Me dhunë shpesh përballemi edhe në programet promovuese. Përdorimi i dhunës në reklamim është një instrument në shërbim të arritjes së qëllimeve të caktuara, kryesisht duke tërhequr vëmendjen e publikut. Dhuna, në publicitet, mund të vërehet në shumë akse të ndryshme. Vetë reklamimi si komunikim, për nga natyra, është i dhunshëm, sepse ai imponon dhe nuk është i kërkuar
Shkruan: Metin IZETI, Tetovë
Ndër programet e fiksionit janë gjithashtu edhe programet e animuara, sepse ato janë fryt i shpikjeve narrative (karakteret, tregimet dhe ambienti janë shpesh nga bota fiktive). Megjithëse këto programe janë dedikuar ekskluzivisht për fëmijët, kohëve të fundit filma të tillë po prodhohen edhe për të rriturit. Ndoshta kjo paraqitje e dhunës është një nga çështjet më të diskutueshme në lidhje me programet e animacionit, pasi dhuna në këto programe joshet në mënyra të ndryshme.
Dhuna në këto programe kryhet më shumë nga zemërimi dhe kundërshtimi sesa nga dëshira për të dëmtuar. Ky fakt tregon për një vlerësim të ndryshëm të pasojave të veprimeve të tilla dhe është masiv për shkak se ka të bëjë me lojën dhe argëtimin. Dhuna është kryesisht e pranishme në përmbajtjet filmike me dhunë “teknologjike” (p.sh. lufta e robotëve gjigantë). Karakteret e shfaqura janë pjesë integrale e makinës së luftës, një lloj ego teknologjike. Dhuna theksohet veçanërisht në klithmat dhe shprehjet e fytyrës ose në vuajtjet që duhet të durohen kur protagonistët vetë bëhen shënjestra të sulmeve të tilla – p.sh. dhuna e ushtarëve agresivë, të cilët luftojnë me duart e tyre. Mënyra e ekspresive e paraqitës së “animuar” është bërë realitet i imagjinatës së fëmijëve me plot agresivitet dhe shumë pak realitet. Me këtë ata paraqesin një “çelës” imagjinar të mbrapshtë për dekodifikimin e problemit, i cili bëhet parim i jetës! Sot filmat e animuar janë programe fiktive (në këtë kontributin e madh e jep teknika kompjuterike dhe mundësitë e simulimit) dhe duhet të theksohet se karikaturat nuk janë vetëm të këndshme, por që në të shumtën e rasteve përhapin frikë, një ndjenjë të hakmarrjes dhe atyre (sidomos në pikëpamje “edukative”) duhet t’u kushtojmë shumë më tepër vëmendje.
Kur flasim për programet televizive, duhet ta përmendim shkurtimisht edhe dhunën që mund të shihet në shfaqjet e bisedave. Përmes rrëfimit ose përpunimit (analizave), si një lloj rituali i jetës së përditshme, dhuna nuk është vetëm në lidhje me situatën e rastit të konfliktit fiktiv, si rezultat i temave intriguese ose si debat i hidhur, por manifeston edhe agresivitet, ku përvoja dhe diskutimet ndërhyjnë domosdoshmërisht në jetën private dhe në intimitet. Kjo mund të vërehet edhe në transmetimet e tilla, kur personi duke folur për veten e tij dhe në lidhje me problemet e tij, në të njëjtën kohë është edhe protagonist i viktimës. Forma delikate e dhunës në talk show shpesh nuk është lehtë e dukshme dhe e fsheh faktin se qëllimi i intervistës shpesh nuk jep zgjidhje, por në mënyrë të qëndrueshme përqendrohet në mirëmbajtjen e komunikimit dhe asgjë tjetër.
Logjika televizive e inkurajon kontradiktën reciproke, sepse ajo e tërheq vëmendjen e publikut dhe ndikon më shumë në ndjenjat e tyre. Nëpërmjet emisioneve të tilla shumë lehtë imponohet një përshtypje negative, në të cilën vërtet shohim elemente kryesisht negative dhe problematike, për shkak se çdo gjë është e shënuar me konflikte.
Publiciteti dhe dhuna…
Me dhunë shpesh përballemi edhe në programet promovuese. Përdorimi i dhunës në reklamim është një instrument në shërbim të arritjes së qëllimeve të caktuara, kryesisht duke tërhequr vëmendjen e publikut. Dhuna, në publicitet, mund të vërehet në shumë akse të ndryshme. Vetë reklamimi si komunikim, për nga natyra, është i dhunshëm, sepse ai imponon dhe nuk është i kërkuar. Dihet se reklamat televizive rregullisht e ndërpresin programin pa dëshirën e shikuesit. Është thjesht e imponuar. Ndoshta këtu nuk mund të hyjë reklamimi në internet, pasi që kërkohet, d.m.th. personi kërkon një promovim për një produkt (p.sh. ne shkojmë në një faqe interneti për të gjetur informacionin që na intereson). Ky fakt ndikon në zgjedhjen e elementeve dhe theksimeve që do të përdoren në reklamim (për këtë arsye reklamimi në internet do të përmbajë më shumë “të dhëna” për subjektin që reklamohet dhe nuk do të ketë nevojë të theksohen elementet që synojnë tërheqjen e vëmendjes). Elementi i dytë i dhunës në publicitet është përmbajtja e tij. Promovimi mund të jetë i dhunshëm dhe të inkurajojë veprime të dhunshme në qoftë se tregon diçka që drejtpërsëdrejti ose tërthorazi e inkurajon ose miraton dhunën (një shembull konkret do të ishte promovimi i armëve). Mënyra e shpërndarjes së reklamave mund të jetë gjithashtu e dhunshme nëse përdor, për shembull, reklamat e fshehta. Kjo vlen edhe për internetin. Reklamimi i dhunshëm në këtë mënyrë mund të theksohet nga ndjenja e “ndarjes” nga shoqëria, nëse produkti me të cilin ai i referohet nuk konsumohet, që është një nga format e dhunës sociale, që shpesh është e pranishme në shoqërinë konsumatore.
A ka ndonjë veçori të veçantë të dhunës në televizion që dhuna televizive ndryshon nga dhuna e mediumeve të tjera..?
Dhuna që e shohim në TV paraqitet me theks shumë të fortë ose me skena të forta. Ajo e paraqet veten si një dhunë e “butë”, kryesisht për shkak se vetë audienca televizive është shumë e ndryshme, kështu që televizioni në përgjithësi kërkon ta shmangë rrezikun, duke u hedhur poshtë ose duke e quajtur si incident të mundshëm. Edhe në rastet kur paraqet program të dhunshëm, ajo prezantohet në mënyrë që nuk do të shkaktojë kuptim tjetër dhe të sugjerojë reflektim të mëtejshëm, por ajo është paraqitur në mënyrë të tillë që të bëhet një rast për argëtim, pushim dhe relaksim. Një tipar tjetër i dhunës në televizion është në prezantimet patologjike dhe të folurit rreth vuajtjeve, që tregon se, për nga natyra e tyre, ato janë ndërmjet informimit dhe argëtimit dhe zakonisht duken ngjarje spontane. Një shembull tipik i një dhune të tillë janë diskutimet mbi personat ose analizat e konflikteve dhe problemeve familjare. Këtu dhuna paraqitet duke luftuar për ta intriguar audiencën dhe duke gjetur një personazh virtual për zgjidhjen e problemeve. Televizioni e ka fuqinë për të krijuar një dialog me shikuesit, sepse i përfshin drejtpërdrejt dhe kjo shpeshherë e bart mesazhin e mosmirëkuptimit ndaj individëve, grupeve ose kombeve.
Çështja e dhunës në televizion është edhe më e rëndësishme nëse dihet fuqia e fjalëve të saj, por edhe monopoli që ajo ka në publik dhe veçanërisht në publikun modern. Ekziston rreziku që monopoli i televizionit të bëhet një mjet i fuqishëm për t’i ngacmuar monopolet e tjera të pushtetit të çdo lloji (ekonomik, politik, kulturor …). Pra, monopoli i fjalëve si dimensioni i monopolit të pushtetit! Një monopol i tillë rrjedh nga “monopoli” i mediumit – rreziku dhe sfida janë shumë të mëdha, sepse diktatori mund të bëhet ai që ka një monopol mbi fjalën dhe nëpërmjet fjalës.
Ashtu si çdo komunikim, edhe televizioni e ka qëllimin e vet. Televizioni dëshiron të arrijë një qëllim që mund të kuptohet kur njihen motivet e veprimit të tij, të cilat duhet të përmendet, sepse ndonjëherë nuk janë lehtë të dallueshme. Sociologu gjerman Luhmann thotë se “është e vërtetë që të gjitha (masmediumet) të shkruara ose që transmetohen, nuk flasin për motivin e tyre: a ka të bëjë me një sukses në biznes, mbështesin një opsion ideologjik, përpjekje politike, duke ruajtur status quo-në shoqëri ose vetë suksesin komercial”. Në mënyrë të ngjashme ne mund t’i analizojmë edhe motivet e paraqitjes së dhunës në mediume ose në televizion.
Cilat janë motivet dhe pse televizioni shfaq dhunë dhe pse dhuna është e pranuar aq me joshje nga shikuesi? Punonjësit e televizionit i theksojnë disa arsye se pse dhuna është e shkaktuar nga programet televizive. Ato ndryshojnë ndërmjet arsyeve të dukshme e të kuptueshme dhe atyre që nuk janë aq të dukshme. Arsyet e dukshme janë për shkak se dhuna është një pjesë integrale e jetës – mediat portretizojnë realitetin siç është me të vërtetë. Sipas këtij interpretimi, mediat vetëm e skanojnë realitetin. Gjithashtu, për shkak se dhuna është një temë joshëse dhe një mjet efektiv rreth të cilit narracioni ose veprimi është relativisht i lehtë për t’u ndërtuar. Mediumet, gjithashtu, mundësojnë zgjerimin e horizonteve, përvojave dhe njohurive tona, të cilat pa to nuk mund të realizohen lehtësisht. Televizioni shërben për t’i përmbushur disa nga nevojat. Duke shikuar televizion, njerëzit duan të provokojnë dhe “përjetojnë” emocione (frikën ose eksitimin), gjë që nuk është e mundur në jetën e përditshme. Programet e dhunshme bartin një lloj të përvojës që përballet me vdekjen “ballë për ballë” si sfida tipike të adoleshencës. Disa psikologë i interpretojnë skenat e dhunshme si një mundësi e familjarizimit të shikuesit me vuajtjen dhe vdekjen, ndërsa ekrani televiziv e bën “takimin” me këto realitete, por gjithmonë nga një distancë, pa ndonjë rezultat konkret. Televizioni është një ndihmë e madhe, sepse ai siguron perceptimin e përjetimit të menjëhershëm. Televizioni, në këtë rast e në disa mënyra, bëhet burimi dhe mënyra për të përjetuar përvoja të ndryshme.
Përveç arsyeve që duhet ta “justifikojnë” përdorimin e dhunës në televizion, duhet përmendur edhe arsyet që nuk janë aq të dukshme, kjo për shkak se programet e dhunshme janë të prira për të pasur përfitime të mëdha. Nga ana tjetër, programe të tilla pranohen shumë mirë për shkak të (jo)realitetit të tyre, por edhe për shkak të aftësisë për t’i integruar kodet narrative të dhunës në çdo kontekst kulturor. Këtu duhet ta analizojmë korrelacionin e përfaqësimit të dhunës me drejtësinë, e cila rivendoset duke e sanksionuar atë. Duke e sanksionuar dhunën, sikur dëshirohet të riafirmohen vlerat dhe normat që nuk respektohen dhe sakrifikimi i viktimave ka motive pedagogjike.
Dhuna televizive mund të shfaqet edhe nga një arsye politike/ideologjike, që në një moment mund ta zbatojë kontrollin ose të veprojë në krijimin e një situatë të re (p.sh. përhapja e ndjenjës së frikës dhe mosbesimit.). Prandaj, shumë shpesh arsyet për dhunën në televizion, veçanërisht nëse paraqitja e saj është e shpeshtë në forma të veçanta, duhet të kërkohet në një kontekst më të gjerë socio-kulturor. Motivet për shfaqjen e dhunës në televizion mund të jenë shumë të ndryshme dhe kjo nuk është e mjaftueshme për t’i vëzhguar vetëm në kontekstin e logjikës televizive të veprimit, por duhet të merret parasysh edhe konteksti më i gjerë i funksionimit të televizionit, rolit të tij në shoqëri, por edhe qëllimet që kërkojnë t’i zbatojnë ata që kanë kontroll mbi TV-në. (Vijon)