Sureja Nasr
Ne, javën e kaluar, filluam të themi disa fjalë në lidhje me ajetin e fundit të sures Nasr, ajet i cili fillonte me kërkesë dhe me urdhër nga ana e Allahut xh.sh. që ta madhërojmë t’i bëjmë tesbih Allahut xh.sh. dhe ne përmendëm disa raste në të cilat përmendej madhërimi i Allahut xh.sh. në Kur’anin famëlartë. Thamë që madhërimi është një prej kërkesave të obligueshme që i ka besimtari ndaj Allahut xh.sh. për shkak se namazi, agjërimi, haxhi, shehadeti, imani të gjitha në një mënyrë janë përkujtim dhe lartëmadhërim i Allahut xh.sh.. Urdhërat e Allahut xh.sh. janë urdhëra të një karakteri të posaçëm që nuk mund ti krahasoni me urdhërat tjera. Allahu xh.sh. kur urdhëron: “Ju e madhëroni Allahun xh.sh. (emrin e Allahut xh.sh)”, kjo në aspekt të parë konsiderohet si urdhër prej të cilit nuk keni mundësi që të ikni, është e domosdoshme, paramendojeni Krijuesi t’iu urdhërojë për diçka dhe ju mos ta çoni në vend atë; një baba i një familjeje ose një patron/shef i një fabrike urdhëron punëtorin dhe ai është i domosdoshëm ta bëjë atë pune, përndryshe e largon prej pune, ndërsa paramendojeni çfarë karakteri ka urdhëri i Allahut xh.sh., Ai i urdhëron krijesat që vet i ka krijuar dhe të cilëve vetëm një moment t’ua ndalë begatinë, në atë moment të gjithë mbeten pa frymë, mirëpo, edhe pse krijesa nuk e respekton urdhërin e Tij, Ai nuk e bën këtë. Urdhëri i Tij është urdhër i cili duhet të pranohet me lirinë e personit dhe ndoshta kuptimi më i lartë i demokracisë është ky, urdhëri i cili i drejtohet lirisë së personit dhe pastaj personi është i lirë të veprojë si të dojë. Me qëllim e përmenda këtë dimension të urdhërit të Allahut xh.sh. (kjo nuk ka të bëjë vetëm me tesbihun po ka të bëjë edhe me namazin) për shkak se është një element i rëndësishëm dhe ai element është mirëkuptimi i të gjithë njerëzve, pa marrë parasysh ata janë shumë, pak ose hiç besimtarë. Momentalisht në botë muslimanët kanë një dobësi të madhe edhe ai është që nuk kanë mirëkuptim ndaj nuancave fetare të muslimanëve tjerë dhe kjo paraqet rrezik. Njeriu bashkëkohorë jeton në një periudhë të komunikimit të shpejtë, kur idetë e ndryshme, pa marrë parasysh, ne pajtohemi ose nuk pajtohemi me to, shpërndahen nëpër të gjitha anët e botës me një shpejtësi të paparë; në këtë periudhë nuk keni mundësi të mbështetni ide pa afërsi organike me atë që i prezenton, idetë ka mundësi vetëm të jenë të dizajnuara bukur dhe të prezantuara në mënyrë të bukur dhe në atë mënyrë të kenë mundësi që të pranohen si duhen, përndryshe nuk ka mundësi tjetër si të veprohet, ballafaqoheni me përçarje të rrezikshme të cilat jemi duke i ndjekur në shumë hapësira të botës Islame. Do të thotë që urdhëri kryesisht duhet ti drejtohet lirisë së personit, askënd ne nuk kemi mundësi që me dhunë ta bëjmë diçka. Ne i drejtohemi lirisë së personit (këtë mbajeni në mend mirë) dhe ai brenda lirisë së vet ka të drejtë ti bashkangjitet ose mos ti bashkangjitet urdhërit tonë (njësoj si Allahu xh.sh.), por kjo nuk do të thotë që ne do t’ia ndërpresim rizkun atij, nuk do të thotë që në moment kur me lirinë e tij nuk do ti përgjigjet ftesës tonë, duhet ta ekskomunikojmë. Ai do ti ketë të gjitha mundësitë e jetës së tij si njeri pa marrë parasysh pajtohet apo nuk pajtohet me urdhërin tonë.
Dobësia është në atë se ne kur flasim për tesbih mendojmë që tesbihi do të thotë vetëm të themi subhanallah, të falim namaz edhe vetëm kjo është madhërimi i Allahut xh.sh.. Kemi një dijetarë të fundshekullit të XIX dhe fillimit të shekullit XX që është me origjinë shqipëtare (njëherë ia kam përmendur emrin këtu) është Hoxhë Tahsini nga Janina. Ka qenë njëri prej personave të afërm të Sulltan Abdylhamitit të II-të, madje e ka dërguar edhe në studime posdiplomike në Sorbonë, në Francë. Pasi që është kthyer prej France ka themeluar universitetin e parë bashkëkohorë në botën Islame, asokohe në perandorinë osmane që quhet darul funun/shtëpia e arteve (fakiri disa vepra të tij të cilat i ka patur në osmanlisht i kam përkthyer në shqip dhe një pjesë e tyre është botuar në Shqipëri). Hoxhë Tahsini ka një vepër të cilën fakiri e ka përkthyer (në fakt është një broshurë/libërth, por mos mendoni se librat maten me faqe) quhet “Tarihul Kainat ve yahud Hilkat” / “Historiku i gjithësisë ose krijimit ”, është ndër të vetmit autorë musliman i cili duke u bazuar edhe në arritjet shkencore të periudhës bashkëkohore të asaj kohe (shekulli XVIII-XIX) flet për krijimin e gjithësisë, ku i bashkon argumentet edhe tradicionale (Kur’anit, Biblës, Inxhilit) po në të njëjtën kohë edhe argumentet të cilat janë racionale dhe shkencore. Aty flet për dhjetë shkenca dhe në mesin e tyre flet për metereologjinë, mekanikën, fizikën, kiminë dhe të ngjashme, nëpërmjet të cilave argumentohet ekzistenca e Allahut xh.sh. në gjithësi, por në të njëjtën kohë mund të analizohet edhe historiku i krijimit të njeriut dhe në fund të çdo faqeje/teksti ku flet për një shkencë (të themi në dy-tre paragrafe flet për mekanikën ose për metereologjinë), posaçërisht në metereologji flet për baticat, zbaticat, për zhvillimin e erërave, bartjen e erërave prej Oqeanit Atlantik në Polin e Veriut pastaj në atë të Jugut (në mënyrë shumë të detajizuar i sqaron dhe i lidh edhe me Kur’anin) dhe në fund të kësaj, paragrafin e mbaron me Subhanallah/ I lartësuar qoftë Allahu xh.sh.. Çfarë kuptimi ka kjo ? Ai dëshiron të na tregojë që Allahu xh.sh. nuk madhërohet vetëm me tesbih, Allahu xh.sh. nuk madhërohet vetëm me namaz, po Allahu xh.sh. madhërohet edhe me metereologji edhe zikri i shkencëtarit është një përkujtim i Allahut xh.sh. nga ana e shkencëtarit, është një prej mënyrave më të larta të përkujtimit të Allahut xh.sh.. Kjo vlen për të gjitha lëmitë e jetës, do të thotë edhe nëpunësi shtetërorë nëse e bën punën me plotëkuptimin e fjalës i bën zikër, e lartëmadhëron Allahun xh.sh.. Shpeshherë kohëve të fundit ballafaqohemi me një problem shumë të rrezikshëm, për shembull problemi që shumica e profesioneve nuk paguhen si duhet (arsimtari, profesori, mjeku nuk paguhet si duhet) dhe mllefin e kësaj mospagesës nga ana e institucioneve shtetërore kryesisht personat e nxjerrin prej auditorit të cilit i drejtohen, për shembull mjeku e nxjerr prej pacientëve, arsimtari prej fëmijëve. Tregoni cili fëmijë ka mundësi të dijë matematikë pa shkuar në kurs? Nuk ka. Do të thotë që kjo është veti e njerëzve të cilët nuk e kuptojnë arsimin, mjekësinë dhe të gjitha zanatet tjera si tesbih/madhërim ndaj Zotit. Për ne gjëja më e rëndësishme është që të jetë i kënaqur Allahu xh.sh. me ne, pas asaj vijnë të gjitha gjërat tjera; neve nuk na duhet as pasuri as ndonjë gjë tjetër nëse në atë fitmin tonë nuk do të jetë i kënaqur Allahu xh.sh. edhe këtë duhet ta kemi filozofi të jetës. Vetëm me këtë mënyrë, me këtë filozofi të jetës kemi mundësi që të jetojmë rehat, përndryshe nuk ka mundësi që të jetohet rehat. Do të thotë që Hoxhë Tahsini në mënyrë shumë të vetëdijshme në fund të çdo paragrafi ku flet për një hulumtim shkencorë të rëndësishëm e vendos fjalën Subhanallah, të cilën neve na e urdhëron këtu, në suren Nasr Allahu xh.sh. thotë “Fe sebbih bi hamdi rabbike vestagfir”.
Një element tjetër që kam dëshirë ta përmend është: këtu bashkërisht janë të përmendura edhe lartëmadhërimi edhe falemnderimi ndaj Allahut xh.sh.. Ju shpeshherë keni dëgjuar që ne kur flasim për falemnderimin ndaj Allahut xh.sh. i përdorim dy terme të rëndësishme, termi i parë është Hamd që është i përmendur edhe në suren Fatiha “Elhamdulillahi” dhe termi i dytë është Shukr që e ka kuptimin e ngjashëm dhe ne në shqip edhe atë e përkthejmë si faleminderim (në një ajet Allau xh.sh. thotë “Le in shekertum le eziidennekum” / “Nëse ju më falemnderoni mua, unë do t’ua shtoj juve të mirat”). Dijetarët e kanë diskutuar se ku është dallimi, pse dikund shukr përdoret e dikundi hamd. Fjala shukr e ka kuptimin pasi që Allahu xh.sh. t’ua jep një begati nga aspekti fizik (t’iu jep një nimet) atëherë ta faleminderoni, “Le in shekertum le eziidennekum”/ “Nëse ju më falemnderoni mua, unë do t’ua shtoj juve të mirat”, ndërsa hamdin e përmend pa përmendur diçka më përpara, domethënë hamdi është falemnderim ndaj Allahut xh.sh. pa u dhënë diçka materiale juve direkt, por falmnderim pse u ka bërë njeri, pse keni lindur prej nënës dhe babait muslimanë, pse keni ardhur të dëgjoni këtu ligjëratën, krejt këto janë faleminderime të cilat janë për çështje potenciale që do ta ngjallin irade/dëshirën e Zotit që juve t’ua rregullojë jetën. Njëherë kanë diskutuar dy sufi të njohur Shakik Belhiu dhe Ebu Said Nuri edhe ka pyetur Ebu Said Nuriu, Shakik Beliun, i ka thënë “Ju çka bëni kur iu jep Allahu xh.sh. dhe çka bëni kur nuk iu jep nimete?” Shakik Belhiu ka thënë: “Kur na jep neve begati Allahu xh.sh. e falenderojmë, atëherë kur nuk na jep bëjmë sabër/durim”. Ebu Said Nuri ka qenë një prej personave shumë të devotshëm dhe i ka thënë në mënyrë pak si metaforike: “Këtë e bëjnë edhe qentë e Horasanit”, domethënë kur i zoti i atyre iu jep të hanë ato e falemnderojnë, kur nuk iu jep të hanë presin, nuk kanë çka të bëjnë tjetër, durojnë. “Po mirë, çka bëni ju?”- e pyet Shakik Belhiu. Ebu Said Nuri ia ktheu: “Kur na jep neve Allahu xh.sh. atëherë ne ju japim tjerëve, atëherë kur nuk na jep e faleminderojmë Allahun xh.sh.”; do të thotë që ky është hamdi. Që të dyja (shukri dhe hamdi) janë të vlefshme nga aspekti i Islamit, mirë ama hamdi është thelbësor, për atë edhe me të fillon Kur’ani, nuk është e rastit që Kur’ani fillon me një kategori e cila është kategori aksiologjike, me vlerë fillon, me faleminderim. Falemnderimi është botëkuptim i komplimentit, e keni parë se njerëzit të cilët e humbin botëkuptimin e komplimentit, ato as civilizim nuk kanë, as kulturë. Ne për shembull kemi problem me komplimentin, ne nuk dimë të japim kompliment, edhe atëherë kur dëshirojmë ta lavdërojmë dikë, e shajmë; ne kemi të zhvilluara shumë mënyra të të fyerit, ama shumë pak mënyra të komplimentit. Islami është fé e komplimentit, se fillon me kompliment, me hamd/falemnderim, është një vlerë aksiologjike. Do të thotë që hamdi dhe tesbihi/madhërimi e kanë këtë vlerë në fenë islame. Secili prej jush që studion (këtu e kam qëllimin) ta dini që në moment kur studion, bën shkencë, është njësoj sikur të thotë La ilahe illallah, La ilahe illallah, La ilahe illallah , madje Pejgamberi a.s. ka disa hadise në të cilat flet për ato të cilët merren me shkencë, thotë që (hadisi është autentik, sahih) ata prej momentit kur dalin prej shtëpisë dhe shkojnë ku duhet të shkojnë për ta marrë atë dije, Allahu xh.sh. e dërgon një melek i cili i vendos flatrat nën këmbët e tyre dhe i bart deri sa të shkojnë në atë vendin ku e marrin dijen, i pret aty të kryejnë punën dhe përsëri i merr prej aty i kthen prap deri në shtëpinë e tyre; pastaj thotë që ngjyra e lapsit të dijetarit është si gjaku i shehidit/dëshmorit, për atë sa ai harxhon ngjyrë, është njëlloj si gjaku të cilin e harxhon shehidi në luftë. Për atë ne disa herë e kemi përmendur që ne kemi obligim shumë të madh si musliman, ne të cilët jemi të përkushtuar ndaj Allahut xh.sh. dhe ta dini që feja (disa herë e përdor këtë fjalë) nuk bëhet me pallavra, kërkon qasje shkencore ndaj çështjeve, kërkon qasje analitike ndaj çështjeve fetare, janë çështje të rëndësishme, që të kemi mundësi të hapërojmë me kohën. Në këtë aspekt Allahu xh.sh. hamdin edhe tesbihin i ka si mbushje të vakumit kohorë. Një prej problemeve më të rëndësishme të njerëzve është që kanë shumë kohë boshe (nuk kanë çka të bëjnë), flejnë deri në drekë, rrinë në kafe luajnë bixhoz, shikojnë futboll 4-5 orë çdo ditë në javë (është gjë e tepërt), për atë në suren Inshirah Allahu xh.sh. thotë :“Fe idha feragte fensab. Ve ila rabbike fergab”/ “ Atëherë kur do të kesh kohë bosh (kur do të jesh i lirë) fensab, atëherë ngjitju Zotit (bëju mensub Zotit) bëj tesbih, lutju Zotit. Edhe ti kthimin/orientimin/ragbetin/dashurinë ta kesh drejtë Zotit”. Kryesisht në kohën e lirë krijohet shprehia e cila pastaj shumë vështirë e ka që të të hiqet (në kohën e lirë krijohet shprehia e gjumit, shprehia e lojës së tepërt) për atë në këtë kohë ajeti i sures Inshirah neve na tregon të krijojmë shprehinë e përkujtimit/hamdit të Allahut xh.sh.. Kjo nuk do të thotë që ne nuk do të relaksohemi me gjërat tjera të kësaj bote, mirë ama nuk duhet të jetë i tërë opusi i jetës tonë i rrethuar me gjëra të cilat janë të kota. Për shembull, tregoni realisht nga aspekti metafizik/ i përhershmërisë sa ne kemi dobi prej një loje që do ta luajmë 4 orë, ta lëmë gjynahin/mëkatin, ne si person çfarë dobie të përhershme kemi prej kësaj? E lëmë të përhershmen, çfarë dobie të përkohshme të kësaj bote kemi? Asnjë dobi të përkohshme. Po mirë, njeriu i cili është i mençur a ka mundësi që të jetë i udhëhequr prej kësaj gjëje që është kotësi? Pastaj edhe gjërat tjera se ju e dini në suren Mu’minun Allahu xh.sh. kur i përmend cilësitë e besimtarit të vërtetë, atëherë thotë që njëra prej atyre cilësive menjëherë pas namazit është “Vel-ledhine hum anil-lagvi mu’ridun” / “Ata ua kthejnë shpinën punëve të kota” se kotësia e sjell neglizhencën, gafletin, ndërsa armiku më i madh i Allahut xh.sh. dhe përkushtimit ndaj Zotit, gjegjësisht i fesë është neglizhenca dhe gafleti. Gjithashtu tesbihi e ka kuptimin e plotësimit të kohës tonë të lirë, për atë në tasavvuf dervishët kanë përkujtime të posaçme ditore që quhen evrad , për shembull pas çdo namazi të thotë 33 herë la ilahe illallah, pas namazit të sabahut të lexojë diçka, pas namazit të iqindisë diçka tjetër, pas namazit të akshamit tjetër. Pse? Për shkak se kohën të cilën e ka të lirë (si plotësim i urdhërit të ajetit që e thamë më përpara) ta mbush me përkujtim ndaj Zotit. Kur them dervishët mos u frigoni prej kësaj fjale duhet të mësoheni, dervish nuk janë personat të cilët jemi mësuar ti shohim te disa grupe të njerëzve që kanë qenë e kanë prezantuar tasavvufin te ne, nuk janë ato. Fjala dervish do të thotë miku i Zotit, fjala sufi do të thotë person i cili është larguar prej të gjitha kënaqësive të kësaj bote, e ka pastruar shpirtin e tij dhe i është dhënë Zotit, këtu nuk ka asgjë të keqe. Për atë ashtu si veshët tonë i kanë mbyllur në një periudhë, periudha kur neve na kanë çuar me dhunë që të krijojmë averzione ndaj tarikatit dhe tasavvufit, ka qenë periudhë e hegjemonisë serbe, ta dini. Serbët kryesisht kur kanë shkelur në këto toka pas Luftës së Parë Botërore, i kanë prish teqet, i kanë vrarë shejhlerët. E dini pse? Për shkak se teqet dhe shejhlerët kanë qenë bartësit e jetës shoqerore në periudhën osmane. Çdo sistem i ri e shkatërron motorin, gjeneratorin e sistemit të parë edhe pastaj kryesisht kanë ndikuar në futjen e elementeve joislame brenda teqeve (për fat të keq edhe sot i kemi disa) edhe pse kohëve të fundit kanë filluar që të rregullohen, pastrohen; për shembull alkooli as që diskutohet se ka vend në teqe, teqe pa namaz nuk diskutohet, teqe pa agjërim nuk diskutohet, teqe pa haxh nuk diskutohet, madje personi që është dervish, sufi përveç këtyre (pak më parë u thash) ka edhe obligime tjera të cilat duhet ti bëjë brenda ditës përveç namazeve. Botëkuptimi i tesbihut/zikrit është shprehur edhe në një ajet tjetër të Kur’anit. Si thamë ne? Komenti më i mirë i Kur’anit është me Kur’anin, për atë personi që nuk e di tërësinë kuranore nuk mund të flet për fenë. Tesbihin e spjeguam me ajetin e shkencës (ikre bismi), e spjeguam me ajetin e plotësimit/mbushjes së kohës së lirë, tash e spjegojmë edhe me një ajet ku Allahu xh.sh. thotë “Ver-ruxhze fehxhur”- tesbih do të thotë edhe ti largosh ndytësirat/të ligat të cilat i ke në personin tënd dhe kjo është shumë e rëndësishme.
Në mesin tonë mund të kemi 2-3 persona të cilët nuk falin pesë kohë namaz (të themi) edhe sonte thotë që sonte sa të shkojë në shtëpi do ta fal namazin e jacisë, ama sonte jo nesër, se si të thotë nesër, nuk bëhet. Nëse nuk e le për nesër, e bën sonte, atëherë automatikisht kjo është një tesbih, e largon jë punë të ligë dhe e mbush me një të mirë; ose nëse pin alkool dhe vendos që prej sot nuk do ta pijë alkoolin. Fakiri ka patur disa raste të tilla, disa persona pas namazit të xhumasë më kanë pritur dhe kanë thënë “Hoxha efendi para Zotit ta jap besën se deri sot e kam bërë këtë gjë, por prej sot e tutje nuk do ta bëj më, a ma fal Zoti?” Gjithsesi se ta fal, përderisa nuk ke hak ndaj dikuj tjetër, çdo punë të keqe për të cilën pendohesh me sinqeritet të vërtetë, mos kesh dyshim aspak se Zoti ta fal (në fund të kësaj sures do ta diskutojmë edhe këtë). Haku i tjetër kujt nuk është vetëm borxhi me para, disa herë ka mundësi edhe me fjalë ia keni thyer zemrën dikujt, i keni bërë dëm dikuj (pa marrë parasysh në çfarë aspekti). Njerëzit mendojnë se dëm është vetëm të ja marrësh pasurinë, jo, në disa raste i ke hyrë në hak në punë atij, për shembull ai e ka meritur një punë por e ke marrë ti. Këto të gjitha janë hake të cilat ne si musliman nuk duhet ti bëjmë. Shpeshherë do të thoni se ju kështu asnjëherë nuk mund të behëni të pasur, por besoni se nuk është ashtu. Ne ndoshta nuk do të kemi pasuri sa ato të këqinjtë, ama do të bëhemi të pasur, sepse ne do të jemi të kënaqur me atë pasuri që e kemi, kurse ai asnjëherë nuk do të jetë i kënaqur. Prandaj ne jemi të pasur, atë që do ta kemi, me atë duhet të jemi të kënaqur, ai asnjëherë nuk do të jetë i kënaqur do të kërkoj gjithnjë të ketë më tepër. Ne gjithsesi se duhet me hamdin dhe tesbihin ti largojmë edhe veset e këqija të cilat i kemi. Edhe një element disa herë e kam përmendur në ligjërata në xhami, po ua përmend edhe juve: botëkuptimi i të keqes në islam nuk është vetëm ta bëni një të keqe (piva alkool, luajta komar) por është edhe diçka tjetër. Për shembull, Besari ka nevojë për ndihmën time dhe unë nuk i ndihmoj Besarit, domethënë edhe atëherë kur ke mundësi ta bësh një të mirë dhe ti nuk e bën, edhe kjo është e keqe. Në botëkuptimin Islam e keqja nuk është vetëm kur bëni një të keqe, por edhe atëherë kur keni mundësi ta bëni një të mirë, nëse nuk e bëni, edhe kjo konsiderohet e keqe. Për atë besimtari gjithnjë kapacitetin dhe aftësitë e veta duhet ti përdorë për të mirën e njerëzve në përgjithësi në shoqërinë në të cilën jeton. Tasavvufi ka një rregull, pa e shijuar nuk mund ta kuptoni, kush nuk e ka shijuar nuk e kupton edhe vepërmirësia është e tillë, nëse nuk e bëni, nëse nuk jeni vepërmirë, nuk mund ta kuptoni atë, për atë, vepërmirësia duhet të shëndërrohet në shprehi. Farabiu ka një vepër “Kahëzimi në rrugën e lumturisë” (fakiri e ka përkthyer këtë në shqip para 25 viteve, është edhe në shqip vepra) dhe brenda saj flet për disa vepra/sjellje të mira të njeriut siç janë trimëria, guximi, bujaria e kështu me rradhë dhe thotë që nëse keni dëshirë këto t’iu bëhen vërtetë të mira, atëherë duhet ti shëndërroni në shprehi. Njerëzit bujarë janë bujarë jo pse lindin bujarë, por janë për shkak se bujarinë e kanë shëndërruar në shprehi; njerëzit trima janë trima jo pse lindin trima, por janë për shkak se trimërinë e kanë shëndërruar në shprehi dhe këto veprat e mira edhe ne si besimtarë gjithsesi duhet ti shndërrojmë në shprehi. Edhe kjo është një lloj i hamdit dhe falemnderimit të Allahut xh.sh.. A do të kemi mundësi ta falemnderojmë si duhet Allahun xh.sh.? edhe ky është një element të cilin ne nga aspekti i besimit (kjo ka të bëjë pak më tepër me besimtarët të cilët janë pak më tepër të përkushtuar ndaj Zotit) duhet ta kemi parasysh. Ta dini që asnjëherë nuk do të arrijmë që ta falemnderojmë ashtu si e meriton Allahu xh.sh.. Pejgamberi s.a.v.s. një herë i drejtohet Allahut xh.sh. dhe i thotë “Unë asnjëherë nuk arrita që të të falemenderoj/lartmadhëroj ashtu si e meriton ti, por falemenderimi dhe lavdrimi më i mirë i yti është ashtu si Ti e ke lavdëruar veten” për atë duatë më të mira janë ato të cilat janë në Kur’an. Një ditë një mik më tha: “Ndonjëherë kur lexoj Kur’an më duket se dikush tjetër i drejtohet dikujt tjetër”, është e vërtetë. Paramendoni në periudhën kur ende nuk ekzistonin njerëz, kush kujt i thoshte rabbena/O Zoti jonë “O Zot më jep të mira në këtë botë dhe në botën tjetër”? S’ka njerëz, është vetëm Zoti. Nëse iu kujtohet te ligjëratat e para kur folëm për cilësitë dhe thamë që njerëzit dhe bota janë vetëm pasqyrim i cilësive të Zotit edhe në atë konotacion cilësitë e Zotit i drejtohen individualitetit të Zotit, dhatit të Zotit. Në një hadith tjetër Pejgamberi s.a.v.s. thotë “Unë nuk arrita të të bëj ibadet ty ashtu si ti e meriton të adhurohesh”. Pra, falemenderimi dhe lartmadhërimi i Allahut xh.sh. janë elemente që duhet të jenë stoli të jetës sonë në të gjitha dimensionet e jetës, këtë asnjëherë mos e harroni. Islami është sistem i jetës, Islami nuk është vetëm brenda xhamisë, Islami është në të gjitha segmentet e jetës. Edhe një gjë ta dini, asnjëherë mos mendoni se ne krejt kemi mundësi të bëhemi melek/engjuj. Sikur të donte Zoti krejt njerëzit do ti bënte njëlloj, do ti luteshin Zotit, do të kryheshte kjo punë. Ne kemi gabime të gjithë, fakiri ka gabime, ju keni gabime, këtë mos e harroni, prej gabimeve nuk mund të ikim, s’ka fjalë që duhet të përpiqemi të ikim, por krahas gabimeve duhet të bëjmë vepra të mira. Allahu xh.sh. në Kur’an thotë “Innel hasenati judhhibnes-sejjiat/ “S’ka dyshim se veprat e mira i fshijnë veprat e liga”, andaj pandërprerë duhet të përpiqemi që sa më tepër vepra të mira të bëjmë që të mundohemi të mbajmë baraspeshën që të ligat mos të na mundin, te ne në popull ka një fjalë që është përdorur “Mos të na mund harrami”. Me rëndësi është që harrami mos të jetë filozofi e jetës tonë, mos të shëndërrohet në dimension normal. Faleminderit.