karakteristikat e shikuesit – në mesin e karakteristikave kryesore personale është mosha e spektatorit, gjinia, statusi socio-ekonomik, aftësia intelektuale dhe karakteristikat e personalitetit.
Ambienti social – shumë i rëndësishëm është dhe mjedisi, veçanërisht familja. Ekziston një ndryshim i madh midis një familjeje të qetë dhe një familjeje problematike konfliktuale. Disa situata të veçanta (koha e luftës, konfliktet, kërcënimet ekologjike dhe terroriste, epidemitë …) mund të ndikojnë negativisht dhe ta intensifikojnë ndikimin e dhunës në televizion. Të gjithë këta elemente nuk duhet të vëzhgohen ndaras, pasi ato shpesh ndikojnë në njëri-tjetrin. Ata flasin për kompleksitetin dhe nevojën për një vëzhgim më të detajuar të ndikimit të dhunës televizive.
Ndonëse studime të shumta janë të përkushtuara për të hetuar ndikimin e dhunës në televizion mbi qëndrimet dhe aktivitetet në jetën e përditshme, kjo temë mbetet fusha ku kërkohet hulumtimi për të sjellë sa më shumë të dhëna relevante dhe për të marrë një pamje më reale. Sot vëmendje e veçantë duhet t’i kushtohet shfaqjes së dhunës në mediat e tjera, sidomos në video-lojërat, ku shpesh në mënyrë më eksplicite shfaqet edhe ndikimi dhe për shkak të ndërveprimit me këtë medium, kjo përjetohet në një mënyrë tjetër. Prezantimi televiziv i dhunës është gjithashtu një proces i dhunës që mund të marrë funksione të ndryshme. Parandalimi më i mirë, si dhe veprimi më efektiv për t’i zbutur efektet negative të dhunës, është në sensibilizimin e imagjinatës së drejtë të auditori. Andaj mendojmë se edukimi real shpirtëror, që për fat të keq nuk ekziston fare në botën e sotme, dhe krijimi i modeleve të përkryera nga arketipat e mbulesës, ka mundësi të krijojë atmosferë të relaksuar shoqërore, veçanërisht sa u përket fëmijëve. (Fund)