Sureja Nasr
Javën e kalur folëm pak për ajetin e parë dhe të dytë të sures Nasr, një prej sureve shumë kuptimplote të Kur’anit a.sh.; sipas disa komentatorëve/mufessirëve të Kur’anit edhe sureja e fundit e zbritur nga ana e Allahut xh.sh. Pejgamberit a.s.. Me një fjalë Allahu xh.sh. i jep një sihariq/myzhde Pejgamberit a.s. dhe e thirr afër vetes. Ju e dini që për njerëzit të cilët kanë qenë të dashururar me plotëkupktimin e fjalës në Allahun xh.sh., transferimi prej kësaj bote në botën tjetër është një gëzim, hare, një takim me të dashurin e vërtetë. Ne këto ditë jemi brenda një date të rëndësishme që e ka këtë kuptim, është mbrëmja e 16 dhjetorit dhe nata e 17 dhjetorit që në traditën tonë islame është emërtuar si sheb-iarus. Sheb-i arus, do të thotë nata e gjerdekut/ nata e martesës, është nata e ecjes drejtë Hakkut. Ne në tasavvuf për vdekjen e përdorim termin ecje drejtë hakkut/ të vërtetës, kjo natë është nata kur ka ecur drejtë hakut (ka vdekur) Mevlana Xhelaleddin Rumiu dhe konsiderohet si Sheb-i Arus. Ai natën e transferimit prej kësaj bote e ka konsideruar si natë të gjerdekut për shkak se është takuar me Allahun xh.sh.. Ky koncept i dashurisë ka ekzistuar tek të gjithë pejgamberët. Ndoshta një pjesë e juaja e di se secili pejgamber ka nga një emër shtesë për shembull Pejgamberi ynë e ka Muhammed Resullullah, Isai a.s. e ka Isa ruhullah (Isa shpirti i Allahut xh.sh.), ndërsa Ibrahimi a.s. e ka Ibrahim halilullah (halil në përkthim do të thotë mik) miku i Allahut xh.sh. dhe këtë emër Ibrahimi a.s. e ka marrë në një rast kur njëri prej melekëve të dërguar nga ana e Allahut xh.sh. i ka ardhur Ibrahimit a.s. dhe i ka thënë që Zoti ka një emanet te ti dhe e pyet se a ka dëshirë ta merr atë emanet (shpirtin). Ibrahimi a.s. ka thënë që “unë takimin me mikun/ halilin tim e dua më tepër se çdo gjë në ekzistencë”, prandaj e ka marrë edhe emrin halilullah. E njëjta gjë ka ndodhur edhe me Pejgamberin a.s. kur meleku i vdekjes/melekul meut (Kur’ani të vetmit prej melekëve të mëdhenj që nuk ia përmend emrin është meleku i vdekjes Azraili, ndërsa tre melekët tjerë Xhibrili, Mikaili dhe Israfili përmenden në Kur’an) kur ka ardhur t’ia merr shpirtin e ka pyetur Pejgamberin a.s., ai ia ka kthyer: “Gjithsesi që unë e zgjedh shoqërimin me mikun tim më të afërm”.
Pra kjo sure është sure e cila e paralajmëron Pejgamberin a.s. se i është afruar takimi me Allahun xh.sh. dhe ecja drejt hakkut dhe me këtë rast unë desha t’ua përmend se Sheb-i Arus është nata e ecjes drejtë hakut, takimit me të dashurin e vet të njërit prej sufive/shehlerëve kryesorë të historisë islame Mevlana Xhelaleddin Rumiut (autori i Mesnevisë). Në ajetin e parë (për një retrospektivë) Allahu xh.sh. thotë “Idha xhae nesrullahi vel feth”/ “Kur do të vijë ndihma e Allahut xh.sh. dhe hapja/çlirimi”, vereejtennase jed’hulune fi dinillahi efvaxha/ “Do të shohësh që njerëzit do të hyjnë në fenë e Allahut xh.sh. grupe grupe”. Kjo efvaxha ka një esencë filozofike shumë të rëndësishme. Elementi i parë është që ti do të bëhesh dëshmitarë i kalimit të njerëzve në fenë e Allahut xh.sh.. Ata të cilët kanë studiuar religjionet komperative prej të huajve jo prej neve, se religjionet komperative në fillim si shkencë edhe te ne i thonë (tash ka edhe në universitetet islame) mukarenetu’l-edjan studimi i religjioneve komperative, në të vërtetë ka filluar në fakultetet linguistike/gjuhës aty ku janë studiuar gjuhët komparative dhe themeluesi i kësaj shkence është max Műlleri. Në studimin e religjioneve komperative vetëm islami është feja e cila në të gjitha periudhat ka shtim të besimtarëve, te fetë tjera ka periudha të caktuara kur janë në pushtet ose kur kanë ndonjë hov tjetër, ndërsa te muslimanët në mënyrë permanente ka pranim të islamit, madje edhe në periudhat kur vendet islame kanë qenë të kolonizuara nga perëndimorët, shekullin XIX, XX edhe në këto periudha ka një pjesë të madhe të njerëzve të cilët nuk kanë qenë musliman dhe e kanë pranuar fenë islame. Në realitet pasqyrimi dhe reflektimi i vërtetë i këtij ajeti është në këtë kontekst; “Do ti shohësh njerëzit…” i thotë Pejgamberit a.s., s’ka që i thotë për haxhin e fundit, për personat të cilët do të vijnë nën flamurin e Pejgamberit a.s. në haxhin e fundit për shkak se ai në atë vend, në Arafat në Meke ka filluar si një person ndërsa në haxhin e fundit sipas disa transmetimeve ka patur 40000 sipas disa tjerave 120000 njerëz; i thotë Pejgamberit a.s. por në të njëtën kohë na thotë edhe neve, por aty ka një element të rëndësishëm që për ta parë nevojiten sy të posaçëm. Nëse para syve kemi syza, kemi paragjykime të ndryshme, atëherë ka mundësi mos ti shohim këto realitete. Islami dhe Zoti asnjëherë nuk imponohen, ata vetëm përjetohen, vetëm kuptohen, vetëm u nxirren përpara njerëzve. Kjo është metoda hyjnore e prezantimit të fesë dhe ne asnjëherë nuk guxojmë që ta imponojmë fenë. Detyra jonë është që në mënyrën më të mirë, me dizajnin më të bukur ta ekspozojmë fenë, asesi t’ua imponojmë njerëzve, këtë e bën edhe Allahu xh.sh., këtë e tregon edhe Kur’ani famëlartë. Për ta parë mënyrën e përparimit të fesë nevojiten disa sy, në metodologjinë bashkëkohore ne e përdorim termin sy kritik, por këtu e kam qëllimin për syrin kritik të zemrës. Ja po ua jap një shembull fakiri nga histori islame, edhe nga më e largëta edhe nga më e afërta. Për shembull shekulli XI dhe XII është shumë i rrezikshëm nga aspekti shoqërorë i muslimanëve, nga njëra anë vijnë ushtirtë kryqtare që kanë prerë dhe kanë vrarë krejt çka kanë gjetur përpara vetes që nuk ka qenë katolike, edhe muslimanët edhe ortodoksët, nga ana tjetër kanë ardhur mongolët, të cilët gjithashtu kanë vrarë, kanë prerë krejt çka kanë gjetur përpara, mirëpo dijetarët kryesorë të cilët kanë lënë gjurmë deri në ditët e sodit janë të paraqitur në këtë periudhë. Unë dy do t’ua përmend Imam Gazaliun i cili ka jetuar në këtë periudhë, Muhjiddin Ibni Arabiu ka jetuar në këtë periudhë, Mevlana Xhelaleddin Rumiu ka jetuar pas kësaj periudhe. Domethënë që kjo periudhë përderisa nga njëra anë, nëse e vështroni nga aspekti i luftërave dhe nga aspekti i mosdominimit shoqërorë të muslimanëve, duket si regres dhe shkatërrim i muslimanëve, nga ana tjetër, nga aspekti i dijes dhe shpirtërisë islame është ndër shekujt dhe ndër periudhat më të sukseshme të muslimanëve. Gjithashtu edhe fundi i shekullt të XIX fillimi i shekullit të XX (këtë e kemi pak më afër) është një periudhë ku muslimanët në botë nuk kanë asnjë shtet musliman , posaçërisht perandoria osmane është në kolonizim të fuqive të huaja pas vitit 1900 dhe në këtë periudhë në botën islame paraqiten teologë që do të lënë gjurmët e veta deri në ditët e sodit, pa marrë parasysh ne pajtohemi (ka patur dijetarë të cilët nuk janë pajtuar me këto) mirë ama ata kanë lënë gjurmë në zhvillimin e dijes, shkencës dhe botëkuptimit të muslimanëve në botë. Kjo është periudha e fundit të shekullit të XIX me paraqitjen e Xhemaluddin Afganiut, Muhammed Abduhusë, Reshid Ridasë, shkencëtarë të cilët kanë nxjerrë dy revista (tash revistat nuk janë aq të rëndësishme si në atë kohë si edhe sot) që kanë tubuar rreth vetes një grup shumë të rëndësishëm, që i ka mundësuar Islamit të hapërojë me zhvilimet botërore. Kjo është revista “Urvetu’l-vuthka” që e ka nxjerrë Muhammed Abduhu pikë së pari në Paris e pastaj në Egjipt dhe tjetra është revista “El menar” të cilën e ka nxjerrë Reshid Ridaja në Egjipt. Pak më vonë është edhe paraqitja e Muhammed Ikballit, mendimet e të cilit ende sot e kësaj dite i përdorim në letërsinë islame. Pra, të gjitha këto elemente neve na tregojnë se ka nevojë për sy të caktuar që ta shohin përparimin e fesë. Ky ajet na e jep neve këtë myzhde/sihariq, për atë edhe muslimanët asnjëherë nuk bien në pesimizëm, përderisa një segment i jetës nuk është në rregull, segmentet tjera të jetës e kanë përparimin e vet. Në fund të ajetit thotë efvaxha/ do ti shihni ju njerëzit valë-valë; kryesisht valët/dallgët janë metafora dhe simbole të nuancave të ndryshme të cilat janë brenda një tërësie. Ky ajet kuranor pak kundërshtohet me mentalitetin tonë bashkëkohorë. Mentaliteti bashkëkohorë është kundër nuanacave, mentaliteti bashkëkokhorë kërkon të sheh bardhë e zi dhe kjo është dobësia kryesore. Tash për shembull Kur’ani është pak në kundërshtim me këtë mënyrë për shkak se njeriu nuk hyn në shabllone, ndërsa mentaliteti bashkëkohorë përpiqet që njerëzit ti fut në shabllone. Ndërsa brenda fesë ka nuanca të caktuara që nga koha e Pejgamberit s.a.v.s. dhe këto nuanca e tregojnë dimensionin e koloritit fetarë. Disa herë fakiri e ka përdorur një shembull (këto që kanë qëndruar më shpesh me mua e kanë dëgjuar) nëse në një kopsht mbjellni lule të një lloji (për shembull mbjellni vetëm tulipanë), atëherë ta dini që ky kopsht nuk është kopsht, por është plantazh; nëse në kopsht mbjellni një tulipan, një trëndafil dhe lloje tjera atëherë ta dini që ky kopsht juve ua tërheq kënaqësinë shpirtërore. Edhe Islami është i tillë. Islami është kundërshtari më i madh i mentalitetit diskualifikues të besimtarëve. Asnjëherë asnjë besimtarë nuk ka të drejtë për shkak se dikush nuk pajtohet me botëkuptimin e tij nuancor të fesë, që atë ta konsiderojë se është jashtë fesë; prandaj ne edhe moton e fondacionit tonë e kemi “Eja, çfarëo që të jesh eja”. Islami dhe posaçërisht dimensioni sufik i islamit është si filtrat që janë nëpër bazenet e ujit që vjen për qytetin, domethënë aty brenda depërtojnë ujrat prej tërë malësisë mirë ama aty filtrohen dhe njerëzve iu bartet si ujë i pastër. Kjo ‘eja’ disa herë është keqkuptuar se nëse thotë tasavvufi eja nuk do të thotë që ne do të tubojmë këdo; nuk e ka atë kuptim që të tubojmë kë të arrijmë, por duhet ta filtrojmë këtë ujin që të ketë mundësi njerëzit ta pijnë. Qëllimin e kisha që te sureja Nasr Allahu xh.sh. thotë që do ti shihni se si njerëzit dallgë-dallgë, nuanca-nuanca do të jenë pjesëtarë të fesë. Për këto nuanca një prej dijetarëve tanë klasikë shumë të thellë Muhjiddin Ibni Arabiu thotë që secila nuancë e fesë është prezantuar në personalitetin e njërit prej pejgamberëve. Nëse i marrim ti analizojmë të gjithë pejgamberët prej te Ademi a.s. posaçërisht këto të cilët pëmenden në Kur’an dhe përmendja e tyre në Kur’an nuk është i rastësishme; nëse një pejgamber e përmend Zoti me emër dhe mbiemër në Kur’an, atëherë do të thotë që nëpërmjet këtij pejgamberi Zoti neve na spjegon diçka, për atë është shumë i rëndësishëm edhe leximi i jetëshkrimit dhe historikut të pejgamberëve, për shkak se ata në të njëjtën kohë janë edhe shembuj të sjelljes tonë në jetë (nuk e di a keni patur rast tëlexoni diçka në lidhje me jetën e pejgamberëve, Amr Halid, një dijetar bashkëkohor ka disa vepra në lidhje me jetën e pejgamberëve dhe është një autorë i mirë që keni mundësi edhe ta lexoni). Pra këto nuancat janë shumë të rëndësishme dhe Islamin patjetër e kemi ta konsiderojmë si autostradë në të cilën ka disa traka dhe jo si udhë dhish për në fshat në të cilën ka mundësi të ec vetëm një njeri, por si një rrugë e gjërë në të cilën paralelisht ka mundësi të ecin persona dhe botëkuptime me nuanca të ndryshme.
Pas kësaj thamë që kjo fjali ishte një fjali kushtore që i pritet përgjigjeja, Allahu xh.sh. thotë kur do ta shihni këtë” atëherë për ta përjetuar bukurinë e fesë atëherë do të thoni: fe sebbih bi hamdi rabbike vestagfir/ atëherë madhërojeni Allahun xh.sh. dhe falemnderoni atë. Kur’ani a.sh. në shumë ajete flet për dimensionin e tesbihut/ madhërimit të Allahut xh.sh.. Tesbih do të thotë ta përkujtosh me entuziazëm dhe ekzaltim Allahun xh.sh.; në përkthim të drejtëpërdrejtë në gjuhën shqipe ne e përkthejmë si madhërim, në të vërtetë ja po iu pyes juve: ju krejt e dini çka do të thotë tesbih, si e përjetoni më mirë kur iu them madhërim apo kur iu them tesbih? Sikur te tesbihu ka diçka më tepër se madhërimi. Madhërimi i Allahut xh.sh. bëhet në të gjitha dimnsionet. Në Kur’an Allahu xh.sh. kur flet për xhennetin thotë :“Çështja e tyre në xhennet do të jetë lartmadhërimi i Allahut xh.sh.”. Kur bisedojmë për xhennetin na përkujtohen hyrijtë, na përkujtohet se do të ketë fusha të bukura, ujëra, do të qetësohemi, nuk kemi obligime, ndërsa Allahu xh.sh. në mesin e karakteristikave kryesore të xhennetit e përmend përkujtimin dhe madhërimin e Allahut xh.sh.; domethënë çështja e tyre në xhennet do të jetë ta lartëmadhërojnë Allahun xh.sh.. Për personin i cili është besimtarë i sinqertë nuk ka kënaqësi më të madhe se përkujtimi e Allahut xh.sh., se ti bëj tesbih Allahut xh.sh., se 33 herë të thotë subhanallah, se të lidhet në namaz të thotë Allahu ekber, se ta fillojë namazin me Elhamdulilahi rabbil alemin. Do të thotë që kjo është kënaqësi të cilën nuk kemi mundësi ta përjetojmë në asnjë kënaqësi të dimensionit të kësaj bote. Pejgamberi s.a.v.s. në një hadith thotë : “Ka dy fjalë që janë shumë të lehta për gjuhën, janë shumë të dashura te Allahu xh.sh., janë shumë me peshë në peshoren e ditës së ahiretit e ata dy fjalë janë : Subhanallahi ve bihamdihi subhanallahilaadhim//i madhëruar qoftë Allahu xh.sh. dhe falënderimi i takon vetëm Atij, i madhëruar qoftë Allahu xh.sh. që nuk ka fuqi më të madhe se Ai. Është mirë ta mbajmë mend të gjithë dhe për çdo herë brenda ditës kur të na kujtohet Allahu xh.sh. ti themi këto dy fjalë të cilat janë shumë të lehta, por të cilat kanë peshë të madhe tek Allahu xh.sh.. Ky tesbih dhe ky madhërim është element bazik në relacionin e krijesës me Zotin. Vetëm do t’ua përkujtoj një rast që shumica prej jush e dini. Allahu në suren Bekare tregon se kur vendosi ta krijojë njeriun atëherë iu tha engjujve : “Unë kam vendosur që në faqen e dheut të krijojë një halife; termin halife fakiri nuk e përkthej për shkak se nuk ka përkthim adekuat, por përpiqem t’ua tregoj se çka do të thotë. Në përkthimet e Kur’anit përkthehet si mëkëmbës, si zëvendës por fakiri nuk pajtohet me këto mendime për shkak se Zoti nuk mund të ketë zëvendës, Zoti nuk mund të ketë mëkëmbës se që të jetë mëkëmbës i Zotit duhet të ketë karakteristika të Atij që e vendos mëkëmbësin. Për atë halife do të thotë person të cilit Zoti ia ka dhënë amanet begatitë e veta, të cilat do ti drejtojë me drejtësi dhe sinqeritet në jetë. Kur e bëri këtë, u tregoi melekëve dhe ata i thanë “A do të krijosh në faqen e dheut një qenie, gjallesë e cila do të bëjë trazira dhe do të derdh gjak”; domethënë melekët në bazë të karakteristikave të cilat Allahu xh.sh. ua tregoi atyre e dinin se njeriu ka një karakteristikë të tillë, ndërsa për veten e tyre u lavdëruan me një send dhe thanë : “Ndërsa ne Ty të madhërojmë, të falemnderojmë dhe të shenjtërojmë”. Pra melekët veten e ndjenin më të favorizuar se njeriu për shkak se i bënin tesbih Allahut xh.sh.; do të thotë që edhe në këtë botë grada engjëllore, grada e mirësisë absolute (melekët e paraqesin mirësinë absolute) arrihet vetëm nëpërmjet të përkujtimit dhe madhërimit të Allahut xh.sh.. Në një ajet tjetër në Kur’an në suren Isra ajeti 44 Allahu xh.sh. thotë : “Në faqen e dheut në gjithësi nuk ka asgjë që nuk e përkujton Allahun xh.sh.” por, ju nuk e kuptoni përkujtimin e tyre. Këtë ne e mësojmë prej transmetimeve të disa pejgamberëve por edhe prej përcjelljeve të disa evlijave të cilët kanë qenë edhe para Pejgamberit a.s. edhe pas Pejgamberit a.s.. Një prej pejgamberëve i cili ka kontaktuar me gjallesat tjera është Sulejmani a.s.. Kur’ani flet për këtë. Kur’ani flet për dialogun në mes Sulejmanit a.s. dhe një milingone edhe ky rast është një rast që ka mundësi të përpunohet edhe filozofikisht edhe nga aspekti semantik në dimensione shumë të thella. Kur vinte ushtria e Sulejmanit a.s., atëherë njëra prej milingonave që ishte kryesoreja e tjerave u tha atyre të largohen sepse vjen ushtria e Sulejmanit që është duke shkuar të luftojë kundër armiqve të Zotit dhe mund ti shkel ato: “Prandaj ju hyni në foletë që i keni”. Gjithashtu njëri prej sufive dhe evlijave të mëdhenj e transmeton një rast në kohën e Ibrahimit a.s.; e dini që Nemrudi perandori në kohën e Ibrahimit a.s. ndezi një zjarr të madh në të cilin e hudhi Ibrahimin a.s. dhe një milingonë me mundësitë e veta ka marrë ujë në një enë që ka patur mundësi ta mbajë dhe është nisur që ta shuaj zjarrin. Ata që kanë qenë me Ibrahimi a.s. i kanë thënë “ku shkon ti, ky ujë të cilën do t’ia hudhësh zjarrit askund nuk ka mundësi që ta shuajë atë”, milingona ua ka kthyer “unë e di që nuk e shuan zjarrin, por unë dua të mbajë anën e të mirës, unë do të jem në mesin e atyre që kanë bartur ujë për ta shuar zjarrin e jo për ta ndezur atë”. Kjo tregon se të gjitha gjallesat në një mënyrë e përkujtojnë Allahun xh.sh.. Gjithashtu Allahu xh.sh. në Kur’an thotë që edhe të gjitha dukuritë natyrore, fenomenet natyrore e përkujtojnë Allahun xh.sh.. Për një fenomen, për vetëtimën/rrufenë e përmend në Kur’an: “Dhe rrufeja e përkujton Allahun xh.sh. dhe pas saj vazhdojnë edhe melekët me përkujtimin e Zotit”. Edhe Allahu xh.sh. nëse thotë diçka në Kur’an “Rufeja kur godet është një tesbih i bërë Zotit” atëherë këtu krahas përmasës fizike ka edhe dimension metafizik. Gjithashtu te të gjitha ngjarjet që ndodhin në botë, që fizikisht duken, ta dini që në prapavijë ka edhe një metafizikë, një kuptimësi, ka një shpirtëri. A keni menduar ndonjëherë pse të ketë salatul kusuv/ namaz (dy rekate) për eklipsin. Çka ka lidhje zënia e diellit që është një proces të themi fizik me namazin/lutjen? Ka lidhje. Muhjiddin Ibni Arabia në “Futuhatul mekkije” përmend këtë rast ku thotë që pas çdo zënie të diellit priteni se do të vijë një katastrofë e madhe dhe disa tërmete të mëdhaja, disa fatkeqësi natyrore në botë, ndodhin pas zënies së diellit (për shembull tërmeti në Turqi që ka ndodhur në vitin 1999, ka ndodhur pas zënies së diellit, tsunami në të njëtën mënyrë. Qëllimin e kisha të sqaroj se thellimi i tepërt në përmasat metafizike, njeriun e largon prej realitetit pak, që nuk është në rregull, ama edhe thellimi vetëm në dimensionin fizik e largon prej njerëzishmërisë njeriun, e kthen në dimensionin kafshëror. Prandaj më e mira është fjala e Farabiut që thotë se duhet të zgjidhet mesi i artë. Inshallah javën tjetër do të vazhdojmë edhe pak për hamdin/falënderimin e Zotit. Faleminderit.