Sureja Keuther
Këtë javë do të fillojmë me përkujtimin e një sureje të shkurtër të Kur’anit të cilën ne, që nga ditët e para kur vetëdijësohemi, e mësojmë prej prindërve tonë. Në trashëgiminë kulturore të muslimanëve, kjo sure është prej sureve që mësohen të parat nga fëmijët. Sureja është ndër suret më të shkurtëra të Kur’anit famëlartë, mirëpo ka kuptim të thellë dhe pothuajse çdo ajet ka mundësi të diskutohet me faqe të tëra. Nëse i analizoni komentet e Kur’anit (tefsiret) që janë bërë, do të shihni që një ndër suret e cila ka zënë më së tepërmi vend në sqarimet e dijetarëve është sureja Keuther. Shkaku i zbritjes së sures është një ngjarje e rëndësishme dydimensionale. Ju e dini që Pejgamberi s.a.v.s. ka patur katër vajza, Hz.Fatimen që është martuar me Aliun r.a. dhe prej të cilës ka vazhduar loza e Pejgamberit s.a.v.s., familja e pastër e Pejgamberit a.s. që në literaturën islame më vonë është emërtuar si ehli bejt (do të thotë banorët e shtëpisë) dhe bëhet fjalë për pasardhësit e Pejgamberit s.a.v.s. që rrjedhin nga Hz.Aliu dhe nga Hz.Fatimeja. Është Rukija (Rukaja në versionin arab) një vajzë e Pejgamberit s.a.v.s., Zejnepi dhe Ummi Kulthumi. Pejgamberi s.a.v.s. ka patur edhe dy djem Ibrahimin dhe Kasimin, mirëpo djemtë e Pejgamberit a.s. nuk kanë jetuar gjatë, janë transferuar në ahiret para Pejgamberit a.s.. Në realitet te ne në tasavvuf nuk përdoret termi vdekje, po përdoret termi, kanë ecur drejt hakut. Me këtë rast kur e ka lëshuar këtë botë Ibrahimi, sipas disa transmetimeve Ebu Xhehli (sipas disa transmetimeve tjera Kab Ibni Eshref është një prej pabesimtarëve në kohën e Pejgamberit a.s.)… Këto dy persona nuk janë të rastit, Ebu Xhehli është një prej politeistëve, kundërshtarëve kryesorë të Pejgamberit a.s., ndërsa Kab Ibni Eshrefi është me origjinë hebreje/çifut dhe të dy me të gjitha format janë përpjekur që ta nënçmojnë personalitetin e Pejgamberit s.a.v.s.. Në disa transmetime thuhet që Ebu Xhehli, në disa të tjera thuhet që Kab Ibni Eshrefi i kanë thënë mekasve që tash e tutje më Muhammedi është ebter. Ebter në gjuhën arabe e ka kuptimin e personit të cilit nuk i vazhdon loza më, nuk ka fëmijë mashkull. Në traditat e vjetra, e dini mirë që edhe te shqiptarët ëshët kjo traditë që nëse shtëpia nuk ka djalë ka probleme, mendojnë se prishet dynjaja nëse nuk kanë djalë. Përkundrazi kjo asgjë nuk ka të bëj me Islamin, Pejgamberi s.a.v.s. përkundrazi thotë që personi i cili ka dy vajza dhe ato i edukon në frymën e sunnetit tim, me të do të jem fqinj në xhennet. Për atë kjo nuk ka të bëjë aspak as me traditën islame, e mos ta diskutojmë me kategoritë kuranore dhe të sunnetit të Pejgamberit s.a.v.s., por, mentaliteti i arabëve i asaj kohe dhe kulturave të vjetra ka qenë i tillë që djali është konsideruar se do ta vazhdojë lozën e familjes dhe me këtë rast i kanë thënë Pejgamberit s.a.v.s. që është ebter, se i janë tharë rrënjët, pas tij nuk do të ketë më kush ta vazhdojë familjen e tij. Pejgamberi s.a.v.s. në fillim është mërzitur pak, mirëpo përherë kur është mërzitur Pejgamberi a.s., Allahu xh.sh. i ka ardhur në ndihmë atij nëpërmjet të zbritjes së ajeteve të caktuara dhe përgëzimeve të cilat ia ka dhënë Pejgamberit s.a.v.s.. Me rastin që në këtë mënyrë ia parashtrojnë Pejgamberit s.a.v.s., këtë dimension se nuk ka fëmijë, se do të përfundojë loza e tij, e kanë për qëllim që ti thonë se kjo ide e jote ka mundësi të vazhdojë vetëm nëse ke ndjekës nga familja jote, të cilët do të të ndjekin ty në këtë ide nga djali jot, nipat tu e kështu me radhë. Mentaliteti i vjetër është që kryesisht familjet aristokrate janë trashëguar në të gjitha lëmitë e jetës së tyre nga fëmijët e tyre. Edhe te hebrejtë, pejgamberllëku, sipas mendimit të hebrejve, është e domosdoshme që të trashëgohet nga fëmijët e tyre; ka disa raste të pejgamberëve të cilët kanë qenë edhe babai edhe biri pejgamber. Për shembull nga aspekti i hebrejve kemi disa pejgamber Davudi dhe Sulejmani a.s., Jakupi dhe Is’haki a.s., por duhet të dihet qartë se parim fetarë në Islam nuk është bartja e përgjegjësisë fetare nga aspekti i trashëgimisë biologjike; trashëgimia biologjike nuk ka asfarë ndikimi në bartjen e përgjegjësisë prej një personi në personin tjetër. Trashëgimia fetare, trashëgimia ideore në Islam është nëpërmjet të aftësisë dhe devotshmërisë. Për këtë edhe Allahu xh.sh. kur flet për dimensionin fetarë thotë që ne juve u kemi krijuar prej një nëne dhe babai, u kemi ndarë në fise dhe kombe të ndryshme me qëllim që ta njihni njëri tjetrin, ky është qëllimi pse ju kemi krijuar. Domethënë dimensioni i familjes, fisit, kombit, popullit ka relacion në lidhjet që njerëzit i kanë në shoqëri, në mes vete. Asnjë fjalë në Kur’an nuk është e rastit. Në përkthimet tona jo gjithëherë i kushtojmë rëndësi fjalëve të cilat i ka përdorur Kur’ani, shpesh këtë pjesë të ajetit e përkthejmë “Më i miri në mesin tuaj” por këtu thotë “Inne ekramekum”, kerim arabisht u thonë aristokratëve, fisnikëve, lordëve, bejlerëve, agallarëve dhe thotë “Në mesin tuaj më fisnik është ai që më së tepërmi i përkushtohet/ përkulet Allahut xh.sh. “ domethënë më së tepërmi vlerë nga aspekti shpirtërorë, kuptimorë, te Allahu xh.sh. ka personi i cili është më i devotshëm, më takva në mesin tuaj. Prandaj edhe këtu Allahu xh.sh. nëpërmjet të personalitetit të Pejgamberit s.a.v.s. dhe nëpërmjet dërgesës, zbulesës së sures Keuther u tregon njëherë mushrikëve dhe hebrejëve të asaj kohe, por pastaj edhe të gjithë njerëzve deri në ditën e kijametit se ku është elementi bazik i bartjes së trashëgimisë kuptimore, trashëgimisë shpirtërore. Ka një kategori të cilën edhe në kulturën islame e kemi, po e kemi edhe si kategori Kur’anore, Allahu xh.sh. në një ajet në Kur’an në suren Huxhurat thotë “Innemel mu’minune ihvetun…” / “Padyshim besimtarët janë vëllezër dhe përpiquni që ti rregulloni relacionet ndërmjet vëllezërve”. Kategoria e uhuvvetit/ vëllazërisë në fé, është kategoria më e lartë nga aspekti i postulateve kuranore; besimtari për besimtarin është në platformën më të lartë të vëllezërisë. Pse e them këtë? Ja do t’u jap një shembull: Juve ju kujtohet rasti i Nuhit a.s.; Nuhi a.s. kishte marrë fjalën/ premtimin prej Allahut xh.sh. që nëse bëhet tufani, vërshimi i madh atëherë Ai do ta shpëtonte familjen e Nuhit dhe në moment kur i tha djalit të vet, kur filloi të del uji edhe prej nëntoke dhe të bjerë shiu i madh, të gjithë hypën në anije, djali i Nuhit nuk hypi, ndërsaNuhi a.s. e luti atë “Ec me ne në anije” pastaj i tha nuk ka mundësi askush të shpëtojë në këtë ditë përveç atyre që do ti mëshirojë Allahu xh.sh.. Djali i Nuhit a.s. i tha që un do të hypi në një kodër dhe do të shpëtoj nga tufani dhe në moment kur ai përlesheshte me valët e mëdhaja të tufanit dhe vërshimit atëherë Nuhi a.s. iu drejtua Allahut xh.sh.: “ In nebni min ehli ve inne va’deke’l-hakk ve ente ahkemu’l- hakimin”/ “O Zot, djali im është prej familjes time, premtimi yt është i vërtetë, real, i sinqert, për shkak se Ti je gjykatësi më i drejtë më i urtë” , shpëtoje djalin tim, Ti ma dhe fjalën që do ta shpëtosh familjen time”. Atëherë Allahu xh.sh. thotë: “ Kale ja Nuhu innehu lejse min ehlike innehu amenu gajrun salihin” / “ O Nuh ta dish që ai nuk është prej familjes tënde, për shkak se ai është person i cili bën vepra jo të mira”. Do të thotë që trashëgimia dhe lidhja biologjike e gjakut që e ka Nuhi me djalin e tij nuk ndikon që ai të jetë prej familjes së tij, ndërsa në ajetin tjetër që pak më parë e lexova Allahu xh.sh. thotë që ata që janë besimtarë, janë vllezër në mes veti dhe këtë më së miri e ka tregu Pejgamberi s.a.v.s atëherë kur kanë bërë hixhret , kur janë shpërngulur besimtarët prej Mekes në Medine. Ka një institucion të cilin e ka themeluar në Medine Pejgamberi s.a.v.s., quhet MUAHAT, që do të thotë vëllezërim. Pejgamberi a.s. i ka vëllezëruar ensarët (ensar quhen banorët e Medines të cilët u kanë ndihmuar Muhaxhirëve që kanë ardhur prej Mekes, për atë quhen ensar, ndërsa Muhaxhir quhen banorët të cilët janë shpërngulur së bashku me Pejgamberin a.s. prej Mekes për në Medinë) dhe këta grupe (ju e keni të njohur këtë prej historisë islame) Pejgamberi s.a.v.s. i ka vëllezëruar në mes tyre dhe ka krijuar një vëllezëri të thellë, sa që shumica e tyre madje i kanë ndarë edhe pasuritë më intime të cilat i kanë patur me vëllezërit e tyre që kanë ardhur prej Mekes. Do të thotë që elementi i vëllezërisë në fé është element parësor që armiqtë e fesë janë përpjekur ta luftojnë. Shihni, kohëve të fundit, posaçërisht duke filluar nga fundshekulli i XIX, fillimshekulli i XX dhe i tërë shekulli i XX, sulmi kryesorë është bërë në paraqitjen e divergjencave nga aspekti ideor dhe nga aspekti shpirtëror në mesin e muslimanëve. Mehmet Akif Ersoj e ka një poezi shumë të mirë, ku në tre katër faqe, në trajtë të vargjeve, (është e përfshirë në veprën “Safahat” të Mehmet Akif Ersojt. Vepra ka një përkthim në gjuhën shqipe që nuk është shumë i mirë, por tash Fakiri me profesor Ali Pajazitin e kemi përkthyer për së dyti dhe këtyre ditëve me siguri do të del nga botimi, ju lutem ta merrni ta lexoni veprën “Safahat” të Mehmet Akif Ersoj-t, është një vepër e cila nuk e humb aktualitetin e vetë asnjëherë) në poezinë në të cilën flet për shqiptarët (e dini Mehmet Akif Ersoj është Pejan, është prej Peje, është prej fshatit Sushicë të Pejës, është djali i Myftiut të Pejës Tahir efendiut i cili është shpërngulur në Stamboll dhe atje është rritur, ka vdekur kah mesi i shekullit XX, ka jetuar në periudhën e fundit të perandorisë Osmane dhe në periudhën e parë të Republikës Turke, është autori i himnit të tashëm të Turqisë, një himn i cili mund të përdoret për të gjithë shtetet, për të gjithë popujt e botës), ai thotë:
Üç beyinsiz kafanın derdine uç milyon halk
Bak nasıl doğranıyor kalk baba kabrinden, kalk
Diriler imdadına koşmadı sen bari yetiş
Arnautluk yanıyor hem bu sefer pek müthiş
Për shkak të hallit të tre kokave të patru, një popull tre milion
Pa shih si grihet! Ngrihu, ati im nga varri ku pushon!
Të gjallët s’vrapuan në ndihmë, të paktën ti na dil…
Shqipëria digjet… Dhe, kësaj radhe, për tmerr!
E dini kur e ka shkruar këtë?! E ka shkruar në vitin 1913, atëherë kur Shqipëria pas pavarësisë përsëri është robëruar dhe ka qenë protektorat dhe në fund të kësaj poezie (brenda poezisë duhet ta shifni ta lexoni flet për shkaqet e robërimit dhe regresit shoqëror:
Arab Türksüz yaşamaz Kim ki yaşar derse delidir
Türk ise arabın hem sağ gözü hem sağ elidir
…
Bunu benden duyunuz ben ki evet arnavudum
Başka bir şey diyemem işte perişan yurdum
“Turku pa arabin s’jeton dot; kush thotë “jeton”, është i marrë!
Kurse turku është për arabin sy i djathtë, dorë e djathtë.
Bëhuni tok: përndryshe, fundi, disfatë e pashmangshme
Pasha Zotin! As hilafet mbetet gjallë, as fe!
Prej kohësh “qytetërimi” i mpreh dhëmbët
Për t’ju copëtuar në fillim, pastaj për t’ju gëlltitur;
Ndërsa keni shembull shqiptarët, pse s’mblidhni mend
Ç’është kjo politikë e ngatërruar, kjo kauzë pa vend?
M’duket, shumica juaj s’e sheh rrugën e shtrembër që ka marrë…
Përzejeni, më në fund, hajdutin që ju prin!
Dëgjomëni mua që po, jam shqiptar…
S’kam tjetër ç’them… Ja atdheu im i mjerë!.. “
Domethënë i ka përshkruar shkaqet e shkatërrimit të atëhershëm që nuk dallohen shumë nga këto të sodit. Posaçërisht përçarja dhe ndarja e shqiptarëve në disa shtete asokohe, ka qene një shembull i veçantë edhe për Perandorinë Osmane. Ky element i fetarësisë dhe i vëllezërisë fetare është një prej elementeve kryesore të cilin ne si musliman duhet ta kemi parasysh. Vëllezërit gjithnjë jetojnë bashkë vetëm me kompromise, për atë feja islame është një platformë aq e gjërë, sa që nëse ne nuk vendosim mure, atëhere nuk do të kemi problem me njëri-tjetrin. Nga aspekti ideologjik (po ua them këtë ta mbani mend) muslimanët momentalisht në botë nuk kanë asnjëfarë problemi , pa marrë parasysh se në cilin grupacion fetarë janë ata po përveç atyre që nuk e pranojnë Pejgamberin, nuk e pranojnë Zotin, bëjnë shirk (atyre nuk iu përzihem), ndërsa këto të cilët kryesisht i njohim si grupe muslimane, momentalisht në botë nga aspekti ideologjik nuk kanë asnjëfarë problemi. Problem kryesorë ështe për shkak se nuk janë në gjendje ta kuptojnë platformën e vëllezërisë ideore, e vllezërisë kuptimore të cilën duhet ta kenë muslimanët.
Pejgamberit s.a.v.s. Allahu xh.sh. thotë : “Inna e a tajna kel keuther” / “ Lëri ato çka të thonë se t’i nuk ke pasardhës, ne ty ta kemi dhënë Keutherin” . Komentatorët e Kur’anit kanë diskutuar mjaftë gjërë në lidhje me kuptimin e fjalës Keuther. Në shikim të parë fjala Keuther neve nuk na tregon shumë gjëra, se çka është kjo Keuther që ja ka dhanë Allahu xh.sh. Pejgamberit a.s.. Një hadith që transmetohet nga Pejgamberi s.a.v.s. thotë që : “Keutheri është një lum në xhennet, është një liqen në xhennet në të cilën Pejgamberi s.a.v.s. do ti mikëpritë besimtarët dhe ummetin e tij të cilët kanë ec rrugës së tij dhe së bashku me to do të kalojë ne xhennet”. Ky është sqarimi klasik, të cilën do ta hasni dhe nëpër tefsire , komentet e ndryshme të Kur’anit se Keutheri është një lum në xhennet në të cilën Pejgamberi s.a.v.s. do ti pres besimtarët, do të pinë ujë prej atij uji dhe së bashku me Pejgamberin a.s. do të hynë në xhennet.
Duhet ta dini diçka që të gjitha metaforat të cilët përdoren për botën tjetër në Kur’an, kanë pasqyrimin e tyre edhe në këtë botë. S’ka fjalë që ashtu siç e përmendën Kur’ani një çështje edhe ne në atë mënyrë e besojmë, mirë ama çdo gjë e ka edhe pasqyrimin e vet në lidhje me këtë botë, për shkak se në suren Rahman Allahu xh.sh. thotë : “Ve limen hafe mekame rabbihi xhennetan” “ Për ata që kanë respekt ndaj pranisë së Allahut xh.sh. për ata ka dy xhennete. Njëri xhennet ka të bëjë me botën dhe realitetet të cilët prezantohen në botën tjetër, ndërsa tjetri ka të bëjë me këtë botë.
Uji është një simbol, një figurë stilistike që në art e paraqet çiltërsinë, dëlirësinë dhe kur i thotë Allahu xh.sh. Pejgamberit a.s. “Unë ty ta dhash Keutherin”, s’ka fjalë, që bëhet fjalë për një lum në xhennet, mirëpo, në të njejtën kohë bëhet fjalë edhe për dëlirësinë dhe çiltërsinë të cilën e ka Pejgamberi a.s. dhe ummeti i tij që do të vijë pas. Ky është një element shumë i rëndësishëm. A e dini si është kjo dëlirësi, kjo çiltërsi, ky sinqeritet? Është njëlloj sikur jeni të djersitur tepër dhe kur laheni me uj, e ndjeni veten shumë të lirë, sikur liroheni, sikur u kalon lodhja krejt, e njejta gjë është edhe me Keutherin; domethënë besimtarët të lodhur prej dunjasë, do të lahen në lumin ose në liqenin e Keutherit dhe do të hynë në xhennet, ama nga aspekti i kësaj bote çiltërsia dhe dëlirësia është banjo e shpirtit. Intrigat, dinakëria, sjellja dhelpërake, është djersi që më së tepërmi e bën që ti vije era shpirtit, besimtari i vërtet dhe muslimani asnjëhere nuk e ka pas, mos ta diskutojmë në kohën e Pejgamberit a.s. por edhe më vonë, traditë sjelljen dhelpnake, dinake. Te disa ideologji tjera e shohim si parim, ndërsa të muslimanët vetëm në shekullin e XX kemi sjellje të këtilla të disa grupacioneve muslimane. Dinakëri , dhelpnakëria nuk është sjellje e një muslimani të vërtetë edhe këtu Pejgamberit s.a.v.s. Allahu xh.sh. i thotë: “Ty ta kemi dhënë çiltërsinë, ta kemi dhënë dëlirësinë dhe kjo e bën pjellor shpirtin tënd”. Keni kujdes, ndikimi i bisedave edhe nga aspekti fetar është vetëm nëse dalin prej një zemre të pastër dhe takohen me një zemër të pastër , përndryshe keni mundësi ti thoni fjalët më të mira të botës po mos ndikojnë te askush; dëlirësia dhe çiltërsia janë dy elemente shumë të rëndësishme që Allahu xh.sh. ia ka dhënë Pejgamberit s.a.v.s. dhe në personalitetin e Pejgamberit s.a.v.s. ia ka dhanë krejt ummetit. Muslimani , ummeti i Pejgamberit s.a.v.s., ai që vërtet e konsideron veten se është ummet i Pejgamberit s.a.v.s. ai është i çiltër, ai është i pastër , ai është i sinqert. Ta dini që çdo person që nuk është i pastër në brendi, që ka dinakëri, që mundohet në çdo element të jetës të paraqitet me disa fytyra, që nuk guxon të thotë që jam ummeti i Pejgamberit a.s., edhe Pejgamberi a.s. nuk e pranon atë. Pejgamberin a.s. e ka rahatu Allahu xh.sh për shkak që i ka thënë : “Ty ta dhash Keutherin”, që e ka kuptimin e çiltërsisë , që e ka kuptimin e dëlirësisë.
Keutheri ka edhe disa kuptime tjera (edhe njërin do ta sqarojmë sonte, të tjerat inshallah javës tjetër), Keuther e ka kuptimin edhe të dijes domethënë ka edhe domethënie epistemologjike. Ky kuptim i parë është kuptimi ontoteologjik i keutherit: ontoteologjik do të thotë fetar qenësor. Në filozofi ontologjia është teoria e cila flet mbi qenien, ndërsa teologjia ështe shkenca ose teoria e cila flet mbi Zotin. Çiltërsia dhe dëlirësia i mundëson njeriut që ta ndjejë qenien e Zotit në brendinë e tij, vetëm njerëzit e sinqertë e ndjejnë Zotin , vetëm njerëzit e çiltër e përjetojnë Zotin, për atë edhe te ne në Tesavvuf, potenca kreysore bëhet në pastrimin e shpirtit, në pastrimin e unit, në ngritjen e personalitetit të besimtarit. Ndërsa, një kuptim tjetër i Keutherit është edhe dimensioni epistemologjik; epistemologjia është teoria e dijes. Disa prej mufessirëve thonë që Keuther e ka kuptimin, të dhash prej pasardhësve tu dijetarë të cilët do të sillen sipas dijes së tyre. Asnjë teori tjetër, shikoni asnjë teori tjetër përveç Islamit, nuk e ka kusht që njëri për t’u konsideruar si dijetar duhet ta ketë edhe sjelljen ne ujdi me dijen e vete. Vetëm Islami kërkon që alimi, në të njejtën kohë të jetë edhe amil. Ne jo gjithë herë jemi ashtu, domethënë jo gjithëherë dijetarët, ata që dijnë sillen sipas asaj që e dinë, mirë ama kërkesa parësore për tu konsideruar një person alim te ne (ulema në shqip përdoret, për tu konsideru ulema), jo vetëm nga aspekti i fesë, jo vetëm dijetarë i fesë, por pa marrë parasysh i cilës lëmi është, që ai edhe të sillet në bazë të atyre parimeve dhe principeve të cilët i di. Allahu (xh.sh) Pejgamberit s.a.v.s. i thotë : “Unë ty do të jap prej ummetit Tënd dijetarë, të cilët do ta bartin porosinë tënde me çiltërsinë më të madhe dhe do të sillen sipas saj” dhe për këtë Pejgamberi s.a.v.s. duke e marë këtë premtim prej Allahut xh.sh. këtë përgëzim , këtë sihariq, ka thënë: “El ulemau verathetul enbija” / “Dijetarët janë trashëgimtarë të Pejgamberëve”, janë trashëgimtarë për shkak se do ta bartin edhe fjalën e Pejgamberit a.s. por edhe mënyrën e veprimtarisë së Pejgamberit s.a.v.s. deri në periudhat e më vonshme. Momentalisht jam duke punuar në një libër të hadithit dhe në vlerësimin e dijetarëve musliman[ njëri nga autorët e librit thotë që ata janë përpjekur fjalët e Pejgamberit s.a.v.s. t’i bartin me besnikërinë më të madhe deri në ditët e sodit, por në të njejtën kohë janë përpjekur që edhe ata t’i aktualizojnë në kohërat në të cilat kanë jetuar. Vetëm pas shekullit XVIII dhe XIX dijetarët tonë, për shkak të inferioritetit që e kanë pasur muslimanët në botë, kanë filluar që të bartin tekstet bukfale dhe mos të depërtojnë në aktualizimin e tyre në shoqëri. Ne si musliman, nëse kemi dëshirë të jemi në grupin e të përgëzuarve me sihariqin e dhënë Pejgamberit a.s. nga Allahu xh.sh., atëherë krahas dijes duhet ta kemi edhe aktualizimin e asaj dijeje në jetën tonë, posaçërisht kur bëhet fjalë për sjelljen dhe dijen të cilën e transmetojmë dhe e përcjellim prej Pejgamberit s.a.v.s.. Faleminderit.