Metin Izeti
“Zoti dërgoj urtësinë
që e naltëson njerinë
pa qendroj në mest të tyre
ishte njeri prej fytyre.
Ajy ishte Muhameti”
(NaimFrashëri, Qerbelaja)
Shkretëtira është vendi ku pritet amshueshmëria e rërës dhe yjeve. Është një hapësirë e lirisë ku aspak nuk bëhet llogaria e “ djesë, sodit dhe nesrës”. Një shkollë e dashurisë ku përmasat janë të hapura vetëm drejtë qiellit. Në shkretëtirë nuk ka rrugë, nuk ka gjurmë. Asnjë shenjë në rërën e butë dhe emocionale të shkretëtirës nuk ka fuqi t’i kundërshtohet përkëdheljes mahnitëse të erës së muzgut. Kodrinat e vogla rrërore pandërprerë kalojnë prej një trajte në tjetrën, sikur në çdo moment shkretëtira e ripërtrinë e reformon vetveten. Edhe kënga e shkretëtirës është në ujdi me strukturën e saj. Në ritmin e erës dhe jetës që ec bashkë me erën, në melodinë e paaritshmërisë përkapëse të amshueshmërisë dhe në pafundësinë e së tashmes lind kjo këngë. Çdokush që ec në shkretëtirë nuk ka mundësi ta harrojë këtë këngë. Shkretëtira, thotë një poet, është gjuha e Zotit e cila bën zë nga guralecët e imët të rrërës shkretirore.
Të kuptosh shkretëtirën do të thotë të kuptosh Pejgamberin a.s.. Pejgamberi a.s. këtu e ka kulluar shpirtin, këtu ka përfituar vetëdijen e zotërimit të hapësirës dhe kohës.
Ideja e besimit dhe njëshmërisë kalon nëpër shkretëtirë, faltoreja kryesore e saj është në mesin e shkretëtirës.Këmbët e udhëtarit të urtë drejtë rrjedhave reale të qënies duhet të prekin në rërën e shkretëtirës, buzët e tij të pëlcasin prej nxehtësisë, ndërsa gjuha t’i thahet prej etjes.
Udhëtari i parë i kësaj rruge primordiale Ademi a.s. dhe bashkëshortja e tij Havva, të humbur dhe të raskapitur prej ndarjes me Zotin u bashkuan në rrërën shkretirore të kodrës së shenjtë të Arafatit. Zonja e Ibrahimit a.s. Haxhereja ujin e jetës për birin e saj e kishte gjetur në mesin e shkretëtirës. Ndërsa në një natë të ftohtë dhe të errët të dimrit duke u kthyer prej Medjeni për në Egjipt me zonjën e tij, Musai a.s. e kishte humbur rrugën në mes të shkretëtirës. Shkretëtira e Musait ishte Sinaji, ndërsa mbi të ngrihej kodra e Turit. Flaka e Shpirtit Hyjnor i është flakur Musait a.s. në trungun e një druri dhe ka kërkuar prej tij që të hedhë prej vetes të gjitha përmasat materiale dhe të përjetojë pelegrinazhin e Sinajit kuptimor.
Në shkretëtirën ku krahët engjullore duke kënduar me zë të lartë “ Subhanekellahumme ve bihamdike ve tebarekesmuke ve teala xhedduke ve la ilahe gajruke ( I lartmadhërishëm je O Zot, Ty të takon lavdi, Emri Yt është i bekuar, e lartë është Qënia Yte, s’ka tjetër përveç Teje)” kishin hudhur themelet e faltores së parë në faqen e dheut, Abdulmutalibi kishte marrur në prehër zotëriun e gjithësisë që sapo kishte lindur dhe me fjalët e njëjta si Imrani dhe Hana kur e kishin dhënë Merjemen për shërbim në Bejtu’l-Makdis, me lotë gëzimi për faqe belbëzonte: “ Ja ty o faltore, që edhepse je mbushur me idhuj, nga të katër anët e mureve tua e dëgjoj brohoritjen e motos “ Nuk ka Zot tjetër përveç Allahut”, ta dhuroj këtë foshnje të mbështjellur me perla të dritës”.
Më duket se këto fjalë të Abdulmutalibit me erën përkëdhelëse të shkretëtirës ishin bartur në frymëzimin e Wagnerit dhe operës së tij “ Die Gutterdammerung”. Në një flakë e cila e kaplon botën “zotrat” një nga një digjen. Do të lindë një epokë e re.
Bota është një shkretëtirë e errët që dritën e merr prej diellit. Ndërsa dielli atë e merr prej folesë së nurit, prej Muhammedit a.s.. Bota është bimë që ujin e merr prej Muahmmedit a.s.. Bota është rrënjë që ushqimin e merr prej Muhammedit a.s.. Bota pa të është pa dritë, është pa uj, është pa ushqim, të gjitha vlerat në të janë të shkapërderdhura si idhujt në operën e Wagnerit.
E tillë ishte periudha kur dëshira hyjnore deshti të zgjasë dorën e ndihmës dhe në mesin e kësaj shkretëtire botërore të kultivojë trëndafilin e mëshirës, ujin e jetës Muhammedin a.s.. Ai është kuptimi që bashkoi Ademin me Havvanë në kodrën e Arafatit, që nxori ujin e jetës në mesin e Safasë dhe Merves dhe i lagu buzët e Ismailit në prehërin e Haxheres, që u bë dritë e udhërrëfyes i Musait në shkretëtirën e Sinajit, që ishte dhe do të jetë pishtari i besimit, mirësisë, drejtësisë dhe humanizmit deri në fund të kësaj trajte ekzistuese.
Muhammedi a.s. ky fener i natës së errët botërore e këshillon njeriun si duhet ta jetojë përditshmërinë e tij. E mëson atë për cakun final të jetës, për vështrimin përfshirës vlerësor të të gjitha lëmive jetësore. Tradita profetike në fillim individëve të caktuar u dha një filozofi jetësore, ndërsa me kalimin e kohës dhe socializimin e ndjenjës fetare të individëve kjo filozofi u shndërua në një kulturë shoqërore dhe identitet të veçan.
Pejgamberi a.s. ka bërë një reformë të pashoq të mendimit dhe sjelljes njerëzore. Shoqëria e tij ka paraqitur një shembull të mirë të takimit të fesë me kulturën dhe me identitetin shoqëror. Jeta dhe vepra e tij është një paradigmë e cila i përmbledh të gjitha vlerat dhe elementet kuptimore të jetës tonë fizike dhe metafizike. Kjo frymë profetike është transferuar në mënyrën e jetës, përkapjes, dhe ndiesisë muslimane shekuj me rradhë deri në ditë të sodit. Egzegjeza dhe hermeneutika fetaro-kulturore të cilën shoqëritë e ndryshme muslimane e kanë zhvilluar në proçesin historik të vendzënies së tyre qytetëruese në arenën botërore ka qenë e ndërtuar mbi tipolologjinë shoqërore të “shekullit të artë”.
Bota bashkëkohore e ka humbur orientimin e saj dhe feja, kultura dhe identiteti në te kanë marrë formën e kodrave rërore të shkretëtirës së errët, të cilat me një erë të lehtë kanë mundësi ta ndërrojnë formën e tyre. Përplasja e qytetërimeve e Huntigtonit, Dita e Fundit e Fukujamës na dhanë një liri me dhunë. Këtë dukuri të lirisë së tyre mas-mediumet janë duke e bërë kulçedër kryesore të ekzistimit dhe lumturisë njerëzore. Nëse e analizojmë gjendjen e muslimanëve atëherë shohim se të tjerët dhe ne me ne jemi duke luajtur një lojë shumë perfide: disa na mashtrojnë me pastërtinë e fesë, kinse jemi më të mirët në botë, e disa të tjerë na thërrasin që ne nuk duhet të jemi të angazhuar dhe pjesmarrës në reformat e mëdha që po ndodhin. Këtu kemi edhe lojëra të tjera siç është konvertimi dhe kriptot e tjera tejet të rrezikshme. Kemi frakcione që thirren dhe mbijetojnë me emrin e Islamit e në thelb me mish e me shpirt e mohojnë dhe e injorojnë atë.
Botëkuptimi kulturor brenda të cilit gjendemi ne si njerëz bashkëkohor, i ka marrë në hetim të gjitha fetë dhe kulturat tjera përveç të vetes dhe ata i quan si element rrezikues për spektrin personal. Sot feja dhe kultura rrezikun kryesor më nuk e ka në teoritë pozitiviste dhe ateiste por në kulturën populiste të përditshmërisë njerëzore. Kultura populiste është rreziku më i madh për zhvillimin dhe vazhdimësinë e personit religjioz në kuadër të kritereve pozitive.
Këtë rrezik duhet analizuar me gjakftohtësi nëse kemi dëshirë që të evitojmë kaosin fetar,etik dhe intelektual të gjinisë njerëzore. Të jemi të bindur se problemi nuk do të zgjidhet me rreshtimin tonë në reshtat moderne ose antimoderne. Problemi kryesor është në atë se ne jemi treguar neglizhent dhe jemi vonuar në diagnostifikimin pragmatik të çështjes. Në pah është edhe një mungesë evidente e aktualizimit të çështjeve. Çështjet e sodit kemi mundësi t’i zgjidhim vetëm nëse e kemi parasysh botën e sodit dhe nëse tipologjinë reveluese profetike e marrim si bazë të aktivitetit tone.
Tipologjia e shoqërisë profetike është e përfaqësuar në ujdinë e fesë dhe botës. Kultura e saj nuk i ka parasysh vetëm dallimet ideologjike dhe praktike në suaza të veta por edhe dallimet jashtë vetes i konsideron si realitete njerëzore dhe përpiqet të gjejë sfond për harmoni shoqërore me to. Përmasa njerëzore dhe prezentimi i saj si mjet për ndritjen e gjinisë njerëzore në përgjithësi është thelbi i porosisë universale të Pejgamberit a.s.. Përpjekja kryesore e saj ka qenë vendosja e e përditshmërisë së qetë, religjiozitetit në themele të vetëbesimit, ideali i pajtimit të njeriut me veten dhe rrethin e tij dhe përfaqësimi ideal i vlerave etike .
Sot në secilin prej parimeve të lartëpërmendura, ne si muslimanë jemi duke përjetuar një serë problemesh. Koncepti i mëshirës mbarënjerëzore në Islam vendin ia ka lëshuar një numri të madh të pyetjeve dhe paqartësive, madje edhe pesimizmit. Assesi nuk mund të bëhet fjalë për përsosurinë e një fetarësie e cila ka dalur jashtë binarëve të arsyes she dijes së shëndoshë. Pikërisht për këtë duke u nisur prej realitetit historik dhe aktual të tipologjisë profetike duhet që çështjet komplekse të periudhës kohore në të cilën jetojmë edhe një herë t’i analizojmë
Tradita profetike përveç përmasës së saj fetare është pjesë e pandarë edhe e kulturës tonë. Ajo, i përmban shifrat pa të cilat nuk mund të lexohet kujtesa e jonë kulturore dhe kombëtare.
Unë mendoj se është koha e fundit që ne të shpëtojmë prej sindromit ballkanik, i cili u shndërrua në një metaforë paradoksale për mentalitet joqytetërues dhe primitiv. Të lirohemi prej semantikës së “ballkanizimit të shoqërisë” që sot kryesisht nënkupton fjalë fyese dhe shënon fragmentimin e kolektiviteteve të mëdha në grupe gjithnjë e më të vogla të cilat papra dëshmohen në gjakderdhje dhe urrejtje të ashpër, në pafajësinë dinake morale dhe thirrjen rituale të fantazmave të fiseve të lashta.
Sot mbrojtja e identitetit tone personal dhe të niijansuar shumëdimensional është e pamundshme permes ngritjes së bedemeve fizike, mentale, ideologjike dhe nacionale dhe ndërtimit të kullave-roje personale dhe çatmave shtëpiake të të gjitha llojeve para vërsuljes së gjenit religjioz, kulturor dhe qytetërues të tjetrës dhe të ndryshmes, madje edhe nëse ajo vërsulje interpretohet si fenomen i akulturimit dhe inkulturimit.
Vetëm në fuqinë e natyrshmërisë metafizike dhe ontologjike, që në pragmatikë është sendërtuar me personin e Pejgamberit a.s., mund të ngritet fortesa në shkretëtirën e intimës personale, si gjen i çdo shpirti individual, mundësisht të kultivuar njerëzor, nga i cili buron ndjenja primordiale e religjiozes dhe heshtja e personalitetit të mbjellur në çdo segment të qenësisë njerëzore. Dhe vetëm ajo fortesë, për shkak se në vete është pjesë e asaj universales dhe lirisë së pakushtëzuar dhe zemërgjerësisë së lire ndaj universales, mes Lindjes dhe Perëndimit, rreziston para vërsuljes së vales universale ose planetare të kulturës dhe qytetërimit globalizues të botërores dhe të përbotshmes.