Sureja Asr
Javën e kaluar folëm pak për ajetin e tretë të sures Asr. Thamë që personat që kanë shpëtuar prej humbjes dhe që e kanë konceptuar mënyrën se si kanë mundësi ti kthehen përsëri Allahut xh.sh., karakteristikë të parë e kanë besimin. Besimi është element që ta mundëson inkuadrimin në kujdesin e Allahut xh.sh. Ndoshta disa herë më përpara e kam thënë që besimtari, teisti, ai që beson në Zot, nuk e di sikletin e mosbesimit në Zotin. Kjo është njësoj sikur peshku që është brenda detit, përderisa është brenda detit nuk e kupton vlerën e ujit, por në momentin kur do ta nxjerrësh prej detit, atëherë fillon të mos mund të marrë frymë. Të jesh pa Zot, të jesh pa besim, do të thot që të mos kesh mundësi aq lirë të marrësh frymë. Prandaj edhe në bisedat që i bëmë në javën e kalur, e potencuam elementin e besimit në Allahun xh.sh., si një prej elemeneteve kryesore të shpëtimit të njeriut nga humbja në përgjithësi. Elementi i dytë ose çështja e dytë është ve amilu’s- salihati, do të thotë që krahas besimit besimtari bën të mira. Me qëllim nuk e përdori fjalën vepra të mira, për shkak se nuk kam dëshirë që ta ngushtojë edhe më, mjaft e ngushtojmë termin salihat, salaha, kur i themi të mira, e tash ta ngushtojmë edhe në vepra të mira, atëherë edhe më e kemi ngushtuar, për shkak se disa herë ka mundësi të mos jetë vepër diçka, por të jetë mendim i mirë, mund të jetë imagjinatë e mirë, mund të jetë ëndërr e mirë, që ne nuk e kuptojmë si vepër, për atë edhe këtë pjesë të ajetit e kuptoj si “persona të cilët bëjnë të mira”.
Sonte do të kemi pak punë, do të bëjmë një analizë pak më të thellë të kësaj çështjeje. Në mentalitetin tonë musliman, posaçërisht në periudhën e fundit, në shekullin e XIX dhe XX, e mira është kuptuar që ka të bëjë me salihatin, bërja e veprave të mira, është konsideruar se ka të bëjë vetëm me çështjet e ibadetit. Pra, ky ajet në të shumtën e rasteve është e përkthyer si “ata të cilet besojnë dhe falin namaz, japin zeqat, agjërojnë muajin e Ramazanit dhe shkojnë në haxh”. Ky është një ngushtim shumë i rrezikshëm i termit amilu’s- salihat. Jo vetëm se është ngushtim i rrezikshëm i termit, por në të njejtën kohë është ngushtim i mendësisë muslimane për të mirën. Ju e dini që kategoritë e së njerëzishmes janë e mira, e drejta dhe e bukura. Që të tria këto kanë nga një lëmi në të cilën diskutohen. Të mirën e diskuton etika- ahlaku, të drejtën e diskuton juridika- sheriati, fikhu, dhe të bukurën e diskuton estetika, ose ne për estetikën edhe pse nuk kemi pasur ndonjë term direkt me të cilin e kemi shprehur estetikën, te ne bartja në ekzistencë e realitetit ekzistues, qenësor të Allahut xh.sh. është shprehur nëpërmjet të termit ihsan. Sejjid Husejn Nasri e ka një term të ri në lidhje me intelektualizmin që i nevojitet sot botës, dhe i thotë intelektualizmi ihsani, edhe faikri e kam një tekst në lidhje me intelektualizmin ihsani. Do të thotë Intelektualizmi i cili është vepërmirë dhe i cili e favorizon të bukurën. E dini pse them që termi ihsan është përdorur në kuptimin e estetikës? Ibn Arabiu kështu e përdorë, për shkak se në hadithin e Pejgamberit a.s., Pejgamberi s.a.v.s. Xhebrailit i përgjigjet duke i thënë që ihsani është ti bësh ibadet Allahut xh.sh. sikur e sheh, dhe nëse nuk e sheh Atë, të jesh i sigurtë se Ai ty të sheh. E njëjta gjë është edhe në estetikë. Jo gjtihëherë soditësi, auditori, pa marrrë parasysh çfare vepre artistike, estetike është duke soditur, jo gjithëherë e kap mendimin e artistit, mirëpo vepra e cila është në anën e kundërt, gjithëherë e fascinon soditësin. E njëjta gjë është edhe te besimi në Allahun xh.sh. Prandaj të gjitha këto vepra, të gjitha këto akte, të gjtha këto të bëra, e përfaqësojnë të mirën. Salihati është një kategori të cilën Allahu xh.sh. e dashuron, ndërsa antinomi, e kundërta e salahit është fesadi, është prishësia, është përligësia, veprat e këqia. Pikërisht për këtë Allahu xh.sh thotë, nuk i dashuroj ato që bëjnë vepra të liga, ndërsa i dashuron ata që bëjnë vepra të mira, ata të cilët janë me të bukurën, pra, aspak nuk i don ata që janë prishës, ata të cilës janë së bashku me të shëmtuarën. Prandaj Allahu xh.sh. në Kur’an e përdor kategorinë e mehabbetit. Termin ashk që poashtu është në kontekst të dashurisë nuk e përdorë, jo që nuk është përdorur atëherë si term, por nuk është një term kategorik i gjuhës arabe, por vjen më tepër prej gjuhës persiane.
Në një hadith kudsij, që ditën e xhuma e lexova edhe në kyrsi ditën e xhuma, ku thotë:” Men talebeni vexhedeni, ve men vexhedieni arafeni, ve men arafeni ehabbeni, ve men ehabbeni ashakani ve men ashakani feashaktuhu, ve men ene ashaktuhu kateltuhu, ve men ene kateltuhu fealejje dijetuhu, ve men alejje dijetuhu fe ene dijetuhu”. Në përkthim do të thotë: “Kush më kërkon më gjen, kush më gjen më njeh, kush më njeh më dashuron, kush më dashuron bëhet ashik në Mua, kush bëhet ashik në Mua edhe unë bëhem ashik në të, atë që e kam ashik unë e vras, kë e vras Unë shpagesa e gjakut të tij më takon Mua, shpagesa për te jam vetë Unë”. Pra ashakani e përdorë në fund i një foljeje në një hadithi kudsij që vjen nga diskursi hyjnorë. Pra fjala e dashurisë që përdoret me avancim në relacionin ndërmjet njeriut dhe Allahut xh.sh. në Kur’an është fjala mehabbet, është fjala e hubbit, edhe sot në gjuhën arabe për dashurinë simbolike ndërmjet njerëzve, përdoret kjo fjalë. Ka edhe fjalë të tjera në Kur’an, p.sh. edhe meveddet përdoret në kontekst të dashurisë. Më shumë për atë që ne tani e përdorim për dashurinë e flaktë ndaj Allahut xh.sh., Kur’ani e përdorë një tog të dy fjalëve dhe thotë eshedu hubben lil-lah, ata të cilët shidetli, ashpër e duan Allahun xh.sh. Në shqip nuk shkon kjo fjalë, ashpër ta duash, nuk ka mundësi ta duash ashpër dikend, por në gjuhën arabe e ka kontekstin e dashurisë së flaktë, ne e përdorim si dashuri e flakët ndaj Allahut xh.sh. Pra, çështjen e të mirave Allahu xh.sh. e dashuron flaktë, ndërsa të ligën nuk e dashuron.
Pra, çka është ameli salihati, çka përfshinë ameli salihati? Ameli salihati e përfshinë çdo akt, pa marrë parasysh ky akt është i dukshëm, është objekt, ose zhvillohet brenda subjektit, brenda njeriut, i cili është në koordinim me dëshirën e Allahut xh.sh. Muslimani kështu beson. Ka një diskutim shumë të vështirë filozofik i cili është diskutuar edhe në filozofinë islame më vonë, edhe në akaidin islam. Bëhet fjalë për kontekstin se e mira ka qenë e mirë dhe Allahu xh.sh. për këtë e ka urdhëruar, ose Allahu xh.sh e ka urdhëruar të mirën dhe si pasojë e kësaj e mira konsiderohet e mirë. P.sh. të themi ti ndihmosh një të varfëri është në vepër që nga esenca e saj është e mirë, dhe Allahu xh.sh. për këtë shkak e ka konstatuar se kjo është e mirë për muslimanët, ose Allahu xh.sh. këtë e ka urdhëruar dhe për këtë arsye kjo është e mirë. Kjo e polemizon çështjen se për gjërat a vendos logjika e pastër e njeriut, esenca, natyra e gjërave, ose vendos shpallja e Allahut xh.sh. Ne kemi edhe prej dijetarëve tanë edhe prej filozofëve të cilët e kanë preferuar të parën, por ka edhe të tillë që e kanë preferuar mendimin e dytë. Imam Maturidiu, p.sh., imami i drejtimit tonë në akaid, ka thënë që gjërat kanë qenë të mira si pasojë Allahu xh.sh i ka urdhëruar ato, ndërsa Eshariu e ka thënë të kundërtën, ka thënë që Allahu xh.sh. i ka urdhëruar dhe si pasojë e urdhërit të Allahut xh.sh. atë janë bërë të mira. Pa marrë parasysh se cili prej këtyre mendimeve pranohet, që të dyja të shpien te Allahu xh.sh., se edhe urdhërin e ka dhënë Allahu xh.sh., por edhe karakterin, natyrën e veprës e caktuar e ka krijuar Allahu xh.sh. Do të thotë që në të tri dimensionet, akti i cili paraqitet në gjithësi, në dukshmëri, i cili është në imagjinatën ose në arsyen e njeriut, se këto të tria, janë tri dimensione të ndryshme të një vepre, ose të një akti. Një është imagjinata për diçka, dy është arsyeja, racionalizimi, është e mirë apo e keqe, dhe e treta është paraqitja e veprës. Në të tria këto dimensione ka mundësi ne të përballemi me salihatin, ka mundësi të përballemi me të mirën. E dini pse e barta kaq shumë këtët çështje në dimensionin filozofik? Për shkak se problemi kryesorë i muslimanëve sot është se e kanë ngushtuar fenë dhe e kanë futur brenda katër mureve të xhamisë. P.sh. kur bisedoni me dikend, i thua, shiko dua të bëjë tregëti me filanin, thotë, po djali i mirë është, i falë pesë vaktet namaz. Sa të fillojë puna, ju mashtron. Për shkak se falja e pesë kohëve të namazit të tij nuk e përfshinë në tërësi vepërmirësinë, ajo është vepër e mirë, mirëpo është vetëm një dimension i të mirës, por nuk do të thotë që është e mira në tërësi. Edhe në të gjitha aspektet tjera, p.sh. një periudhë është diskutuar çështja në lidhje me diturinë. Dituria e mirë është vetëm dituria fetare, sa që edhe disa hadithe që Pejgamberi a.s. nuk i ka veçuar, ka thënë që “personi i cili kërkon dituri është në krahët e melekëve prej atij momenti kur del prej shtëpie dhe shkon në vendin ku fiton dituri, dhe prej aty ku e merr dhe përsëri kthehet në shtëpi, melekët e bartin në krahët e tyre”, Pejgamberi a.s. kështu e thotë. Ndërsa shekulli XVIII dhe XIX e ka ngushtuar dhe ka thënë, ai që mëson dituri feje. Ky ngushtim ka ndikuar që të thellohemi në shekullarizim, që fenë ta ndajmë prej të gjitha rrjedhave shoqërore, e kjo nuk është kështu në fenë islame. Kërkimi i diturisë, pa marrë parsysh ku dhe si, kërkimi i urtisë, hikmetit, pa marrë parasysh ku dhe si, me vete e ka energjinë e melekëve, për shkak se Pejgamberi s.a.v.s. thotë Elhikemtu dal-letu’l- mumini fe ejnema vexhedeha ehadheha– Urtia, himeti është gjë e humbur e besimtarit, kudo që e gjen e merr. Te myslimanët për diturinë e thellë në hadithet e Pejgamberit s.a.v.s. është përdorur termi hikmet. Termi hikmet përkthehet edhe si urti, edhe si filozofi, edhe si sofia. Prandaj i tërë diapazoni i diturisë bën pjesë në të mirën, përderisa nuk keqpërdoret si vepër, por si dituri është në kategorinë e të mirës. Këto fjalë i thotë Pejgamberi s.a.v.s., për shembull thotë në një hadith Ettaxhiru’s- saduku‘l emin mea’sh- shuheda ve’s-suleha– Tregtari i drejtë, i sinqertë dhe i besueshëm do të jetë së bashku me dëshmorët, shehidët dhe të mirët, evlijatë. Do të thotë që drejtësia, sinqeriteti, punëdrejtësia e një tregtari në hadithin e Pejgamberit s.a.v.s. krahasohet me gjakun e shehidit dhe me evradin e evlijasë, me përkujtimin që ia bën zotit. Prandaj besimtari në të gjitha segmentet e jetës është si në xhami.
Po e përmendi edhe një metaforë të haditheve të Pejgamberit a.s.. Pejgamberi a.s. thotë që ummeti i im është dalluar prej ummeteve tjera me disa cilësi, me disa karakteristika. Një prej këtyre karakteristikave është që tokën në përgjithësi e kanë mesxhid, d.m.th. kudo që të gjindet ka mundësi që ti bëjë sexhde Allahut xh.sh. Dhe e dini se sa e kemi ngushtuar ne këtë hadith? Ne këtë e kemi përkthyer se besimtari mund të falet në anije, mund të falet në aeroplan, mund të falet në fushë, mund të falet në mal, është e vërtetë, për shkak se ummetet e mëparshme kryesisht ibadetet i kanë pasur të koncentruara brenda faltoreve. Mirëpo metafora e këtij hadithi nuk është vetëm të falurit, por do të thotë që kudo që je në tokë ti je së bashku me Allahun xh.sh, çdo punë që e bën ti i bie në sexhde Allahut xh.sh. Pra, namazi është vetëm një formë në bazë të së cilës ti duhet ta koordinosh mirësinë tënde në jetë. Namazi ka disa elemente të rëndësishme që i ka edhe emri Adem. Tri komponente kryesore i ka namazi, tri qëndrime të trupit të njeriut në namaz, që e kanë metaforën e vet, por në të njejtën kohë edhe e pasqyrojnë veten në shkrimin në gjuhën arabe të emrit Adem. Emri Adem që është emri i Pejgamberit të parë Ademit a.s. në të njejtën kohë është edhe emri i zanafillës njerëzore, i njeriut të parë, i rrënjës së njerzimit. në gjuhën arabe shkruhet me një elifا, shkruhet me një dalد, dhe shkronjës mimم . Këto tri janë metafora të tri gjendjeve të besimtarit në namaz.
Elifi është besimtari në kijam, ai që falë namaz duke qenë në këmbë. Dal-i është gjendja e falësit të namazit kur është në ruku. Sexhdeja është në formë të mim-it, kur shkon në sexhde, edhe mim-i e ka formën e sexhdes. Njëherë njeriu për të qenë njeri gjithsesi duhet ti ketë këto tri forma elementare, që namazi neve të na bëhet shembull për jetën tonë, por edhe në jetë duhet të sillemi në bazë të këtyre tri formave. P.sh. ai duhet të qëndrojë drejt dhe të ketë dinjitet si besimtar, mos të ketë dro prej askujt se është besimtar, mos të jetë inferior se është besimtar. Ky problem i inferioritetit më pengons humë, të respektuar miq. Fakiri prej ditës së parë, ata që më njohin prej herët, e dinë, problem më të madh me muslimanët kam pasur atëherë kur kanë pasur turp se janë musliman, me hoxhallarët kur kanë pasur turp të thonë se janë hoxhallarë. Ne kemi pasur shokë, që sot i bijnë gjoksit se janë shumë teolog të mirë, mirëpo kur kemi marrë pjesë në evenimente të caktuara, kanë pasur frikë të thonë që janë hoxhallarë. Ky është mentaliteti i inferioritetit që na e kanë mbjellur neve. Nuk e di a e përmenda këtu apo dikund tjetër, Ernest Renan, është një orientialist shumë i njohur i shekullit të kaluar, thotë që muslimanët nuk kanë kapacitet për shkencat natyrore, d.m.th. ka një mendim racist për muslimanët. Këtë inferioritet për fat të keq e kanë mbjellur te ne dhe ne tash kohëve të fundit, edhe disa lëvizje botërore islame, kryesisht kanë dalur në plan të pare në mënyrën inferior të prezentimit të fesë islame.Kjo është çështje shumë e rrezikshme. Prandaj besimtari në çështjen e hakikatit qëndron drejtë. Kur bëhet fjalë për realitetin, për të drejtën, për të vërtetën, atëherë qëndron drejtë. Kjo nuk do të thotë të sillemi si të çmendur, si të marrë, të bëjmë trazira, assesi. E kam qëllimin që për prezentimin e së vërtetës, asnjëherë nuk duhet ta konsiderojmë veten se jemi inferior, përshkak se ne jemi me të vërtetën. Kijami e simbolizon këtë, edhe kjo ndjenjë e mos inferioritetit dhe dinjitetit për shkak se jemi muslimanë, është salihat. Salihati kryesorë është ky. Fëmijët tanë duhet ta dinë se gjithnjë duhet të krenohen që janë muslimanë, duhet të krenohen që falin namaz, jo që pijnë alkool, dhe ai që pi alkool duhet të ketë turp, jo ne që s’pijmë alkool kur jemi në një aheng ose dasëm. Kjo trajtë e dinjitetit fetarë është e prezentuar edhe në namaz edhe në vet qëndrimin e njeriut në këtë botë.
Rukuja është një përkulje e vogël, e simbolizon përkuljen e njeriut para të vërtetës dhe para hikmetit. Ne gjithnjë e kemi respektuar diturinë, ne gjithnnjë e kemi respektuar urtinë, ne gjithnjë e kemi respektuar shpirtërinë. Periudha pas shekullit XV e këndej është periudhë e avangardizmit dhe kryengritjes kundër repsektit ndaj dijes dhe ndaj urtisë. A e dini si fillon? Kush e fillon iluminizmin, humanizmin, renesansën evropiane, cili person? Bekoni. Ai e kafilluar këtë ide me shkatrrimin e idhujve, ai kështu i thotë. Është një metaforë filozofike e tij, thotë që ne duhet ti shkatërrojmë idhujt. I ka konstatuar disa lloje të idhujve, idhulli i tregut, idhulli i teatrit, e kështu me radhë. E ka qëllimin për ato autoritete të cilat kanë qenë prezente në diturinë antike dhe mesjetare. P.sh. njëri prej këtyre idhujve është, ta shkatërrojmë konceptin tone në lidhje me atë se antika ka qenë djepi diturisë. Si pasojë e kësaj, ka thënë që Aristoteli në veprën kryesore të logjikës që e ka, në Organonin, ka bërë shumë gabime, dhe e ka kritikuar Aristotelin në lidhje me Organonin. Më vonë, pas kësaj është shkruar, Organoniiri. Pra, këtu është një kryengritje kundër dijes.
Edhe tek ne ka ndodhur kjo, ka ndodhur në mexhlisin e Hasan ul Basriut. Hasan Basriu është prej tabiinëve, një sufi i theksuar. Në mexhlisin e tij ka marrë pjesë edhe Vasil ibn Ata, nxënësi Hasan Basriut, dhe kuri është parashtruar një pyetje Hasan Basriut në lidhje me mëkatarin e madh, Hasan Basriu ka thënë se sipas nesh ai që bën gjynah të madh është fasik, mëkatarë, nuk është pabesimtar. Mirëpo Vasl ibn Atai ka thënë jo, ai nuk është as kafir (pabesimtar) e as besimtar por është ndërmjet dyjave (menzilebejne’l-menziletejn) në një vend në mes të dyvendeve, që më vonë Dante e ka përdorur në Komedinë Hyjnore me Purgatorin. Ky është rasti i pare te muslimanët kur është prishur itaati/respekti ndaj diturisë. Bashkëkohësia, avangardizmi bashkë kohorë, kryesisht është për t’u rebeluar. E dini se çka ka ndodhur në mexhliset tona, e mbani mend, fakiri me qëllim e potencoj pak çështjen që të mos parashtrojmë shumë pyetje, mostë flasim shumë, me këtë qëllim. Se mexhliset tona deri vonë, edhe tash shkoni dikund tjetër, do ta shini që biseda kthehet në bisedën e njërit I cili është pregatitur për atë temë dhe tjetrit që diskuton pa menduar fare. P.sh. unë jam pregatitur të ju flas juve, ju keni ardhur dhe përherë të parë e dëgjoni këtë fjalën time që e them këtu, dhe automatikisht filloni të diskutoni me mua këtë, pa menduar për atë temë. Pa menduar nuk mund të diskutohen idetë e larta, pa i konsultuar nuk mund të diskutohen idetë e larta. Kështu mexhliset tona, edhe mevludet edhe hatmet shndërrohen në vende ku dy persona diskutojnë dhe tjerët rrijnë kot. Pse? Njëra palë aq sa e ka ditur çështjen flet, pala tjetër duke logjikuar në lidhje me atë që thotë ai. Shumë lehtë është kur dikush ta fillojë bisedën, të fillosh të filozofosh në lidhje me atë, të filozofosh në kontekstin tonë, të shesësh mend në lidhje me atë që e thotë ai. Për atë gjithsesi në diturinë edhe në antikë po edhe në islam, patjetër duhet të ekzistojë rukuja/përkulja me respekt, edhe në fetarësi. Patjetër duhet të ekzistojë përkulja e egos. Rukuja neve na tregon se gjithsesi para hakikatit, para atyre që e bartin hakikatin duhet ta përkulim nefsin, ndërsa sexhdeja është elementi kryesorë, përkulja, nënshtrimi, të shtriheni me tërë atë që keni në ekzistencën tuaj, para Allahut xh.sh, ajo nuk i bëhet askujt tjetër. Mirëpo pa pasur qëndrim të drejtë – kijam, pa u dorëzuar, pa u bërë teslim para hakikatit, nuk mund të shkoni në sexhde. Nuk shkohet direkt në sexhde, Allahu ekber e në sexhde, patjetër duhet kijam, pastaj ruku dhe pastaj në sexhde.
Ky mentalitet i mirësisë vlen në të gjitha segmentet e jetës. Universaliteti fetarë e ka dimensionin e vet edhe horizontal po edhe vertikal. Momentalisht në botë ka shumë dijetarë, edhe te ne ka shumë, ka shumë njerëz të cilët ndoshta e njohin fenë, por unë ju garantoj se ka më pak shpirtërorë se që ka pasur para 50 viteve. Ka ndoshta më shumë që dijnë për fenë, edhe prej njerëzve ka më shumë që kanë njohuri në lidhje me fenë, por më pak ka që e përjetojnë fenë. Kjo për shkak se është prishur autoriteti vertikal. Fetarësia nuk ka të bëjë me autoritetin horizontal, ka të bëjë me autoritetin vertikal sepse feja zbret prej diku lartë. Pra njerëzit të cilët nuk dinë të vendosin linkun për të krijuar autoritetin vertikal, nuk mund të ndikojnë fetarisht te njerëzit, por nuk ndikojnë as në veten e tyre. Për atë edhe na ndodhë të themi, si mor filan hoxha e di që nuk duhet bërë ajo punë, dhe prap e bënë. Për shkak se dituria e tij është vetëm horizontale në lidhje me këtë botë. Kur keni dituri horizontale, atëherë filloni të krijoni mekanizma mbrojtëse në kokë. Ndërsa kur keni link vertikal me Zotin, atëherë edhe ata mekanizma që i keni dëgjuar, i hudhni poshtë. Turqisht ka një fjalë që thotë, ai që vendos ta vjedhë minaren, e ujdis këllëfin si do ta vjedhë, a hyn minarja në thes, mirëpo ai e ujdisë që të hyj. E njëjta gjë ndodhë edhe me fenë, për shkak se ai fillon njëherë pikë së pari ti krijojë mekanizmat në bazë të cilave do t’ia arsyetojë vetes një punë të keqe. D.m.th. elementi i mosekzistencës së linkut vertikal e humb botëkuptimin e të mirës. Ndërsa ai që e ka linkun me Zotin, ka mundësi që dituri të mos ketë shumë, mirëpo në kokë nuk krijon mekanizma mbrojtëse, nëse pak ka dyshim për diçka, hjek dorë prej saj. Fakiri fetarësinë e një personi e kuptoj nga pyetjet që ai i parashtron. Edhe Pejgamberi a.s. i ka vlerësuar në këtë mënyrë, ai thotë „Husnu’s-suali nisfu‘l-ilm-pyetja e mirë është gjysma e diturisë“. Nëse ai i kërkon mundësitë që sa më pak të flijojë në rrugë të Zotit, e shoh që ky ka problem me besimin. Mirëpo nëse i kërkon mundësitë që sa më shumë të bëjë, atëherë e kuptoj që nuk ka problem me besim. Prandaj mirësinë, salihatin, duhet ta kuptojmë si një atmosferë të gjërë në të gjitha segmentet e jetës. Falja e 5 kohëve të namazit është obligim, atë as që e diskutojmë. Besimtari nuk e diskuton faljen e namazit, mirëpo them që në tregti të jeni të drejtë, në punën shtetërore të jeni të drejtë, si hoxhë të jeni të drejtë, është njësoj ibadet sikur të falësh namaz. Nëse fal namaz dhe nuk e ke këtë dimension të jetës, atëherë Allahu xh.sh. thotë që duhet ta merrni në analizë e të shihni se namazi i juaj a është në rregull apo jo. Inne’s- salate tenha an’l-fahshai vel munker, namazi juve duhet të ju largojë prej veprave të kqija dhe ligësive, që është një sygjerim, ndërsa e kundërta e këtij sygjerimi është, nëse nuk ju largon atëherë të shohim a është namaz.
Prandaj të respektuar miq, inshallah edhe javën tjetër do të vazhdojmë, se kam dëshirë të ju flas edhe pak për këtë çështje, se prej termit salah është ndërtuar edhe një term tjetër që është islah. Islah do të thotë ripërtrirje, s’dua ta përdori termin, reformë. Të gjitha këto janë pjesë e salahit. Për atë edhe islahi është prej elementeve të mirësisë. Më pëlqen një fjalë e Kandiskit. Ai thotë që, arti është dalje nga lëkura e gjithësisë, nga lëvorja e gjithësisë, edhe njerëzit e sinqertë, gjithsesi për të bërë mirë duhet të dalin nga lëvorja. Zogu s’mund të jetojë pa dalur prej vezës. Patjetër duhet të dilet prej lëvores, që ne të kemi mundësi ti frymëzojmë të tjerët.
Faleminderit!