SUREJA TEKATHUR
Miq të respektuar ka dy tri javë që ne bashkarisht përpiqemi ta kuptojmë suren Tekathur, një sure me potencë të fortë, posaçërisht për mendësinë tonë bashkëkohore. Kjo për shkak se fillimi i sures lidhet me filozofinë e konsumit, me filozofinë e cila neve na ballafaqon me mentalitetin të cilin e kemi ne sot, të shtimit të pasurisë, të shtimit të vlerave të ndryshme të cilat i kemi në jetën e përditshme në bashkëkohësi. Ndërsa pjesa e tjetër e sures kalon menjëherë në elementin e dytë, që ka të bëjë me çështjen e botës tjetër. Pra Allahu xh.sh. thotë se kjo mënyrë e jetës suaj, e cila do të jetë e koncentruar vetëm në dimensionin material, një ditë do t’ju ballafaqojë me realitetin të cilin do ta merrni vesh, të cilin do ta dini, se në të vërtetë nuk ia vlen të kalohet jeta në atë mënyrë. Dhe më pas do ta dini nëpërmjet një diturie që është bindëse, thotë Allahu xh.sh. Kjo dituri bindëse do t’ju del përpara sikur e shihni xhehenemin para vetes, sikur e shihni zjarrin para vetes. Zjarri është metaforë e një sikleti të brendshëm që njeriun e dënon. Me këtë siklet, me këtë brengë për fat të keq ne jemi duke u ballafaquar pothuajse për çdo ditë.
Sonte do të flas pak në lidhje me ajetin e fundit të kësaj sureje dhe duke u ndërlidhur me atë që e diskutuam javën e kaluar në lidhje me diturinë e cila është bindëse, me bindjen e vërtetë në realitetin e jetës. Për ne besimtarët realiteti i jetës është përkushtimi ndaj Allahut xh.sh. Ka një ajet kuranor ku Allahu xh.sh. thotë, “Unë njerëzit dhe xhinët nuk i kam krijuar për asgjë tjetër vetëm që të më luten Mua”, vetëm që të më njohin Mua. Pra çdo mënyrë e jetës në të cilën nuk njihet Zoti, është larg të njerëzishmes, është larg esencës, larg kuptimit të së vërtetës. Ky problem i realitetit dhe i të së vërtetës që pandërprerë i përmendim këtu, është problem jo vetëm i fesë, që e analizon vetëm feja, por është çështje që analizohet edhe nga aspekti i filozofisë, është çështje që analizohet edhe nga aspekti i shkencës, është çështje që e mundon njeriun prej ditës së parë kur njeriu u paraqit në faqen e dheut., prej ditës së parë kur ka filluar ë mendojë për vetveten, me përjashtim të njeriut i cili jeton në këtë periudhë. Kjo periudhë neve pak na ka letargjizuar, na ka larguar prej realitetit të vërtetë jetësorë dhe shumë rrallë jemi duke i parshtruar pyetjet ekzistenciale të cilat i kanë parashtruar gjeneratat para nesh. Për shembull ne shumë rrallë e parashtrojmë pyetjen se pse jetojmë, shumë rrallë e parashtrojmë pyetjen se ku do të shkojmë, shumë rrallë e parashtrojmë pyetjen se deri kur do të vazhdojë kjo mënyrë dhe me cilat përfundime do të përballemi në të ardhmen. Pra kryesisht jeta është shndërruar në një rutinë e cila mbulohet me kotësi të ndryshme. Në këtë bëjnë pjesë edhe manitë që ne i përjetojmë nga aspekti i telenovelave, nga aspekti i sporteve të ndryshme, të cilat jo vetëm që i shikojmë, jo vetëm që bëjmë tifozeri për ato, por njëherit edhe koha kur nuk luhen ato jemi të koncentruar në lojën që do të luajë ose në epizodin e ardhshëm të telenovelës, dhe kjo na mban në gaflet. Në shkencat islame kësaj i thuhet gaflet, neglizhencë. Një prej elementeve kryesore të cilat i përdorë djalli dhe uni i njeriut, për ta larguar njeriun prej esencës së vet ekzistenciale, është gafleti, është neglizhenca. Kësaj duhet gjithsesi ti ruhemi. Edhe atëherë kur ta bëjmë ndonjë të keqe, mos të jemi neglizhent, mos ta hudhim në harresë, por ta dijmë që kemi bërë keq. Kur ta dijmë që kemi bërë keq, atëherë kemi mundësi që të përmirësohemi nga e keqja. Kur hudhet në letargji e keqja, se është një rutinë e jetës, atëherë besoni që e kemi problem që të kthehemi prej asaj të keqe. Prandaj këta pyetje esenciale nuk janë vetëm të fesë, por janë edhe të shkencës edhe të filozofisë. Shikoni, definicioni i fesë është kështu, feja është një disciplinë e cila merret me hulumtimin e realitetit të Zotit, cilësive të Zotit, gjendjeve të gjërave të cilat janë të mundshme në gjithësi, që janë njeriu dhe çdo gjë përveç Zotit, prej fillimit të ekzistencës në këtë botë e deri ti kthehemi Allahut xh.sh. Po mirë edhe filozofia mirret me këtë, edhe objekti i analizës së filozofisë është e njejta gjë, edhe objekti i analizës së shkencës është e njejta gjë. Edhe materializmi, shkenca pozitiviste materialiste natyrore, që ne kohëve të fundit i japim shumë rëndësi, objekt studimi e ka Zotin, e pranon apo nuk e pranon nuk është me rëndësi, me rëndësi është se e ka objekt studimi Zotin, e ka objekt studimi njeriun, e ka objekt sudimi shoqërinë, e ka objekt studimi gjithësinë. Të gjitha këto janë objekt studimi edhe në fe, edhe në shkencë, edhe në filozofi dhe në të gjitha lëmitë e jetës. Pse? Për shkak se këto janë gjëra të pa qarta për njeriun. Sfida e tij për tu bërë njeri i vërtetë, për tu bërë i njerëzishëm, për ta kapur humanitetin e shtyen që ti kuptojë ato dhe pastaj të ju gjejë përgjigje të sakta atyre. Dallimi i fesë prej këtyre tjerave është që realiteti në fe vjen prej Zotit, dhe Allahu xh.sh. thotë që kjo edhe kjo, janë realiteti. Ne edhe në shkencë i përdorim këta çështje, mirëpo për çfarë? Për ti shërbyer këtij realiteti. Te ne shkenca, filozofia, i shërben Zotit. Posaçërisht në shekullin e XX kishte një rrymë që ka filluar me Malik ibn Nebiun, Ismail Raxhi Farukun, disa dijetarë të njohur të botës islame, muslimanë që kanë jetuar në perendim. Raxhi Faruku ka një vepër të përkthyer edhe në gjuhën shqipe “Kultura Islame”, është vepër shumë e mirë, është autor shumë i mirë. Pra ka filluar një rrymë të cilës i thoshin “Islamizimi i diturisë”. Njeriu pa dituri, njeriu pa shkencë, njeriu pa filozofi nuk mund të bëhet musliman. Këto duhet ti ketë elemente përbërëse të jetës së tij që të ketë mundësi ti përkushtohet Zotit. Dallimi i muslimanit prej të tjerëve është që diturinë, punën, filozofinë, pozitën, të gjitha i ka në sexhde, muslimanët dijnë të bëjnë sexhde, të tjerët nuk dijnë, janë kryelartë. Ajo që nuk i bënë sexhde të Madhit, ajo nuk i bën sexhde edhe njeriut. E shihni sot që jemi duke u ballafaquar me shkencën e cila është në gjendje së pari të na mbys neve. Rrezikun aktual më të madh prej asaj që e kemi bërë është që ajo në mënyrë më të veçantë ka mundësi së pari të na shkelë neve. Pse? Atëherë kur e kemi mësur dikend që të mos i nënshtrohet Atij që duhet ti nënshtrohet, ai nuk na nënshtrohet edhe neve. Momentalisht kemi aq shkencë e cila mund të na shkatërrojë, më shumë se ajo shkencë që ka mundësi të na ndërtojë. Për shembull për ta bërë një ndërtesë duhet kohë dhe një numër i madh njerëzish, mirëpo për ta rrënuar vetëm pak dinamit dhe rrënohet. Edhe të vlerat momentalisht është e njejta gjë. Për shkak se vlerat i kemi mësuar të jenë kryengritëse, jo përkulëse, posaçërisht në relacion me Allahun xh.sh. Këtu dallohet Islami dhe kjo është ajo hakka’l- jekin, që ne kur i ofrohemi shkencës, kur i ofrohemi filozofisë, kur i ofrohemi jetës, kur i ofrohemi pasurisë, të gjitha gjërave, ne përpiqemi që ta përjetojmë bindjen reale ndaj Allahut xh.sh. Në fund të kësaj sureje, në ajetet e fundit, Allahu xh.sh. thotë, thumme letuselunne jeumeidhin ani’n- naim, dhe atë ditë, atë kohë ju do të thirreni në pyetje për mirësitë të cilat i keni pasur. Disa herë e kam përmendur kohëve të fundit një çështje, që mendoj se është shumë e rëndësishme. Pronar i të gjitha gjërave sipas Islamit është Allahu xh.sh. Ne jemi vetëm persona të cilët gjërat i kanë marrur në emanet, të cilëve Allahu xh.sh. ua ka dhënë gjërat në besim. Pra për këtë njeriu ka një status më ndryshe se gjallesat tjera në gjithësi. Për shembull çka kemi ne më tepër, pse kafshët të na shërbejnë neve, nga aspeti i krijimit po ju them, a nuk është padrejtësi ontologjikisht po them, që kafshët të na shërbejnë neve. Ontologjikisht nëse mendoni, esencialisht nëse mendoni, pra ashtu si mendojmë ne tash me lirinë e sotshme, që po themi se pse ne t’i shërbejmë Zotit, ne jemi të lirë, e pse kafshët të na shërbejnë neve. Pse t’ia marrim lopës qumështin e ta pijmë ne? Pse bimët të na shërbejnë neve? Ky është ai element që të mirat në përgjithësi Allahu xh.sh. ia ka dhënë njeriut dhe ka një pyetje parahistorike, parazënafillore, që është një dialog në mes Zotit dhe melekëve. Allahu xh.sh. në suren Bekare thotë, atëherë kur Zoti iu tha melekëve, Unë në faqen e dheut do ta krijojë një person i cili do të veprojë në bazë të të drejtave të mija që do të ia jap, në bazë të rregullave që do ti vendos Unë dhe do ti shfrytëzojë begatitë të cilat do ti ketë në gjithësi, halife. Ne e kemi përkthyer si mëkëmbës, do të krijojë një mëkëmbës në faqe të dheut, nuk ka në faqe të dheut mëkëmbës të Zotit, po nuk kemi fjalë tjetër, në përkthimet e Kur’anit e kemi kështu, mirëpo halife do të thotë person i cili për shkak se do ti ndjekë rregullat që ia ka dhënë Zoti, ka mundësi t’i shfrytëzojë begatitë. Po mirë do të thoni, edhe ata që nuk i ndjekin rregullat e Zotit i shfrytëzojnë begatitë. S’është shumë e vërtetë. Në Islam ka dallim ndërmjet begatisë/nimetit dhe rrizkut. Nimet do të thotë diçka që e merrni dhe zë vend te ju, mund të jetë edhe dituri, edhe pasuri, nuk do të thotë një ushqim që e merrni dhe ua hip tensionin. Për shkak se në atë hipjen e tensionit që është element shpirtërorë, po flas për tensionin shpirtërorë, ajo që ua hip tensionin është se ju e shfrytëzoni vetëm si rrizk. Zoti ia ka dhënë fjalën gjithësisë dhe gjinisë njerëzore se nuk do t’ua ndalë rrizkun, pa marrë parasysh a do ta pranojnë apo jo, por nimet nuk bëhet kurrë. D.m.th. kjo nuk është nimet i jetës, nuk të jep kënaqësi. Ke pasuri, i ke të gjitha të mirat materiale por nuk të bënë të jesh i kënaqur me jetën, pse, sepse ato nuk janë nimete. Dhe thotë Allahu xh.sh., pastaj do të thirreni në përgjegjësi atë ditë për të gjitha mirësitë të cilat ua kam dhënë. Kryesisht nëpër librat që e komentojnë këtë ajet, kjo jevmeidhin, atë ditë përkthehet sikur do të jetë në ahiret. Mirëpo këtu ka mundësi të thotë Allahu xh.sh. jeumu’l ahir, në ahiret, nëse e ka qëllimin vetëm për ahiret. Allahu alem, Allahu e di më së miri, ne flasim në bazë të përcjelljeve, hadithit të Pejgamberit a.s., por Allahu xh.sh. nuk e ka qëllimin vetëm për ahiret. Njeriu në këtë botë ka disa përgjegjësi të cilat gjithsesi duhet ti mendojmë, ne bashkarisht, nëse kemi dëshirë të jemi njerëz, nëse njeriu nuk ka dëshirë të jetë njeri, nëse don të jetë vetëm se një kafshë, një gjallesë biologjike e cila është emëruar si njeri dhe nuk ka dallim me gjallesat tjera, atëherë nuk ka diskutim.
Pra nëse ka dëshirë të jetë njeri me plotkuptimiin e fjalës, që është shfrytëzues i nimeteve/begative të Zotit, atëherë së paku ai ka katër përgjegjësi të rëndësishme me të cilat do të ballafaqohet. Përgjegjësia e parë, mesulijeti i parë i njeriut është ndaj vetes së tij, d.m.th. ai duhet të t’ia argumentojë vetvetes se është i denjë për ta bartur emrin njeri, për ta bartur emrin që është halife i Allahut xh.sh. në gjithësi. Është shfrytëzues real, bindës i begative, i nimeteve të Allahut xh.sh. në gjithësi. Përgjegjësia e dytë është ndaj atyre që Allahu xh.sh. ia ka dhënë kompetencat atij, ndaj familjes. Njeriu sot për shkak se nuk ka përgjegjësi ndaj familjes së vet, ne jemi të ballafaquar me një shoqëri e cila është e shthurur, me një shoqëri e cila nga aspekti social është retarduar. Kjo për shkak se përgjegjësia e të parit të familjes, përgjegjësia e prindërve ndaj familjes nuk është në relacion direkt me Allahun xh.sh. Përgjegjësia e tretë është përgjegjësia historike të cilën e ka njeriu. Ne kemi përgjegjësi të rëndësishme edhe nga aspekti historik në këtë botë. Ne nuk jemi përgjegjës vetëm për kohën në të cilën jemi duke jetuar, ne nëse jemi njerëz, me qëllim nuk them nëse jemi muslimanë, po them nëse jemi njerëz, ne kemi përgjegjësi edhe ndaj gjeneratave të cilat kanë kaluar por edhe ndaj gjeneratave që vijnë pas nesh. Gjeneratat të cilat kanë kaluar deri te ne e kanë përcjellur një emanet dhe për atë emanet kanë sakrifikuar, dhe nesër ne duhet të dalim para tyre dhe të ju themi, këtë emanet që ju e keni fituar me gjak, e keni fituar me djersë, jeni lodhur, tërë jetën e keni dhënë për një ideal, ne kemi ardhur dhe e kemi shkelur për tri ditë. Pra ata na kërkojnë hak neve. Por edhe gjeneratat e ardhshme gjithsesi prej nesh do të kërkojnë se si këtë emanet i cili deri te ne ka ardhë në këtë mënyrë ia kemi bartur gjeneratave të ardhshme, elementin e humanes, elementin e të njerëzishmes, ose ja ta them edhe elementin e fesë. Për shkak se njeriu këtë emanet, ajo pjesë të cilën ne e kemi brenda është edhe pjesa e jonë, duam apo nuk duam, këtu jemi të predestinuar se kemi lindur si njeri. Allahu xh.xh. thotë, këtë emanet që të më pranojnë Mua, ua dhash qiejve dhe tokës, Ne këtë emanet ia prezentuam qiejve dhe tokës, ata nuk deshën ta pranojnë, ata kishin dro që ta pranojnë dhe këtë e pranoi njeriu. Prej këtij momenti të pranimit të emanetit, ai emanet ka kaluar prej brezi në brez dhe ka ardhur deri në ditët e sotme. Pra në këtë mënyrë, me këtë pastërti që ka ardhë, duhet të vazhdojë në gjeneratat e ardhshme. Ne jemi përgjegjës për bartjen e këtij emaneti. A do të bartet emaneti? Për atë ka garancion prej Zotit, inna nahnu nezzelne’dh- dhikre ve inna lehu lehafidhun, Ne e kemi zbritur përkujtimin dhe ne do ta mbrojmë, nuk thotë Kur’anin, ne e kemi përkthyer kryesisht Kur’anin, por thotë Ne e kemi zbritur përkujtimin. Përkujtimi do të thotë që ne njerëzve pandërprerë duhet t’ua përkujtojmë se i kanë dhënë besë Zotit. “Dhe ne do ta mbrojmë”, do të thotë në të gjitha periudhat do të ketë njerëz të cilët do ta mbrojnë këtë emanet. Ndonjëherë ka mundësi të jenë pesë, ndonjëherë ka mundësi të jenë pesë milion, por do të ketë njerëz të cilët do ta mbrojnë këtë emanet. Por është me rëndësi se kush do të jenë ata që do të ndriçohen me këtë diell të realitetit. Se ne kur themi Allahu xh.sh., mos mendoni se ne i bëjmë nderë Zotit, por i bëjmë nderë vetvetes se në vokabularin tonë përmendet Krijuesi i gjithësisë. Ne kur themi Muhammedi a.s. atëherë mos mendon se i bëjmë nderë Pejgamberit a.s., por ne e nderojmë bisedën tonë me përkujtimin e emrit të tij aty. Në Kur’an, flitet posaçërisht për një luftë kur Pejgamberi a.s. i ka thirrur besimtarët të dalin dhe një grup i njerëzve e kanë neglizhuar këtë thirrje, nuk kanë dalur ti ndihmojnë Pejgamberit a.s. Allahu xh.sh. thotë: O ju që keni besuar, çka ndodhë me ju kur ju thuhet që përpiquni në rrugën e Allahut xh.s., që ajo rrugë është rrugë e të njerëzishmes, ju zvarriteni për toke, nuk doni të shkoni, a u kënaq më tepër jeta e kësaj bote se sa ahireti, se sa bota tjetër. Kjo është kënaqësia e kësaj bote, jo vetëm kënaqësitë e botës tjetër, por jeta në këtë botë me bindje dhe përkushtim ndaj botës tjetër njeriut ia jep atë begatinë e vërtetë të jetës. Pastaj Allahu xh.sh. thotë, ju nëse nuk dilni, nëse nuk e mbroni këtë emanet, të jeni të sigurtë se juve do të ju ndëshkojmë me një ndëshkim të dhimbshëm. Këtë dënim nuk thotë që do t’ua jap vetëm në ahiret, ngase flet për këtë dynja, do të përballeni me humbjen e vlerave tuaja në të gjitha segmentet e jetës, dhe përveç kësaj vendin tuaj do ta zënë tjerët. Vëni re historisë, p.sh. pas Pejgamberit s.a.v.s. një periudhë emanetin e kanë bartur arabët, pas një periudhe e kanë marrur persianët, pas asaj e kanë marrur selçukët, pas asaj e kanë marrur osmanlitë. Asnjëherë mos mendoni se nuk ka mundësi ta marrë perëndimi këtë emanet të Zotit dhe të na lenë neve me duar zbrazët. Këtë emanet e kanë marrë përherë më të fuqishmit, për shkak se idea është e fortë. Idea përherë është më e fortë se fuqia fizike, për shkak se idea e fortë të cilën e ka Islami, që ne momentalisht nuk jemi duke e prezentuar si duhet, neve ka mundësi të mbesim pa te. Allahu xh.sh. thotë, mos mendoni se emaneti im do të ngelë pa mbrojtës, Unë ua kam dhënë fjalën që do ta mbrojë deri në ditën e kijametit, mirëpo ka mundësi të mos jeni ju, ka mundësi të mos jeni ata të cilët do të ndriçohen dhe do ti ndriçojnë jetët e veta me këtë emanet të Allahut xh.sh. Prandaj edhe sot ne jemi në përgjegjësi para historisë, edhe sot por në histori do të jemi përgjegjës edhe për të ardhmen. Elementi i katërt është, për ne si besimtarë, është përgjegjësia para Zotit. Besimtari i vërtetë në çdo moment qëndron para Zotit, besimtari i vërtetë nuk e përjeton Zotin larg vetes, edhe nga aspekti i mirëbërjes edhe nga aspekti i keqbërjes. Si atëherë kur bën mirë e përjeton kënaqësinë e takimit me Allahun xh.sh. edhe atëherë kur bën keq e përjeton dronë e përballjes me Allahun xh.sh. Ky realitet neve na bën përgjegjës edhe sot, e mos ta diskutojmë më në botën tjetër, kur do të dalë para Allahut xh.sh., ku secili do ta ketë para vetes librin, regjistrin, si thotë Kur’ani, ikra’ kitabek kefa binefsike’l- jevme alejke hasiba, ja urdhëro lexo librin tënd, lexo regjistrin tënd ku janë të evidentuara veprat tua, vendos për atë se si ke vepruar në dynja. Kësaj ne i besojmë si muslimanë, për ate edhe e lash në fund, në këtë besojmë ashtu sikur që besojmë se e shohim njëri tjetrin, përndryshe nuk jemi muslimanë. Pasi që besojmë sikur që e shohim njëri tjetër, pra kjo realisht do të ndodhë. Pramendoni këtë fakirin që është para jush sot, nesër ku do të dalë para Zotit dhe në prezencën e të gjithë njerëzve në histori, Zoti mua më thotë ti ke qenë gënjeshtarë, a e kam më mirë unë që ju të më thoni që jam gënjeshtarë sot, ose atë ditë para Zotit dhe të gjitha gjeneratave të njerëzve, prej Ademit a.s. e deri në ditën e kijametit. Për atë asnjëherë identiteti i përkushtimit ndaj Zotit nuk shitet për asgjë të kësaj bote, por edhe asgjë e kësaj bote nuk ka mundësi që ta zë vendin dhe kënaqësinë e përkushtimit të vërtetë ndaj Allahut xh.sh.
Jeumeidhin ani’n-naim, atë ditë, sot, nesër, pasnesër, dje, ju do të ballafaqoheni me këtë përgjegjësi. Mirë pra, si kemi mundësi ta përjetojmë këtë, se ne këtë e kemi problem. Shpeshherë kur bisedojmë, në moment kur ekzaltohemi nga biseda, atëherë fillojmë të themi, vallah prej nesër do e lë këtë punë, kushtu duhet të veprojë. Ose pse unë nuk mund ta përjetojë këtë kënaqësi? Ky element i përjetimit është i ngjashëm me shumë elemente tjera të cilat e kanë dimensionin e shpirtit në botë, d.m.th. dimensionin shpirtërorë të cilin e kanë në botë. Nuk mundni një personi i cili është beqar, ti flitni se çka është dashuria ndaj fëmijut, ai nuk e di, ai duhet të ketë fëmijë që realisht ta dijë se çka do të thotë dashuria ndaj fëmijëve, për atë ne fëmijëve tanë nuk mund të ju tregojmë se çfarë dashurie kemi ndaj atyre. Kjo është njëjtë edhe te feja, pa hy që ne ta prekim shpirtin, ne nuk mund ta dijmë se çfarë është kjo kënaqësi. Për ta prekur, Allahu xh.sh. në Kur’an ka përmendur katër terme të rëndësishme, që neve të na tregojë se si kemi mundësi të arrijmë deri te ai përjetimi i vërtetë, deri te përjetimi i begative të Zotit në gjithësi.
Termi i parë është teakkul, racionalizimi, arsyetimi, arsyetimi nga aspekti i përdorimit të arsyes. Do të thotë Allahu xh.sh. në një pjesë të madhe të ajeteve të Kur’anit flet për gjërat të cilat ne e kemi me deomos që të racionaizojmë rreth tyre dhe thotë, leal-lekum ta’kilun. Një pjesë e madhe e ajeteve të Kur’anit që flasin për astronominë, që flasin për ndërtimin e trupit të njeriut, që flasin për çështje të biologjisë, të kimisë, të fizikës, në fund mbarojnë me ta’kilun. Ta’kilun, racionalizim ose arsyetim, do të thotë që ju të konstatoni në bazë të informatave që i merrni nëpërmjet të shqisave. Mirëpo kjo është vetëm se shkalla e parë. Njerëzit të cilët shkelin vetëm në shkallën e parë, nëse janë pesë shkallë nuk mund të hyjnë në shtëpi. Në të shumtën e rasteve njerëzit vijnë në këtë shkallë dhe fascinohen prej kësaj gjendjeje, pse, sepse nuk dijnë çka ka në shkallën e dytë, nuk e kanë provuar të hipin në shkallën e dytë. Ata në bazë të racionalizimit, arsyetimit të tyre, logjikës së tyre, konstatojnë se në shkallën e dytë nuk ka kënaqësi. Si ashtu? A lejon shkenca që pa provuar diçka, pa eksperimentar diçka, të thoni që nuk ka asgjë. Pa e lexuar Kur’anin, pa u thelluar, apo pa thënë 1000 herë la ilahe ilallah, të thoni kot jeni duke thënë la ilahe ilallah, ti nuk ke thënë 1000 herë la ilahe ilallah që të shohësh se çfarë energjie të jep. Pa hipur në shkallën e dytë, prej shkallës së parë nuk mund ta dini se çfarë kënaqësie ju pret në shkallën e dytë. Momentalshit një pjesë e madhe e njerëzve konstatojnë prej shkallës së parë, ata nuk e dijnë çka ka në shkallën e dytë, duhet njëherë të hipin në shkallën e dytë.
Shkalla e dytë , Allahu xh.sh. thotë, leu enzelna hadhel Kur’ane ala xhebelin lereejtehu hashian mutesaddian an hashjeti’l- lah, sikur të ia kishim zbritur Kur’anin maleve, ju do ti kishi parë ato se si coptohen prej frikës nga Zoti, ve tilke’l- emthalu, dhe ne këto metafora, emthal do të thotë aluzione, metafora, nedribuha linnasi leal-lehum jetefekkerun, i japim për njerëzit, pse, që ju të bëni tefekur, të persiatni. Shikoni, ti shfaqet Zoti maleve, malet shkatërrohen, çfarë dëshmie shqisore është kjo? Asnjë fare dëshmie, askush nuk mundet në trajtë shqisore ta dëshmojë këtë. Mirëpo unë juve kur të ju them që Besarin e dua, ti prej asaj ane thu, s’mund ta dojë Besarin se nuk e ka të familjes, por ti nuk je i lidhur me Besarin asht si unë jam i lidhur, ti nuk e di këtë lidhje të dashurisë fetare, shpirtërore tonë që e kemi. Do të thotë se ky element i shkrirjes së malit nuk është element që ka mundësi të konkludohet në bazë të dëshmive tona shqisore. Sepse Allahu xh.sh. thotë, ju duhet këtë ta imagjinoni, të persiatni rreth kësaj, ju duhet të thelloheni pak, të ndaleni pak, ta merrni pak energjinë prej kokës dhe dalë nga dalë të zbritni drejt te krahërori, atëherë kur të zbritni drejt krahërorit dhe do të takoheni ndërmjet mendjes dhe zemrës, aty keni mundësi të imagjinoni, keni mundësi të persiatni. Sot edhe në shumë elemente të jetës kjo mënyrë e persiatjes nuk është prezente, p.sh. paramendoni këtë ne nuk e përjetojmë as në vdekje, për shkak se vdekjen e kemi bërë rutinë. Përpara kur ka vdekur dikush, i kanë bërë ditën e shtatë, ditën e katërdhjetë, pas një viti i kanë bërë mevlud, pas dy viteve prap mevlud. Këto nuk janë me rëndësi, këto ditët aspak në Islam, s’ka fjalë, mirëpo asnjëherë nuk e kemi analizuar, as hoxhallarët pikë së pari, se pse e kanë bërë këtë, pse njerëzit 500 vjet para nesh kot e kot i kanë futur këto gjëra mendoni a?. Jo,e kanë mbajtur të gjallë dhimbjen dhe dashurinë ndaj të vdekurit, se në momentin kur nuk ia bën mevludin të themi pas një viti, nuk bën një eveniment kulturorë, fetarë në lidhje me atë person, ai shlyhet prej teje, ti nuk ke sens ndaj atij aspak, dhe këtë ndjenjë ia jep edhe fëmiut tënd. E njeta gjë vlen edhe për dashurinë, edhe te dashuria, do të thotë sensi i përjetimit të elementeve të dashurisë, dita ditës është duke u larguar, pa marrë parasysh, mund të jetë dashuri në mes të një djali dhe një vajzeje, mund të jetë dashuri ndaj prindërve, e kështu me radhë.
Elementi i tretë që na bën ta kuptojmë si duhet është elementi i teddebbur. Efela jetedebberune’l kurane em ala kulubin ekfaluha, a meditoni ju për Kur’anin ose i keni mbyllur me dry zemrat, thotë Kur’ani i Lartëmadhëruar. Tedebbur do të thotë mënjanim i arsyes ndonjëherë, ndonjëherë për të thënë diçka të madhe duhet të çmendeni. E dini kur dikush e thotë një fjaë shumë të madhe, i thojnë, a je budallë apo çka. Ndonjëherë duhet të ju shkojnë mendët që të thoni diçka të madhe, apo të shkruani poezi, ta shkruani një kompozicion, edhe ne jetë është kështu. Të gjithë virtuozët p a marrë parasysh në cilën lëmi kanë vepruar, të gjitha veprat e veta të mëdhaja i kanë bërë duke dalur jashta prej vetes. Ky është tedebburi. Pejgamberi a.s. e ka parë Xhebrailin a.s., i ka dalur Xhebraili a.s. dhe i ka thënë ikre, atëherë kur ka medituar, kur ka qenë në këtë fazë Pejgamberi a.s., atëherë kur ka qenë brenda kontemplacionit, që ne këtë kontemplacionin e kemi në Islam, mirëpo ua kemi lënë budistëve. Ne nuk e kemi zhvilluar, në Tetovë nuk kemi, mirëpo në Shkup kanë filluar disa shoqata të budistëve ti bëjnë ushtrimet e Jogës. Joga sëhtë botëkuptim budist i cili është i përqëndruar në kontemplacionin dhe në meditim. Ne e kemi në Islam këtë. Hz. Omeri thotë, isha afër Pejgamberit a.s. dhe Pejgamberi a.s. e kishte dorën e vet mbi gjunjin tim, dhe në atë moment sikur e humbi veten, nuk ishte më në mesin tonë, e mua mu tha këmba, sikur devja më e madhe, më e rëndë e Gadishullit Arabik ma kishte shkelur këmbën. Në atë moment Pejgamberi a.s. e ka pranuar vajhin, e ka pranuar shpalljen.
Dhe e katërta është tedhekkur. Elem tere kejfe darebeallahu methelen kelimeten tajjibeten, a të ua jap Unë juve një shembull që është shembulli i fjalës së mirë, është shembulli i filozofisë, është shembulli i poezisë, është shembulli i shpalljes, është shembulli i idesë, është shembulli i sistemit të ri botërorë, është shembulli i shoqërsië së udhëhequr si duhet, keshexheretin tajjibetin, është si një pemë, dru i bukur, asluha thabitun, rrënjët i ka të forta, vefer‘uha fi’s-semai, ndërsa degët i ka lartë në qiell. Kjo pemë nga njëra anë e merr hikmetin e nga ana tjetër e jep hikmetin, poshtë i ka rrënjët që e merr ushqimin prej toke, dhe lartë ka degët të cilat ua japin frytet të tjerëve. Tu’ti ukuleha kul-le hinin bi idhni rabbiha, dhe këto fryte keni mundësi ti hani në çdo periudhë, e kemi përkthyer çdo kohë, ka të bëjë me çdo periudhë historike, ka të bëjë me çdo dimension hapsirorë, jo vetëm me një dimension, por kudo. Në këtë mënyrë Allahu xh.sh. juve ua sqaron shenjat e Tij. Çka të bëni ju? Leal-lekum tedhekerun, që ju ta përkujtoni realitetin. Në shkencë kryesisht kur flitet për diçka që dikush e ka nxjerrur si të re në mejdan, çka themi, e ka zbuluar, d.m.th. ka qenë e mbuluar. Edhe përkujtimi është zbulim i atij dimensioni shpirtërorë i cili është i mbuluar te ne. Dimensioni shpirtërorë i cili ëshë i mbuluar është fjala të cilën ia kemi dhënë ne Allahut xh.sh. në parazanafillën, se ne e pranojmë Atë për Zot, për atë thotë, leal-lekum tedhekerun. Nëse i lexoni librat e dijetarëve tanë klasik, pas çdo paragrafi, tash jam duke punuar në një libër të Imam Maturidiut, dhe është interesant, pas çdo paragrfi pasi që i ka sqaruar mendimet e veta thotë la havle ve la kuvvete ila bil-lah, ose ve bil-lahi tevfik, thotë që nuk ka fuqi, forcë tjetër më të madhe ose tërë forca është e Allahut xh.sh., ose suksesi vjen vetëm prej Allahut xh.sh. Pra ky është elementi i përkujtimit, tedhekkurit që shkencën, filozofinë, jetën e bën dituri bindëse, e bën bindje reale dhe e bën ti përkulet në mënyrë të vërtetë Allahut xh.sh.
Falemnderit!