Sureja Asr
Nëse ju kujtohet, javën e kaluar folëm për kuptimet e fjalës “asr” dhe thamë që ky term është i rëndësishëm. Të gjithë shkencëtarët që janë marrë me semantikën e Kur’anit, një prej bashkëkohorëve që merret tash me semantikën e Kur’anit është Toshihiko Izutsu, nuk e di a ua kam përmendur më parë. Toshihiko Izutsu është një sufi, është japonez që e ka përqafuar fenë islame, veçanërisht është marrur me Shejhul Ekber Muhjudin ibn Arabiun dhe gjithashtu me semantikën e Kur’anit. Në botën bashkëkohore semantika është njëra prej diciplinave shumë progresive, shumë e preferuar në studimet krahasimtare e kështu me radhë. Do të thotë që, këtë mbane në mend, nëse Allahu xh.sh. betohet në diçka, në një fjalë, atëherë duhet ta dimë që ajo fjalë është shumë e rëndësishme nga aspekti semantik. Duhet të zbritet në thellësitë e asaj fjale dhe të konstatohet domethënia e thellë e saj.
Fakiri tash jam duke punuar në një libër të Imam Maturidiut, e keni ndëgjuar “Kitabu’t- Tevhid”, ne nuk e kemi në shqip, inshallah do ta kemi së shpejti. Imam Maturidiu e ndanë tefsirin prej te‘vilit, këtë e kanë bërë edhe dijetarët e tjerë, por ndër të parët është Imam Maturidiu. Ebu Mansur el Maturidiu është një Imam i akaidit tek ne, në ehl-i sunnet. Ne d.m.th. shkollën akaidologjike e kemi sipas Imam Maturidiut. Kitabu’t- Tevhidi deri vonë ka qenë në dorëshkrim, tash profesor Bekir Topallogllu së bashku me profesor Muhamed Aruçin e kanë botuar së pari në arabisht pastaj edhe përkthimin në turqisht. Gjithashtu edhe një vepër tjetër e tij e rëndësishme “Te’vilatu’l- Kur’an” ose “Te‘vilatu ehli’s- sunneh”, këtyre që i kam pasur student, ua kam përmendur edhe atëherë. Që përmbajtja e kësaj vepre është koment i Kur’anit që e ka bërë Imam Maturidiu dhe veprën e ka emëruar “te‘vilat” por nuk i ka thënë tefsir. Tefsir e dini, do të thotë komentim i Kur’anit. Edhe “t‘evil” përdoret si koment i Kur’anit, mirë ama në përkthim e kemi probleme pak. Imam Maturidiu thotë që tefsir do të thotë konstatim i kuptimit të vërtetë të ajetit, ndërsa te’vil do të thotë paraqitje e mendimeve dhe opinioneve të ndryshme në lidhje me një ajet. Për atë në të gjitha vendet, unë aty e kam fjalën, ku Allahu xh.xh betohet në diçka, duhet të thellohemi dhe të bëjmë pak te’vil. Kësaj në gjuhën bashkëkohore i themi hermeneutikë. Hermeneutika është një rrymë filozofike që veçanërisht e ka theksuar në Evropë Heiddegeri, më vonë atë e ka vazhduar edhe Gadameri. Hermeneutika kërkon që asnjëherë të mos bazohemi në kuptimin literal, në kuptimin që e kuptojnë të gjithë të një teksti, por të thellohemi në thellësi në kuptimet që ajeti i ka nga aspekti gjuhësor, nga aspekti kuptimor, nga aspekti i periudhave të ndryshme historike. Tash u botua një libër prej shtëpisë botuese Logos- A që e ka përkthyer profesor Ali Pajaziti në lidhje me metodologjinë e hadithit. Aty në faqet e para, autori, që është kryetari i Bashkësisë Islame të Turqisë Mehmet Gormezi, i ka diskutuar problemet e hermeneutikës te muslimanët. Nuk e di se a ua kam përmendur më përpara, se edhe fakiri është i atij mendimi, që muslimanët janë hermeneutët e parë. A e dini pse? Për shkak se hadithet kryesisht janë të transmetuara hermeneutikisht. Ata që pak janë marrë me shkencën islame e dinë që shumë pak ka transmetime, mund ti përmendim në gishta, që janë transmetime “lafdhi”, që janë transmetime literale, fjalë për fjale. Pjesa dërmuese e haditheve është transmetuar në bazë të kuptimeve, për atë ka dallime në mes rivajeteve, për shkak se as’habi e ka kuptuar pastaj me fjalë të veta e ka parafrazuar hadithin. Këtyre iu themi ne përcjellje kutpimore. Përcjellje, transmetime të haditheve nga aspekti kuptimor dhe kjo është një hermeneutikë, ta dini. Ta merrni përmbajtjen e çështjes dhe pastaj ta bëni sqarimin e juaj, të ia jepni kuptimin në bazë të fjalëve tuaja, është vetëm se një hermeneutikë e pastër.
Pikërisht për këtë edhe ajetet si “vel asri ” duhet të analizohen me të gjitha dimensionet që i kanë. Një prej gabimeve kryesore gjatë konstatimeve kohëve të fundit bëhet për shkak se shqisorja konceptohet si mënyra e vetme e realitetit. Mirë ama kjo trajtë nuk është valide për të gjitha sferat e jetës. Ka sfera të jetës në të cilat nuk kemi mundësi të konstatojmë në bazë të shqisave. Mirë ama mentaliteti eurocentrik i kulturës dhe qytetërimit evropian është që për çdo gjë të konstatohet në mënyrë decide, në mënyrë lëndore, ndërsa për ato që nuk mund të konsatohet, ato duhet t’i përjashtojmë. Imam Maturidiu e përmend edhe një rast shumë interesant që mua më la përshtypje . Ai e thotë që ka një grup të njerëzve me të cilët është e ndaluar të diskutohet, polemizohet. Këta janë njerëzit “mushkil perest”, ai iu thotë. “Perest” është fjalë persiane, që do të thotë të adhurosh diçka, ndërsa “mushkil”, që do të thotë, problem, është arabisht, ndërsa “mushkil perest” do të thotë adhurues të problemeve. Pra, thotë që ka një grup të njerëzve që i adhurojnë problemet, duan të krijojnë probleme, ata nuk besojnë në realitetin e tjerëve dhe me këta njerëz nuk ke mundësi që të diskutosh. Tash ne kemi vërtetë problem me njerëz të tillë, bashkëkohësia ka, te muslimanët mendoj, pasi mua më interesojnë më tepër muslimanët, nga aspekti i fesë, fenë e kanë shëndrru në mushkil perset-llëk. Pra, ne të krijojmë probleme të reja dhe atyre problemeve përgjigjen t’ua japim në mënyrë të perceptimit shqisor. Pra kjo e shkatërron fenë, ta dini, dhe problemin që do ta krijoni në mënyrë literale nuk është problem. Një pjesë e madhe e problemeve me të cilat ne ballafaqohemi sot në botë, nuk janë probleme për muslimanët nuk janë probleme në islam. Ato i kemi krijuar ne, për shkak se kemi dëshirë të krijojmë probleme. Kjo ndikohet pak edhe nga koncepti i mentalitetit aktual në botë. Bota momentalisht udhëhiqet në mënyrë incidentale, edhe ne musliminaët fenë jemi duke e përhapur në mënyrë incidentale. P.sh. çka ka nevojë të del një person të ther dikënd me thikë, çka ka dallim vrasja me bombë ose me thikë, e njëjtë, vrasje është. Ndoshta shteti i Izraelit në të njëjtën ditë i vret 100 fëmijë, nuk është aspak e rëndësishme, sepse ai e justifikon atë, ndërsa ti dëshiron që të krijosh një imazh të caktuar duke krijuar një problem. Pra të vrasësh njeri dhe me këtë të bësh teatër, të prishësh imazhin islam, të vrasësh njerëzit në atë mënyrë barbare, janë probleme që në mentalitetet muslimane nuk kanë ekzistuar asnjëherë. Domethënë qëllimi është që të krijoni një incident.
Ky mentalitet i incidentit nuk është i ri, por duke filluar nga revulucioni françez e këndej, politika e incidentit është plitikë që e udhëheq botën. Ju e dini një makinë, ndoshta e keni parë në filma, që revulucionarët françez kanë bërë një mekanizëm që është quajtur gijotinë. Çka do të thotë? Gijotina ka qenë një presë, si tash që janë presat që e prejnë hekurin, ku e kanë vendosur kokën feudalëve të asaj kohe dhe ua kanë prerë kokën. Me këtë kanë krijuar një problem (si tash te ne, vetëm që te ne janë vonuar diku 250-300 vjet), kanë prerë kokën, kanë filluar politikën e incidentit. Kur kanë shkuar në vendet e ndryshme të botës, me filozofinë imperialiste, kryesisht në vendet ku kanë shkuar kanë krijuar problem. Edhe sot e kësaj dite bëhet e njëjta gjë.
Dallimi në mes okupimit dhe çlirimit, pse ne themi çlirim, se shpesh herë neve na akuzojnë, nuk mund të thoni që osmanlijtë i kanë çliruar vendet ose e kanë çliruar Stambollin. Fet’h-i i Stambollit d.t.th çlirimi i Stambollit, ama nga aspekti tjerëve ky është okupimi i Stambollit, osmanlijtë e kanë marrë Stambollin, pse ti themi çlirim? A e dini pse? Për shkak se muslimanët kudo që kanë shkuar me vete e kanë bartur edhe paqen. Ka pasur edhe probleme, nuk diskutohet, gjithmonë ka pasur njerëz që kanë bërë problem, por ama individualisht dhe nuk ka pasur terror shtetëror. Ne muslimanët asnjëherë nuk kemi pasur projekt për etnocid, për ti dëbuar njerëzit prej një vendi ose për gjenocid, asnjëherë. Serbët e kanë pasur këtë, edhe një pjesë e madhe e botës e kanë pasur këtë, kanë pasur projekte që ti dëbojnë njerëzit , kanë pasur projekte për gjenocid. Asnjë dokument të vogël nuk ka që muslimanët kanë bërë një projekt të tillë. E muslimanët çka kanë bërë, ka projekte të shumta të vendosjes së njerëzve, të bashkëjetesës së njerëzve në mes vete. P.sh. kanë ardhur njerëz prej Anadollit në Ballkan, i kanë marrë prej Ballkani dhe i kanë vendosur në Anadoll, këtë e kanë bërë. Pra, quhet çlirim, aty e kisha fjalën, për shkak se kur kanë hy në Stamboll nuk i kanë nxitur grupet kundër njëri tjetrit. Ju e dini që Fatih Sulltani edhe Bartelemeusit, patrikut të Stambollit i ka thënë që ti s’ke ku shkon, edhe ti ke për të qëndruar në Stamboll, ty nuk të sulmon askush, ti je nën strehën time, ti do të vazhdosh punën tënde, dhe do të vazhdojë që Gallata të jetë qendra e ortodoksëve të botës. Shpeshherë na akuzojnë, disa historianë shqiptare, i akuzojnë osmanlinjtë që ma shumë kanë bërë për serbët se sa për shqiptarët, se sa për muslimanët. Është e vërtetë se Perandoria Osmane e ka pasur një tolerancë, një mirëkuptim të madh ndaj konfesioneve të tjera. Ama shqiptarët kanë qenë agallarë, këtë duhet ta kemi parasysh, se shqiptarët në Perandorinë Osmane kanë qenë element konstituiv, ende ne në asnjë shtet nuk jemi element konstituiv, ende në Kosovë nuk jemi duke u bërë element konstituiv si duhet. Në Perandorinë Osmane shqiptarët kanë qenë element konstituiv, kanë qenë bartës të shtetit, kanë qenë bartës të administratës, pra duke filluar që nga Sulltan Sulejman Kanuniu. Në ushtri kanë qenë prezent me të madhe që nga Javuz Sulltan Selimi, ama që nga Sulltan Sulejman Kanuniu kanë qenë prezent në administratë, kryeministri i asaj kohë është Ibrahim Pargaliu, me origjinë shqiptare nga Parga e Çamërisë.
Sidoqoftë, perëndimorët kudo që kanë shkuar kanë krijuar probleme, i kanë ndarë grupet, ta dini. Politika koloniziatore në Indi i ka përça sikët me hindusët, hindusët me muslimanët, në Malezi e kanë bërë po të njëjtën gjë. Politika ka qenë që ti përçajnë njerëzit me qëllim që t’u shërbejnë atyre. Qëllimi i muslimanëve ka qenë që ti shërbejnë realitetit shoqëror, kjo ka qenë filozofia. Nuk duhet ta mendojmë historinë tonë si ideale, gabim është edhe kjo, ka pasur probleme, aty ku ka pasur probleme, ne duhet ti analizojmë, ti nxjerrim në pah, por ama është realitet se asnjëherë ne nuk i kemi përça njerëzit, nuk kemi ushtruar udhëheqje incidentale. Ju lutem ti lexoni kujtimet e Eqrem Bej Vlorës, disa herë ua kam përmendur. Tash janë botuar edhe kujtimet e Surejja Bej Vlorës. Eqrem Beu thotë se Ismail Qemali kur ka ardhur në Shqipëri, pasha i granizonit të Shkodrës i ka thënë “urdhëro Ismail Bej, nën udhëheqjen tënde jam edhe unë…” .
Në politikën e pajtimit jo gjithnjë është mirë për ne, por ama politika e pajtimit bën i gjithë grupi të jenë një. Këtë element kam dëshirë ta mbani mend, isha tash nja dy ditë në Kosovë në një dasëm, edhe atyre ua thash. Njëri ma parashtroj një pyetje se a do të dal Mehdiu. Se di a keni ndëgju se kush është Mehdiu, ndoshta disa prej juve e keni ndëgju, pra për këta që nuk e kanë ndëgju, ka disa hadithe të Muhammedit a.s. që para kijametit para Hz Isait do të dalë një person i cili do ta ketë emrin si të Pejgamberit a.s., emrin e babës do ta ketë si emri i babës të Pejgamberit a.s. dhe ky person në historinë tonë është emëruar si Mehdi. Ai do të luftojë me pabesimtarët. Te shiitët Mehdiu është imami i 12 prej bijëve të Aliut r.a., i cili është tërhjekur, është fshehur dhe pas një periudhe të caktuar para kijametit do të dalë, edhe është kusht i besimit për ta. Ndërsa tek ehli sunneti nuk është kusht i besimit, por Mehdiu më tepër është një person metafizik, i cili në vete i ka bashkuar të gjithë dijetarët e kohës. Te ne edhe konstatimi bëhet nëpërmjet të këtij mentaliteti, p.sh. shpesh herë neve na thonë, ama ja që ne nuk kemi autoritet fetarë. Ne kemi autoritet fetarë, ama autoriteti fetarë nuk është i përqendruar në personin fizik të njërit, ne konstatimet i sjellim nëpërmjet të ixhmasë, ixhma do të thotë koncensus. Jo se ne nuk kemi autoritet fetarë, ne kemi autoritet fetarë, por që nuk e kemi të institucionalizuar është e vërtetë. Ndërsa tek krishterët autoriteti fetarë i Papës është autoritet i cili është i vatërzuar në personin fizik të njërit, i cili ka mundësi edhe të gabojë. Mirëpo 100 veta nuk mund të gabojnë, edhe kur të vendosin ata, atëherë ky është një person metafizik, i cili konkluzat që do ti nxjerrë do të jenë respektabile për tërë shoqërinë. Prandaj ajo që është shumë e rëndësishme që e potencova te çështja e asrit, në ato gjëra që betohet Allahu xh.sh., për juve më tepër që merreni me teologji e them, duhet më tepër ti analizojmë, bile bile duhet të bëhet edhe një temë e doktoraturës e cila do të mirret me fjalët që betohet Allahu xh.sh. dhe të zbritet në esencën e tyre se pse betohet, si betohet, çfarë do të thotë esenca e këtyre fjalëve, etj.
Sot në realitet deshta të kalojë në ajetin e dytë, por nuk u bë nasib, por prej javës së kaluar më ka mbetur pa e permendur edhe një element. Thamë që fjala asr në Kur’an e ka kuptimin e kohës, kohës së Pejgamberit a.s., kohës së shoqërisë së Pejgamberit a.s., jetës së njeriut e kështu me radhë. Pse shoqëria e Pejgamberit a.s., pse koha e Pejgamberit a.s.? Allahu xh.sh. në një ajet Kur’anor thotë “kuntum hajre ummetin uhrixhet linnasi temurune bil marufi ve tenheune anil munkeri “, [ju jeni umeti më i mirë i cili ka dalë në faqen e dheut që e urdhërojnë të mirën, të dobishmen, dhe e ndalojnë të keqen dhe të dëmshmen]. E kemi përkthyer si “ju jeni ummeti më i mirë”, ummet do të thotë populli të cilit i dedikohet, adresohet thënja e Muhammedit a.s., kresisht dijetarët janë të këtij mendimi, edhe pse ka edhe mendime tjera. Mirë ama, jo në të gjitha vendet e Kur’anit fjala ummet e ka këtë kuptim. P.sh në disa vende e ka kuptimin e fesë, në disa vende e ka kuptimin e shoqërisë. Në këtë vend, Allahu alem (Zoti e din më mirë), e ka kuptimin e bashkësisë. Kuntum hajre ummetin sipas mendimit të fakirit nuk ka të bëjë me ummetin në përgjithësi, ne që e kuptojmë, me ndjekësit e fesë islame, po ka të bëjë me grupin e posaçëm, me bashkësinë e posaçme e cila është edukuar në bankat e Pejgamberit s.a.v.s., këta janë as’habët e Pejgamberit a.s. Për atë kur thotë kuntum hajre ummetin uhrixhet linnasi i ndanë në faqen e dheut si bashkësia më e mirë, atëherë këtu Allahu xh.sh na përcakton një elitë të cilën bota bashkëkohore ka dëshirë ta mposhtë dhe të gjithë njerëzit ti bëjë si vetvetja, të gjithë të njëjtë. Mirë ama elita e përbërë nga shokët e Pejgamberit a.s. është elitë pozitive. Çka do të thotë elitë pozitive? Elitë pozitive do të thotë elita mostër, ne në tarikat kësaj i themi erbabi. E dini që një pjesë e tarikateve tash posaçërisht në Ballkan, trashëgohen, shejhi vdes, djali i tij bëhet shejh, kësaj i thuhet evladije, ndërsa asjnë tarikat, ta dini, nuk është evladije, çdo tarikat është erbabi. Tarikatet konsiderohen bashkësi që duhet të jenë shembull për të tjerët, duke u thirrur në shembullin e shokëve të Pejgamberit a.s. Siç është bashkësia e as’habëve, njerëz shembull për të tjerët, siç është elitë, e cila është pozitive, asnjëri prej tyre nuk e ka Pejgamberin a.s. babë, as djalë, as nip, ka edhe familjarë, ama ka edhe Hazreti Ebu Bekrin që nuk e ka familjar, ka edhe Hazreti Omerin që nuk e ka familjar, Hazreti Osmanin, Selman el-Farsiun nga Persia, Suhejb er-Rumiun i cili është bizantin, Ubejj ibnul Kabi i cili është hebrej. Pra të gjithë këta përbëjnë një elitë pozitive. Shkatërrimi i elitave pozitive krijon anarki, ta dini. Ne shqiptarët i kemi shkatërruar elitat pozitive dhe kemi krijuar anarki. Tash për shembull nuk mundet një person i cili ka disa aftësi, secila prej këtyre janë të dhuruara nga Allahu xh.sh., ta konsiderojmë normal si të tjerët, për shkak se atëherë prej secilit do ta pranojmë udhëheqjen e secilit, siç është duke ndodhur te ne. Këtë mentalitet të prishjes së elitës janë duke e bërë edhe grupet muslimane, të cilat thërrasin që të kthehemi në kohën e Pejgamberit a.s., se të gjithë njerëzit janë të njëjtë dhe se nuk duhet ta dëgjojmë askënd, as imam, as medhehb nuk na duhet, direkt ne e kemi Kur’anin, sjelljet e gjeneratës së parë të Pejgamberit a.s. Besoni që në gjeneratën e parë të Pejgamberit a.s. ka pasur elitë, por ata nuk dëshirojnë ta kuptojnë këtë, p.sh. Hazreti Omeri asnjëherë nuk ka vendosur vet për diçka, kur ka qenë Emirul Muminin, pa e pyetur Hz Aliun. Hz Aliu prej ditës së parë është konsideruar si elita intelektuale, shpirtërore e muslimanëve. Në të gjitha çështjet në të cilat, tash nëse do ta lexoni Historinë e të së drejtës Islame të Hajredin Kahramanit, ka dalë prej botimit, juve hoxhallarëve do ua jap nga një pastaj, ma kujtoni, atëherë do ta shihni p.sh. në disa raste kur Hazreti Omeri ka vendosur në lidhje me një çështje, e ka thirrur Hazreti Aliun, i ka thënë, unë kështu do të vendosi. Hazreti Aliu nëse i ka thënë që gabon ai e ka ndryshuar vendimin. Posaçërisht në një rast kur një grua e ka akuzuar një djalë të ri, kinse e ka dhunuar, dhe Hz Aliu në fund e ka zbuluar të vërtetën, edhe pse Hazreti Omeri ka qenë Halife në atë kohë. Kuntum hajre ummetin, kjo është ndoshta ajo elita e cila ka obligimi nga aspekti shpirtërorë të krijojë shtigje. Temurune bil marufi ve tenheune anil munkeri, ata duhet ta urdhërojnë të dobishmen, të mirën dhe ta shmangin, ta pengojnë, ta menjanojnë të ligën dhe të keqen. Kjo nuk është punë e secilit, për shkak se edhe në ajetet tjera thuhet, ju krijoni një grup i cili do të thërret në fe, ndërsa këtë secili e ka marrë mbi vete se duhet të thërret në të mirë dhe ta pengojë të keqen, në emër të fesë bëhet fjalë, se këtu ajeti flet për çështjet fetare.
Fuqimisht e mbroj mendimin se duhet prej dikujt të merret ixhazet që të kesh mundësi dikënd ta thërrasësh në fe, pa marrë ixhazet prej dikujt nuk ka mundësi që njerëzve t’ju fliset për fenë e kështu me radhë, për shkak se nevojitet një platformë, një konstruksion që neve do të në përgatisë që të hyjmë në relacion me tjerët. Një pjesë e madhe e njerëzve të cilët përpiqen të thirrin, pastaj për shkak të dobësive të tyre personale, individuale, jo dobësive shkencore , intelektuale, ajo s’më intereson mu aspak, ama për shkak të dobësive të tyre personale, individuale, të karakterit që e kanë bëhen shkak për prishjen e imazhit të fesë. Për të thirr në fe nevojitet karakter, ky karakter na nevojitet neve në përgjithësi, të na mbajë të fortë aty ku duhet të ballafaqohemi me pasionet e epshit tonë. Si rrjedhojë, nuk do ta shëndrojmë fenë në një element i cili i shërben nefsit, unit tonë në të gjitha aspektet e jetës. Ndërsa tash ne për shkak se e kemi shpërndarë, e kemi humbur këtë elitë pozitive ballafaqohemi me këtë problem. Profesor I. Bardhi, këtë po ua tregoj që ta keni si informatë, se shumë gjëra që profesor Bardhi i ka thënë, kanë ngelur vetëm kanë ngelur në një grup të vogël tonë. Profesor Bardhi, kur kemi qenë në Medrese ishte i mendimit që nxënësit të cilët do të pranohen në Medrese, të përcillen që nga mosha 7 vjeçare nëpër familjet e tyre, dhe jo ti marrim 80, 90 nxënës në Medrese, por ti marrim 15, 20 ama ti përcjellim prej moshës 7 vjeçare. Pra, ata ti përgatisim prej asaj moshe për misionin të cilin do ta kenë.
Pikërisht për këtë them se ajo fjalë është e rëndësishme dhe ummetin duhet ta kuptojmë si një bashkësi e cila duhet të përgatitet, duhet të ndiej kënaqësi, se sa më shumë që rrimë me njerëz të cilët i njohin disa realitete aq më shumë, dita ditës kuptojmë se më pak dijmë, edhe më tepër e humbim guximin t’u flasim të tjerëve. Ndërsa më e rëndësishme është karakteri të rregullohet dhe pastaj dija, aq sa e kemi aq do e bartim. Faleminderit!
