Sureja Ihlas
Ne dy- tre javët para kësaj, pak filluam me diskutimin rreth cilësive dhe emrave te All-llahut xh.sh me qëllim që të njoftohemi me Krijuesin, të njoftohemi me Atë të cilit duhet t’i bëjmë ibadet, por me një vërejtje se dija për Zotin neve nuk na bën më të devotshëm, por neve të devotshëm na bën vetëm se përkushtimi ndaj All-llahut xh.sh, sa më shumë që arrijmë ti bëjmë ibadet, sa më shumë që arrijmë ti bijmë në sexhde All-llahut xh.sh aq më shumë jemi më afër All-llahut xh.sh. Edhe në Kur’an, domethënë vokabulari dhe zhargoni i Kur’anit është i tillë, atëherë kur flet për njerëzit që janë të afërt me All-llahun xh.sh, në asnjë vend nuk flet për njerëzit që shumë e dinë fenë, por flet për njerëzit të cilët shumë janë të përkushtuar në All-llahun xh.sh. Për shembull, në suren Fet’h në ajetin 29, në ajetin e fundit të sures All-llahu xh.sh thotë që personat që janë të afërt me All-llahun xh.sh., miq të All-llahut xh.sh, ato i sheh se si janë pandërprerë në ruku dhe në sexhde, dhe rukuja dhe sexhdeja ka lënë gjurmët shpirtërore në fizionominë e tyre. Kryesisht rukuja dhe sexhdeja janë dy format elementare që asnjëherë nuk kane ndryshuar në ibadetin ndaj All-llahut xh.sh. Prej njeriut të parë Ademit a.s edhe deri te pejgamberi i fundit Muhammedi s.a.v.s dhe prej aty deri në ditën e Kijametit, ka dy rukne, dy sharte të ibadetit dhe adhurimit në All-llahun xh.sh që asnjëherë nuk kanë ndryshuar dhe këto janë rukuja dhe sexhdeja. Si rrjedhojë, çështja elementare është që ta përjetojmë afërsinë, miqësinë me All-llahun xh.sh nëpërmjet të ibadetit, por imani, besimi është një proçes i cili gjithsesi kërkon që Atij që do t’i besojmë edhe ta njohim.
Ne thamë që njohja elementare është shumë e rëndësishme për ne si besimtarë, posaçërisht si njerëz të cilët jetojnë në shekullin e XX-XXI, pse e dini? Për shkak se kryesisht të gjitha elementet ne i mbajmë jasht vetes, ne edhe me veten tonë kemi filluar të bëjmë diplomaci. Ka një fjalë te ne thonë që: “ai gënjeshtari rrenacaku pikë së pari i beson vet rrenës së tij, e pasatj i rren tjerët”. Kohëve të fundit njeriu krijoi njëfarë botëkuptimi të mashtrimit të vetvetes me disa çështje edhe që kanë të bëjnë me esencën, me qenien e tij, prandaj duhet ta dimë që afrimi te All-llahu xh.sh është një proçes i cili gjithsesi kalon nëpër stadiumet dhe platformat e dijes dhe kjo është e pashmangshme nëse kemi dëshirë që ta njohim All-llahun xh.sh.
E para prej atyre ishte që ne ta ndjejmë në brendinë tonë prezencën e All-llahut xh.sh, kjo është më e rëndësishmja, të gjitha argumentet tjera të cilat flasin për All-llahun xh.sh janë të dorës së dytë, ta dini. Domethënë, çdoherë kur do të ju kënaq diçka juve prej jasht që kësi raste do të ketë shumë në punën tuaj, në jetën tuaj, pa marrë parasysh me cilën punë merreni, çka është profesioni i juaj, aty keni mundësi ta shihni All-llahun xh.sh dhe All-llahu xh.sh në Kur’an thotë që: “Ne krijuam shumë nga xhinët e njerëzit për xhehennem. Ata kanë zemra që me to nuk kuptojnë, ata kanë sy që me ta nuk shohin dhe ata kanë veshë që me ta nuk dëgjojnë. Ata janë si kafshët, bile edhe më të humbur, të tillët janë ata të marrët”. (A’raf,179), thotë kështu për shkak se qëllimi i krijimit të njeriut është ta gjejë esencën e tij. Nëse njeriu nuk arrin ta gjejë esencën e tij, atëherë syri i tij nuk e sheh atë që duhet ta shohë, veshi i tij nuk e dëgjon atë që duhet ta dëgjojë, zemra e tij nuk e kupton atë që duhet ta kuptojë dhe në moment ata përderisa nuk e shohin esencën, të gjitha gjërat tjera të cilat i shohin prej kësaj bote janë vetëm se çështje relative që atij nuk ia tregojnë rrugën drejt esencës së vet. Në një ajet tjetër në suren Haxhxh në ajetin 46 All-llahu xh.sh thotë : “A nuk udhëtuan ata nëpër tokë e të kenë zemra me të cilat do të kuptojnë, dhe veshë me të cilat do të dëgjojnë? Pse në të vërtetë sytë nuk verbërohen, por verbërohen zemrat në kraharor” (Haxh,46). Kësaj çështjeje në psikologjinë bashkëkohore i thonë paradigmë ose paragjykim. Shpeshherë njerëzit që kanë paragjykime për çështje të caktuara, ata nuk i shohin gjërat në realitet, ose njerëzit të cilët një element të rëndësishëm të jetës siç është feja, e shohin nëpërmjet të paragjykimeve të ndryshme të kësaj jete, pa marrë parasysh cilat janë, mund të jenë paragjykime ideologjike; mund të jenë paragjykime arsimore; mund të jenë paragjykime të kompleksit; mund të jenë paragjykime të pozitës; mund të jenë paragjykime të familjes; të gjitha këto janë syza nëpërmjet të cilave ai përpiqet ta sheh një çështje që është shumë e rëndësishme për ekzistencën e njeriut, atëherë, Kur’ani, thotë një dijetarë, mbyllet si iriqi, kalon në mbrojtje, nuk hapet. Domethënë, para paragjykimit Kur’ani nuk hapet, feja dhe Zoti nuk duket, nuk shfaqet para njerëzve të cilët i afrohen me paragjykime. Për shembull, sot ne kemi edhe në perëndim një numër të madh të orientalistëve të cilët merren me studimin e Islamit, mirë po nuk janë muslimanë; kemi njerëz të cilët nuk janë kaq të thelluar në studimin e islamit si ata, por janë bërë musliman, për shkak se Kur’ani hapet vetëm atëherë kur njeriu i afrohet pa paragjykime. Pa paragjykime, në këtë rast, çka do të thotë? Do të thotë kur ka dëshirë dhe me sinqeritet e kërkon të vërtetën, jo të thotë që Kur’ani është i vërtetë , pasi në fillim nuk e thotë këtë, ama nëse i afrohet me supozimin, që unë dua ta gjej të vërtetën, atëherë ta dini që Kur’ani hapet para çdo njeriu dhe bashkohet me të. Prandaj, qasja pa paragjykime është e rëndësishme posaçërisht për ne si njerëz të cilët jetojmë në këtë periudhë të ekzistencës së njeriut, kur materialja, kur konsumi, harxhimi është bërë themel i ekzistencës, asnjëherë nuk ka qenë kështu njeriu, ta dini, bazë elementare e ekzistencës është konsumi dhe materia/lënda. Në këtë periudhë është shumë e vështirë që ne ta përjetojmë dimensionin fetar si duhetdhe për atë e keni vërejtur shekulli XIX dhe XX edhe kur flitet për fenë, flitet në trajtë të fascinimeve momentale. Për shembull e lëshojmë një program në të cilën del njëri flet kundër teorisë së evolucionit të Darvinit dhe sjell argumentet e veta dhe në moment neve na kënaq. Unë disave prej jush ua kam treguar një rast me një të afërmin tim i cili u kthye prej një operacioni dhe tha: “Hoxha efendi, sot e kam parë se ka Zot. Aq bukur brenda në trupin e njeriut i ka rregulluar gjërat, aq preciz sa që nuk mund të paramendohet” dhe krejt feja ishte këtu a, mirë ky është momenti i fascinimit. Në të vërtetë dimensioni protestant i fesë është kështu momentalisht në botë, domethënë, njerëzit e përjetojnë fenë nëpërmjet fascinimeve momentale/mahnitjeve momentale. Kjo nuk është fé, ta dini. E dini çka është feja? Kur momenti i fascinimit vazhdon me adhurim ndaj Zotit. Nëse ti në moment ke thënë “Ej vërtete pashë që ka Zot” ose të ndodhi një problem dhe ti iu lute Zotit edhe e tejkalove atë problem dhe thuash “Vallah vërtetë paska Zot” , mirë ama feja nuk është në këtë element, feja është me vazhdimësinë e kësaj. Atëherë kur do ti përkushtohesh All-llahut xh.sh, do ti përkushtohesh fesë dhe do ta rregullosh jetën tënde në bazë të atyre rregullave, atëherë kjo është fé. Prandaj e shihni bota bashkëkohore kryesisht është e koncentruar në një mënyrë sofistike të botëkuptimit të shpirtërores në përgjithësi, jo vetëm të fesë në këtë rast por edhe shpirtërores. Çka do të thotë sofistike? Mundohet ta mund veten e vet me argumente, pa marrë parasysh është në të drejtë ose nuk është. Sofistët njihen në historinë e mendimit filozofik si persona të cilët (avokat të parë janë këto) janë përpjekur edhe nëse nuk janë në të drejtë ta fitojnë dialogun, diskutimin, polemikën në mesin e njerëzve. Feja, posaçërisht Islami nuk e do këtë. Islami kur flet për fenë, flet me dimensionin e veshit, dimensionin e dëgjimit. Nuk e di a keni menduar ndonjëherë (shumica prej jush e dini) se shpallja nuk ka ardhur në formë të shkruar, asnjë shpallje nuk ka ardhur në formë të shkruar. Të gjitha zbulesat hyjnore nuk i dedikohen syrit. Ne çka bëjmë sot? Kërkojmë argumentet t’i shohim me sy , por argumentet e shpalljes dhe të fesë i dedikohen veshit. Shpallja në shpellën Hira Pejgamberit a.s i ka ardhur në vesh, Musait a.s në të njëjtën mënyrë. Këto e tregojnë se çështja e dëgjimit, çështja e heshtjes, çështja e përkushtimit është elementi bazik i fesë dhe besimtarë të mirë janë ata besimtarë të cilët pak flasin për fenë ama shumë bëjnë ibadet, shumë i përkushtohen All-llahut xh.sh mendoj edhe ne në jetën tonë të përditshme i vërejmë njerëzit e tillë. Prandaj edhe kur biseduam për argumentimin e Zotit e thamë këtë element.
Cilësia e dytë me të cilën ne e njohim Zotin është cilësia Kidem, e para ishte, Vuxhud-Zoti ekziston dhe ne folëm për një argument të rëndësishëm për ekzistimin e Zotit. Ky argument ishte? Zëri i Zotit i cili është në brendinë tonë dhe i cili është peshore e të gjitha gjërave që ne i bëjmë. Kidem, do të thotë Zoti është pa fillim, Zoti është i amshueshëm. Ka një element që goxha e turbullon logjikën dhe arsyen njerëzore, sistemi kauzalitetit, filozofia bashkëkohore shumë e potencon këtë parim të shkak-pasojës, çdo gjë që paraqitet si pasojë e ka shkakun e vet, kjo është kauzaliteti dhe kryesisht gjithësinë e konsiderojnë në këtë mënyrë, mirë ama në gjithësi ndodhin edhe gjëra të cilat nuk kanë shkaqe por paraqiten si pasoja, ne nuk i shohim se i ka shkaqet ose ka shkaqe por nuk paraqiten pasojat. Një prej filozofëve bashkëkohorë i cili e ka punuar këtë element është edhe Dejvid Hjum, një filozof perëndimorë, i cili e ka kundërshtuar një element që ne krejt e dimë. Zjarri djeg, apo jo?; Është ligj se zjarri djeg ose është traditë e zjarrit që të djeg?- këtë element e ka diskutuar dhe Hjumi dhe ka ardhur në konstatim se zjarri nuk e ka ligj të djegë, nëse njëherë nuk e ka djegur Ibrahimin a.s se kur e kanë hudhur në zjarr, atëherë do të thotë që nëse njëherë nuk djeg ai nuk është ligj më, por është traditë e zjarrit, që do të thotë ka mundësi, mos të djeg.
Ju e dini që nuk i kam shumë qejf këto argumentet shkencore në lidhje me fenë, por do t’ua bart një çështje. Për shembull, temperatura e laserëve të cilët përdoren në operacionet e ndryshme (për shembull në operacionet e syrit) janë me mijëra herë më të larta se sa temperatura e një zjarri normal, mirëpo ata nuk djegin por shërojnë. Do të thotë që intervenimi i Zotit në gjithësi është i pandërprerë. Personat të cilët nuk e kuptojnë, nuk e shohin Zotin prezent në gjithësi, i lëshohen rastësisë. Rastësia është budallakia më e madhe, domethënë, njeriu i cili pak ka logjikë nuk mund ti besojë rastësisë. Filozofia materialiste e shekullit XIX-XX tërë jetën e shëndërron në rastësi, për atë ne vuajmë nga problemet e pandërprera që i kemi në jetë, se ne mendojmë se çdo gjë ndodh sipas rastit dhe nuk e kërkojmë shkakun aty ku duhet, se njeriun nëse e lëshojmë në rastësi atëherë e ka vetëm dimnesionin fizik, rasti është në ballafaqim me fizikën tonë, nëse pranojmë se është dëshira e Zotit ajo që ka ngjarë atëherë ajo është në kontakt me shpirtin. Do të ua tregoj një rast të një dijetarit tonë të madh që është edhe imam i shkollës juridike, që ne e ndjekim, Imam Ebu Hanife’ja. I kanë thënë Ebu Hanifes se ka një grup të ateistëve në Bagdad dhe që nuk e besojnë Zotin dhe kërkojnë që të diskutojnë me të, të polemizonë në lidhje me ekzistencën e Zotit. Edhe Ebu Hanifeja një ditë niset të shkojë për te ata, por krejt e kanë ditur që Imam Ebu Hanifeja ka qenë një njeri shumë i saktë dhe çdoherë në kohë ka ardhur, por këtë herë me qëllim vonohet pak. Kur arrin te ato, i thonë: “Ne të njohim ty si njeri dijetarë, i cili je i saktë, pse u vonove?” thotë: “Mos pyetni. Shumë hoqa deri sa erdha”. Është dashur ta kërcejë lumin Tigër që të del në anën tjetër. Thotë: “Unë dola në njërin breg të lumit Tigër, u ndala dhe nuk kishte anije për të kaluar në anën tjetër. Përnjëherë erdhën disa dërrasa, erdhën edhe disa gozhda, erdh edhe një çekan dhe filloi ky çekan ti gozhdojë dërrasat, u bë një barkë e vogël dhe unë hypa e kalova në anën tjetër”. Këto i thonë:”Ti neve na konsideron të çmendur? Si mund të bëhet barka vet?” Thotë: “Nëse një barkë e vogël për ta kaluar Tigrin nuk bëhet vet, atëherë kjo anije kozmike, si ka mundësi të bëhet vet? Nëse kjo nuk mund të jetë e rastit që unë ta kaloj një lum prej 5 ose 10 metrash, atëherë si mundet tërë kjo që ekziston të jetë rastësisht e bërë”? Këtë dimension të Zotit, ka një dijetarë, që e diskuton në një mënyrë shumë fascinanate, unë ua preferoj që ta lexoni, fakiri e kam përkthyer, te ne në traditën tonë fetare sufike, termi unë, nuk përdoret , edhe në letërsinë tonë klasike shqipëtare përdoret termi fakiri, domethënë, i varfëri që nuk është dhe nuk ka. e kam përkthyer këtë libër të Meududit, vepra quhet “Të kuptuarit e drejtë të islamit” e keni edhe në shqip, domethënë mund ta gjeni ose në biblioteka, tek unë nuk ka ngelur sikur të kisha unë do ua jepja nga një dhe aty e diskuton këtë dimensionin e argumentit teleologjik. I thonë argument teologjik është përdorur edhe te krishterët edhe në filozofinë greke. Do të thotë argument i harmonisë dhe ahengut i cili ekziston në gjithësi. Kjo harmoni dhe ky aheng, i cili ekziston në gjithësi nuk ka mundësi të jetë e rastit, ta dini. “Ka mundësi” të jetë ndoshta një dërrasë e rastit, por ama anija të bëhet prej rastit nuk mundet, një dërrasë ndoshta ka mundësi është hudhur si materie dhe ka mundësi ndoshta të bëhet e rastit ama kjo dërrasë , ky çekan dhe këto gozhda të vijnë dhe të bëhet anije nuk ka mundësi. Domethënë edhe njeriu në përgjithësi me formën e tij më të bukur, gjithësia me formën që ka, nuk ka mundësi të jetë e rastit. Që mos të jetë e rastit atëherë ka nevojë për një Krijues. Njerëzit të cilët thellohen në këtë, jo vetëm prej fetarëve por edhe prej filozofëve në përgjithësi, për shembull, ju keni një numër të madh të filozofëve si Spinozën, Lajbnicin, Dekartin të cilët e kanë analizuar këtë problem dhe në fund të gjithë këta kanë arritur deri te konstatimi se në esencën, në hallkën e parë të ekzistencës, ka një superfuqi, lexoni për shembull edhe librin, “Mbi metodën” të Dekartit edhe “Monadet” e Lajbnicit, të gjitha këto neve na çojnë deri te ekzistenca e All-llahut xh.sh.. Për shembull, tash kohëve të fundit janë në formë këto romanet filozofike, se di prej jush ndonjëri a e ka lexuar, para 5-6 viteve filloi ky trend në botë me librin “Bota e Sofjes”, është një roman e keni edhe në shqip edhe në anglisht edhe në maqedonisht edhe në turqisht, “ e Jostein Gaarder, një filozof suedez, nëpërmjet të jetës së një vajze e cila jeton në dy dimensione, flet për historinë e filozofisë dhe është një roman shumë i bukur, shumë i mirë, posaçërisht këto që janë më të rinj duhet ta lexojnë, por këtë zhanr të parët e kanë filluar muslimanët. Për shembull, ka një vepër (dua të vi diku tjetër) që është shkruar në shekullin XIII, e ka shkruar një filozof i yni Ibni Tufejl. Ibni Tufejl/Abubacer Aben Tofail i thonë perëndimorët, e kanë latinizuar si Ibni Rushdit që i thonë Averoës, Ibni Sinas i thonë Avicena, ka një vepër, “ Hajj ibn Jakdhan/I gjalli i biri i të zgjuarit” kështu quhet vepra, e ka edhe përkthimin në anglisht, Alive, son of Awake, në boshnjakisht është përkthyer qysh para 20 viteve kur kam qenë unë student në Bosnjë Zivi sin budnoga. Flet për një djalë i cili i ka humbur prindërit dhe ka ngelur në një ishull vet dhe aty e ka rritur një antilop/gazelë dhe pastaj kur i vdes antilopa/gazela nëna në realitet që e ka rritur, atëherë fillon të sheh se çka i mungon asaj, krejt i ka siç i kishte edhe më përpara por tash më nuk lëviz, është ftoh, nuk është e ngrohtë më. Kështu fillon nëpërmjet analizës mjekësore biologjike deri në natyrë, prej natyre në gjithësi, në astronomi dhe në fund arrin deri te ekzistenca e Zotit. Një çështje të ngjashme e cila përpunohet në një roman tjetër që krejt ne e kemi lexuar është “Robinson Kruzoo” e Daniel Defo-s, vetëm se elementi më i rëndësishëm që është kur duhet të shkojë te Zoti te Defo’ja nuk ekziston.
Për atë iu them që nëse kemi dëshirë ta kuptojmë realisht gjithësinë, patjetër duhet ta kuptojmë cilësinë Kidem të Zotit, se Ai ishte dhe asgjë nuk kishte, (mbajeni në mend) Ai ishte dhe asgjë nuk kishte. Njëherë një sufi, dijetarin tonë sufi e pyetën: Në fillim ishte Zoti dhe nuk kishte asgjë, por si është tash situata? Ai u përgjigj shumë shkurt: “El an kema kane” Edhe tash është ashtu si ka qenë. Edhe tash ekzistencë reale ka vetëm Zoti. Shpeshherë ne njerëzit jemi aq idiotë sa që mendojmë se jemi shumë të rëndësishëm. Ekzistenca jonë pa Zotin është kot; edhe 1000 vjet nëse jetohet, nëse në ekzistencën tonë kuptimore nuk ekziston Zoti atëherë ekzistenca jonë është e kotë, sado që të jetojmë në këtë botë, me vdekjen kryhet puna jonë edhe nuk na mbajnë mend. Ne krejt kemi në familje njerëz që kanë vdekur, sa i mbajmë mend? Një javë, pas një jave secili në punën e vet dhe mbaron puna. Neve me ato na lidh vetëm se ai dimensioni shpirtëror të cilin e kemi. Prandaj në Kur’an thuhet: “Ai është i pari që s’ka fillim dhe i fundit që s’ka mbarim, i dukshmi dhe i padukshmi, dhe Ai është më i dijshmi për çdo gjë. (Hadid, 3), All-llahu xh.sh është ekzistenca reale e cila ka ekzistuar dhe i cili pastaj na ka krijuar neve.
Cilësia e tretë është Beká- Ai është i përhershëm. Do me thënë Ai asnjëherë nuk vdes, asnjëherë nuk ka dhe nuk do të ketë ndonjë kohë në të cilën ne nuk do të kemi mundësi të shpresojmë në mirësinë prej Zotit, nuk ka edhe nuk do të kemi kohë asnjëherë kur nuk do të kemi mundësi të mbështetemi në Atë, asnjëherë nuk do të kemi kohë kur do të kemi mundësi ta bëjmë një të keqe e mos të na sheh Ai, domethënë Ai e ka dimensionin e përhershmërisë në të gjitha elementet e jetës.
Prezenca e Zotit nuk është vetëm në këtë vend ne ku bëjmë ibadet, ku falemi ose në xhami ose kudo, prezenca e Zotit është në të gjitha sferat e jetës tonë edhe horizontalisht edhe vertikalisht. Domethënë edhe nga aspekti kohorë është ashtu edhe nga aspekti sipërfaqësorë është kështu, profesor Metini edhe hoxhë Metini duhet të jetë i njëjtë edhe si profesor atje nga aspekti i karakterit edhe në xhami si hoxhë, nëse e mbyll Zotin brenda katër mureve të xhamisë nuk ka bërë asgjë. Ose për shembull, Burhani duhet të jetë njësoj në universitet si student me karakter të plotë edhe kur do të vijë para meje këtu ta ketë karakterin e plotë, për shkak se ai jeton me përhershmërinë e Zotit, posaçërisht nëse është besimtar i vërtetë.
Cilësia e katërt është Vahdanijet- Zoti është një. Në Kur’an ka një ajet ku All-llahu xh.sh thotë: “Sikur të kishte në to (në qiej e në tokë) zota pos All-llahut, ato të dyja do të shkatërroheshin. Larg asaj që i përshkruajnë është All-llahu, Zoti i Arshit.( Enbija,22); “Thuaj: “Sikur të kishte zota të tjerë përveç Atij, sikundër thonë ata, atëherë ata (zotat) do të kërkonin rrugë për mbizotërim ndaj të Madhëruarit (për t’ia marrë pushtetin)”. ( Isra,42). Ne njerëzit që jetojmë tash jemi pak më të relaksuar në këtë çështje. Ne mendojmë, se të thuash ka dy zotra është vetëm ta marrësh një skulpturë të Budës ose ku ta di të Latit ose Uzatit, të cilave u besonin në periudhën e Pejgamberit a.s politeistët, dhe kjo është politeizëm. Jo. politeizmi më i madh se të gjitha këto është ta bësh zot veten tënde sepse dushman/armik më i madh i Zotit është egoja. Dushman/armik më i madh i familjes është egoja, dushman/armik më i madh i fëmijëve dhe relacioneve në familje është egoja. Njerëzit të cilët nuk kanë mundësi ta mundin egon e vet, shkatërrojnë çdo gjë përreth vetes, e shkatërrojnë edhe besimin e vet. Do të thotë që personat edhe që falin 5 kohë namaz, por e kanë idolizuar egon e tyre , këta janë politeistë, janë mushrik se në një ajet në Kur’an All-llahu xh.sh thotë: (shumica prej jush e dini këtë sure) “Ere ejtel-ledhi jukedh-dhibu bid-din, fedhalikel-ledhi jed’ul jetim, ve la jehuddu ala ta’amil miskiin, fe vejlun lil musal-liin.” – “Mjer për ata që falin namaz” – “…el-ledhiine hum an salatihim sahuun- që prejfaljes së tyre nuk kanë asgjë në dorë- el-ledhiine hum juraaune- “ A e ke parë atë që mohon Ditën e Llogarisë? Ky është ai që i dëbon ashpër jetimët dhe nuk nxit që t’i jepet ushqim të varfrit. Mjerë për ata, të cilët kur falen, janë të pakujdesshëm për namazet, të cilët duan vetëm që të duken dhe nuk u japin ndihmë nevojtarëve” . (Maun, 1-7), për shkak se ata namazin e tyre e bënë për fodullëk/sy e faqe, për kryelartësi, për qibër, për gjëra të kësaj bote”. Ky namaz nuk është namaz. Në përgjithësi në ekzistencë është parim, që nuk ka person të cilin duhet ta adhurojmë përveç All-llahut xh.sh. Për shembull, tek ne, në fé namazi, zikri, përkujtimi i All-llahut xh.sh, agjërimi, e dini pse janë? Që neve të na shkrijnë në qenësinë e Zotit, ne ta shkrijmë veten tonë në qenien e Zotit. Kësaj në letërsinë tonë klasike muslimane i thonë fenaafil-lah. Shpeshherë unë i shoh disa kolegë të cilët ndonjëherë kanë lexuar pak më tepër edhe flasin për Nirvanën. E keni dëgjuar edhe ju Nirvanën? Nirvana është një formë e përjetimit, përgjërimit shpirtërorë te budistët, që do të thotë ta humbësh veten dhe të shkrihesh në Budën, të bëhesh Buda. Te ne kjo ekziston, fenaafil-lah domethënë, shkrirje në Zotin, mirë po te budistët kjo përfundon me këtë (me Nirvanën), Nirvana është grada më e lartë e ngritjes shpirtërore. Te ne nuk është kështu. Te ne grada më e lartë e ngritjes shpirtërore është bekaabil-lah-të jetosh bashkë me Zotin, pas shkrirjes në qenësinë e Zotit, vazhdon jeta bashkë me Zotin. “Valla unë jam shumë njeri i mirë, zemrën e mirë e kam ama nuk falem” nuk bën, nuk ka fe të tillë. Për besimtarin flas, për ata që nuk janë besimtarë bisedojmë në tjetër mënyrë, ama për besimtarët flasim, për neve flas. Për neve, njeri më i përsosur kush është? Është Pejgamberi a.s.. Hz.Ajsheja një natë e pa Pejgamberin a.s se si falte namaz dhe i ishin ënjtur këmbët. I tha: Ja Resulallah, ti i ke të falura të gjitha gabimet, mëkatet, pse e mundon kaq shumë veten? Pejgamberi a.s i tha: Oj Ajshe, a mos të bëhem unë një rob i cili do ti falënderohet Zotit të vet? Do të thotë që ai jetonte bashkë me Zotin. Ky dimension të cilin ne e bisedojmë dhe disa herë ua tërheq kujdesin edhe juve edhe vetes, kjo nuk do të thotë që ne duhet ta lëmë botën. Përkundrazi do të thotë që kur do ta merr ta bëjë ai informatikën, ky matematikën, duhet të jetë më i miri. Pse, e dini? Për shkak se punën e bën nën kontrolin e normave morale, se Zoti e sheh dhe ky nuk rren/gënjen, nuk mashtron dhe e bën tamam. Këto janë elemente që neve duhet të na bëjnë njerëzit më të suksesshëm në botë, njerëzit të cilët do të shërbejnë për të mirën e tërë njerëzimit, po gjithashtu edhe për të mirën e vetvetes. Feja dhe shpirtëria na nevojiten për të mirën tonë. Faleminderit
