Sureja Humezeh
Miq të respektuar, sonte do të themi edhe disa fjalë përfundimtare në lidhje me suren Humezeh dhe pastaj inshallah prej javës tjetër do të fillojmë me Ramazanin, por edhe sureja e cila është në rradhë është sureja Asr. Në ajetet e fundit të sures Humeze Allahu xh.sh. e sqaron se çfarë është ai zjarri, që në këtë sure të Kur’anit Famëlartë e ka emërtuar si hutameh. Ka një lloj të komentit të Kur’anit, që quhet komenti/tefsiri i Kur’anit me Kur’an, ky është komenti më i mirë, më preciz i cili ka mundësi t’i bëhet Kur’anit. Allahu xh.sh. në Kur’anin Famëlartë një pjesë të madhe të ajeteve të cilat në një vend i përmend në trajtë të përgjithshme, diku tjetër i sqaron ato. Për atë, çdo parcializim (ndarje) i ajeteve të Kur’anit prej kontekstit, e largon mesazhin e Kur’anit që ka dëshirë Allahu xh.sh. t’ia jep njerëzimit. Kryesisht gjatë historisë ne kemi pasur dy lloje të leximeve të Kur’anit. Njëri prej këtyre leximeve është leximi tekstual, leximi i dytë është leximi kontekstual. Lexim tekstual do të thotë ta merrni një ajet kuranor dhe në bazë të përkthimit bukfal të fjalëve të cilat janë pjesë përbërëse të ajetit, të nxirrni kuptime të caktuara; kjo në masë të madhe muslimanët gjatë historisë i ka bërë të ngurtë. Leximi kontekstual i Kur’anit është lexim i cili e ka parasysh kontekstin historik pikë së pari (kur ka zbritur Kur’ani), e ka parasysh kontekstin gjeografik (në cilën hapsirë ka zbritur Kur’ani), e ka parasysh kontekstin kohorë (në cilën kohë ka zbritur Kur’ani) dhe e ka parasysh kontekstin kohorë, hapsinorë, gjeografik në të cilën gjindet personi dhe grupi të cilit i dedikohet Kur’ani. Për atë, përmasa kontekstuale e Kur’anit Famëlartë ka krijuar një paradigmë, e cila ka vazhduar gjeneratë pas gjenerate në historinë Islame. Mosmarrëveshjet të cilat ndodhin tash në mesin e muslimanëve janë për shkak të leximeve ose rileximeve, ri-rileximeve tekstuale të ajeteve të Kur’anit, që do të thotë kryesisht njerëzit nuk depërtojnë në thellësinë e ajeteve të Kur’anit, po vetëm e lexojnë atë dhe në bazë të leximeve të Kur’anit, japin edhe konkluza te caktuara në lidhje me atë. Kjo mënyrë e veprimit nuk është mënyrë e cila neve na bart në dimensione reale të kuptimit të ajeteve të Kur’anit Famëlartë. Prandaj, për ta lexuar Kur’anin nga aspekti kontekstual, neve na nevojitet njohuri e tërësishme e të gjitha ajeteve kuranore, duke filluar nga ajeti i parë i Kur’anit, deri në ajetet e fundit. Njëkohësisht jo vetëm nga aspekti i rradhitjes formale të cilën tash e kemi në Kur’an, por në të njejtën kohë edhe nga aspekti i rradhitjes varësisht nga zbritja e ajeteve, në çfarë mënyre kanë zbritur, cili ajet ka zbritur i pari, cili ajet ka zbritur pas atij; nga aspekti i shkaqeve të zbritjes së ajeteve të Kur’anit që është edhe një disciplinë e posaçme brenda komentit të Kur’anit, që quhet sebebi nuzul dhe kështu me rradhë deri në kulturën dhe qytetërimin i cili është ndërtuar në kuadër të ajeteve kuranore, të cilat ne i kemi sot e kësj dite ashtu si i kanë zbritur Pejgamberit s.a.v.s..
Edhe ky ajet është i tillë, domethënë, Allahu xh.sh. në ato gjëra për të cilat mendon se do të ketë mosmarrëveshje, nuk do ta kuptojnë si duhet muslimanët, në ato aje te thotë “Ve ma edrake mel hutameh” / “A e dini çka është hutameh?” a e dini çka është ky zjarr i xhehennemit për të cilën unë jam duke folur këtu. “Narullahil mukadeh. Elleti tettaliu el ef’ideh” / “Ky zjarr, është një zjarr i cili pandërprerë bën flakë dhe i cili e kaplon krahërorin (gjoksin,zemrën) e njeriut”. Më duket që e thash edhe javën e kaluar, krahërori është një vend i cili bilogjikisht dihet se cilat organe i ka, mirëpo metafizikisht është edhe vend në të cilën ka edhe një mbushje ose zbrazje shpirtërore. Për shembull edhe në suren Nas Allahu xh.sh. kërkon prej nesh që t’i lutemi Atij “Min sherril vesvasil hannas. Elledhi juvesfisufi sudurin-nas” / “Të na ruash neve prej sherrit të cytjeve, të vesveseve të cilat lëvizin brenda krahërorit të njeriut”. Ne disa herë e kemi biseduar që në stilin e Kur’anit edhe shkronjat të cilat janë të përdorura, kanë kuptimin e vet. Shikoni për shembull për vesvesen ka pas mundësi të përdor një fjalë tjetër Allahu xh.sh. por është përdorur një fjalë e cila është e përbërë prej dy shkronjave ‘v’ dhe ‘s’, të cilat edhe sikur e kanë zërin e bezdisshëm që i tingëllon në vesh njeriut (njejt sikur mërzinë që ia jep ndonjë mizë kur i bën në vesh vëz vëz, të njejtën mërzi ia jep edhe vesvesja që është brenda krahërorit njeriut). Ose për shembull në një ajet tjetër në suren Haxhxh Allahu xh.sh. thotë “Fe innekela ta’mele ebsar ve lakin ta’mel-kulubu’l-leti fi’s-sudur….” / “Asnjëherë tek njerëzit të cilët nuk e shohin hakikatin nuk verbohen sytë të cilat janë në kokë, por verbohen sytë të cilat janë në krahëror”. Prandaj edhe këtu kur bëhet fjalë për zjarrin dhe flakën e zjarrit e cila i kaplon zemrat e njerëzve, nuk bëhet fjalë vetëm për xhehennemin. Të gjithë ata që ajetin e Kur’anit e ngushtojnë vetëm brenda një kuptimit, ato i bëjnë padrejtësi Kur’anit, se kjo është hegjemoni e arsyes së njeriut, ta merrni fjalën e Allahut xh.sh. dhe në fund thoni se këtë e ka kuptimin, mos kërkoni kuptim tjetër. Do të thotë që ai konstatim i yti ose i imi në lidhje me atë ajet kuranor duket si një kallëp, i cili e ka kuptuar në tërësi fjalën e Zotit. Nuk lejohet kjo, edhe në Kur’an Allahu xh.sh. thotë që kuptimet e ajeteve dhe fjalëve të Kur’anit nuk kanë fund. Prandaj, futja në kallëp është vetëm se një hegjemoni e arsyes së njeriut që ne gjatë historisë si musliman e kemi bërë edhe sot e kësaj dite jemi duke e bërë, por ato ajetet e Kur’anit kanë një lepezë pak më të gjerë. Për shembull nëse i analizoni tefsiret tona klasike, do të shihni që në to do të bëhet fjalë për një lloj të një xhehennemi në të cilën do të digjen njerëzit. Ka një ajet në Kur’an në suren Rahman ku Allahu xh.sh. thotë “Për atë që ka drojë/kujdes prej pranisë së Zotit, për të ka dy xhennete”. Meududi ka një tefsir shumë të mirë “Mbi të kuptuarit e Kur’anit”. Ai thotë që këto dy xhennete janë njëri në këtë botë e tjetri në botën tjetër. Të gjitha karakteristikat të cilat Kur’ani i përmend për xhennetin, janë elemente të rahatisë edhe në këtë botë për njeriun. Për shembull analizoni metaforat që e simbolizojnë xhennetin në botën tjetër, të gjitha ato janë elemente të rahatisë për njeriun edhe në këtë botë, prandaj ata që i përkushtohen me plotëkuptimin e fjalës Allahut xh.sh. për to ka përjetim të xhennetit edhe në këtë botë, ka përjetim të rahatisë, të qetësisë, të huzurit të cilën e ka besimtari në xhennet edhe në këtë botë. Pra ky ajet është një sugjerim. Në tekstet serioze, të gjitha sugjerimet i kanë edhe të kundërtat e tyre; domethënë nëse ka dy xhennete, atëherë ta dini që ka edhe dy xhehenneme; nëse hutameh është një xhehennem në të cilin do të ndëshkohen personat të cilët kanë shpifur, janë tallur me fenë, janë tallur me njerëzit, kanë mbledhur pasuri, e kanë bërë qëllim pasurinë, atëherë ta dini që personat të cilët tallen me fenë, tallen me njerëzit, shpifin për njerëzit, të cilët tubojnë pasuri, të cilët e kanë pasurinë qëllim, ata në të njejtën kohë do të ballafaqohen me sikletin e xhehennemit edhe në këtë botë, ky zjarr do t’iu jep një nxehtësi/siklet që në këtë botë. Për këtë, eksperiencë më të mirë se njeriu bashkëkohorë, nuk ka askush tjetër. Kjo ndoshta ka qenë pak vështirë të sqarohet në periudhën e mëparshme, mirëpo njeriu bashkëkohorë shumë mirë ka mundësi ta kuptojë këtë. Nga aspekti material/financiar ne asnjëherë nuk kemi qenë më të pasur se tash, asnjëherë në familjet tona nuk ka pasur një luks të tillë (ne nuk jemi shumë të moshuar po i mbajmë mend periudhat kur në familjet tona as 5% e kësaj që e kemi tash në sofër, nuk e kemi pasur), ama përsëri ne nuk jemi të kënaqur me jetën. Do të thotë që kënaqësia materiale, nuk është kënaqësi e cila njeriut ia sjell lumturinë plotësisht. Asnjëherë ne nuk kemi qenë më të shkolluar se tash, do të thotë që edhe arsimi nuk ia sjell lumturinë njeriut në tërësi. Tash mund t’i përmendim një numër të madh të çështjeve të cilat kanë të bëjnë me këtë botë, por nëse nuk e ka atë dimensionin shpirtëror të qetësisë, nuk na sjell qetësi. Këtë zjarr i cili na jep siklet në këtë botë, jemi duke e përjetuar ne njerëzit bashkëkohorë me të madhe. Çka është zgjidhja? Si do të kemi mundësi që të dalim prej këtyre kornizave, prej këtyre gardheve në të cilat jemi të burgosur si gjini njerëzore, po në këtë rast edhe ne si musliman? Elementi i parë pse gjindemi kështu është për shkak se nuk kemi shpirtëri, nuk kemi kuptimësi. Do të thoni: Mirë hoxha efendi po ne falim namaz, ne japim zekat, ne agjërojmë ramazanin, mirëpo përsëri e ndjejmë këtë zjarr brenda. Unë nuk thash që nuk bëjmë ibadet, unë thash që s’kemi shpirtëri. Institucionet tona fetare, duke filluar nga organizimet më të larta fetare edhe deri në organizimet më të ulëta, e kanë humbur dimensionin e përjetimit të ibadetit, përjetimit të fesë, përjetimit të dalldisë fetare, ekstazës fetare dhe atëherë kur e humb përjetimin në fé, nuk ke mundësi të krijosh vlera. Qëllimi i krejt kësaj që e bëjmë ne është që ne të bëjmë aksiologji, që të krijojmë vlera, që në bazë të atyre vlerave të sillen të tjerët që do të vijnë pas nesh. A e keni vërejtur ne muslimanët çka bëjmë? Edhe kur jemi fetarë, krijojmë jo vlera. Vlerë do të thotë që edhe më i keqi kur ta sheh, ta pëlqejë, a ne fenë e kemi sjellur në atë konotacion që më i miri kur e sheh, gërditet dhe ky është element shumë i keq. Këtë edhe në një ajet kuranor në suren Ibrahim Allahu xh.sh. e thotë: “Elem terekejfe dareballahju methelen kelimeten tajjibeten …” / “A e shihni se shembulli i fjalës së mirë (këtu fjala e bukur, nuk e ka vetëm kuptimin ta thuash një fjalë të bukur ose disa e kanë thënë që e ka kuptimin e Kur’anit, po fjala e bukur e ka kuptimin e një koncepti të vlerës, është vlerë në këtë rast) është sikur një pemë/dru që rrënjët i ka thellë në tokë, ndërsa degët i ka lartë në qiell. Qëllimi i kësaj peme është që ne të kemi mundësi t’i hamë frytet e saja në të gjitha periudhat kohore”. Prandaj, për t’u ngrënë frytet e një peme në të gjitha periudhat, atëherë ka nevojë që të krijojë vlera. Për shembull Kur’ani ka krijuar vlera, për atë edhe në të gjitha periudhat deri në Ditën e Kijametit do të kemi mundësi që t’i hamë frytet, ai do të jetë i freskët për ne. Për shembull Imam Gazaliu është një dijetarë i cili ka krijuar vlera dhe vlerat e tij edhe sot e kësaj dite ne jemi duke i përmendur në të gjitha segmentet e jetës. Ndërsa, nëse feja shërben vetëm si ngritje e egos/unit tonë, kjo neve na shkatërron, ta dini që shëndërrohet në idhull. Ja tash Ramazani është një shansë e mirë, ku ne do të kemi mundësi ta përjetojmë fenë. Ata që nuk janë besimtarë nuk mund ta kuptojnë dhe thonë pse Zoti të na malltretojë neve që të agjërojmë, çfarë kuptimi ka agjërimi. Ju e dini që fakiri nuk pajtohem me mendimin që agjërimi është për të qenë më të shëndetshëm edhe hadithi ku thotë Pejgamberi a.s. “Sumu tesihu” / “Agjëroni që të jeni më të shëndetshëm” fakiri mendon se e ka kuptimin (Pejgamberi e di më mirë) “Agjëroni që të jeni të shëndetshëm shpirtërisht ”. Agjërimi është një ndal, për çka? Për çështjet elementare të trupit. E dini te ne te tasavvuf ka një parim që thotë ‘killetul kelam, killetut ta’am edhe killetul menam’ / ‘pak të flasësh, pak të hash, pak të flesh’. Nëse njërën anë e mbushim shumë, tjetra anë shtrengohet/ngulfatet, për atë nevojitet pak të hahet, pak të flihet, pak të flitet, që të ketë hapsirë për dimensionin shpirtëror të përjetimit, ndërsa Ramazani është një shansë e mirë në të cilën ne i themi të gjitha kërkesave dhe nevojave tona më elementare jo. Në Ramazan përveç mosngrënies, mospirjes, ne kemi ndalesë që edhe mos të themi fjalë të cilat nuk janë në rregull. Kush nuk i le fjalët e këqija në Ramazan, le të mos rijë kot i uritur deri në mbrëmje – thotë Pejgamberi a.s.. Gjithashtu Ramazani nuk është periudhë e gjumit, që ne deri në syfyr duhet të rrimë zgjuar e pastaj pas syfyrit deri në kohën e namazit të iqindisë të flejmë, por Ramazani përveç agjërimit kërkon edhe shtimin e namazit, ibadetit, zikrit e kështu me rradhë dhe kjo është një mundësi e mirë për ta përjetuar fenë. Shpeshherëkur bisedoj me njerëzit thonë: Hoxha efendi, thuhet që kur na shkojnë mendtë neve në gjërat të cilat nuk janë në ujdi me ligjet e fesë Islame, atëherë Pejgamberi a.s. thotë që të agjërojmë, ama ne kur agjërojmë më shumë na shkojnë mendtë në ato gjëra. Është e vërtetë, për shkak se agjërimi është bërë si rutinë, ose ibadeti bëhet për ibadetin. Atëherë kur ibadeti bëhet për ibadetin, atëherë ibadeti nuk ndikon në karakterin e personit, ama atëherë kur ibadeti konsiderohet si mjet nëpërmjet të cilit ne do të arrijmë kënaqësinë e Allahut xh.sh., atëherë vërtetë ibadeti shndërrohet në një përjetim të cilin nuk kemi mundësi ta përjetojmë askund tjetër.
Prandaj edhe këtu, nëse kemi dëshirë që ta largojmë këtë zjarrin i cili nuk largohet në tjetër mënyrë, e vetmja mënyrë që ne ta largojmë këtë sikletin e brendshëm të kësaj bote, është përjetimi i vërtetë i ibadetit dhe largimi prej gjërave të cilat i përmend në këtë sure Allahu xh.sh.. Shpirti në këtë botë është në një kafaz brenda trupit, shpirti i cili është shumë i lirë (ju e përjetoni disa herë nëpërmjet të ëndrrave) atëherë kur lirohet prej trupit është si zogu që fluturon në të katër anët dhe sjell lajme të ndryshme që ndoshta me trup nuk do të kishim mundësi asnjëherë t’i përjetojmë, pasi trupi kur është brenda fizikusit, brenda dimensionit biologjik, atëherë është i kufizuar, nuk ka mundësi që të lëvizë askund tjetër. Prandaj, pandërprerë ka dëshirë që të lirohet, për atë edhe Hz.Mevlana ditën e vdekjes së tij e ka konsideruar si sheb-i arus, që do të thotë nata e gjerdekut, nata e nusërisë, nata e takimit me të dashurin. Pse? Për shkak se shpirti i kthehet vendit në të cilën është i dashuruar ashtu si duhet.
“Inneha alejhim mu’sadeh….” / “Ata zemra/persona i ka kapluar zjarri dhe ata e ndjejnë veten sikur të lidhur për një shtylle dhe që nuk kanë mundësi që të lirohen prej asaj ”. Kjo botë dhe elementet të cilat ia sjellin kënaqësinë egos së njeriut, janë një litar shumë i rrezikshëm që i lidh njerëzit. Lakmitë të cilat janë të kësaj bote momentalisht janë problemi kryesorë edhe te besimtarët, edhe te ato që falen edhe te ato që nuk falen, se edhe ato që falen edhe ato që kanë organizime të ndryshme fetare, pasi fenë e kanë bartur vetëm në organizim shoqërorë. Tasavvufi fenë e konsideron si organizim shpirtërorë, si ngritje shpirtërore në relacion me Zotin. Në të shumtën e rasteve edhe gjatë historisë tonë jemi ballafaquar me këtë problem. Për shkak se që nga Pejgamberi s.a.v.s. deri në ditë të sodit, institucionet nën supet e të cilave është zhvilluar shoqëria muslimane janë tre: një është medreseja, dy është teqeja dhe tre është ushtria. Njëra ka të bëjë me dimensionin e mësimit të fesë nga aspekti intelektual, tjetra ka të bëjë me luftën kur ka pasur nevojë, ndërsa ky element i tasavvufit është elementi i cili medreses dhe ushtrisë ia ka shtuar shpirtërinë, i ka mundësuar që të ngritet dhe të lartësohet drejtë Krijuesit, e ka përfaqësuar përmasën e velajetit, përmasën e evlijallëkut, përmasën e miqësisë me Zotin, jo përmasën e miqësisë me njerëzit.Te ne në bashkëkohësi, ky element i miqësisë me Zotin është larguar prej fesë. Ndoshta keni pasur rast ta lexoni një libër në lidhje me fetë në Amerikë, profesor Ali Pajaziti e ka përkthyer, do ta shihni që për shembull në Amerikë (edhe në perëndim) të jesh fetarë, do të thotë të jesh anëtarë i një kishe (nëse e paguan anëtarësinë, ti je fetarë). Kryesisht edhe fetarësia është shëndërruar në një element të përditshmërisë shoqërore. Nuk është kështu, mund të jesh anëtarë në 100 kisha ose mund të jesh anëtarë në 100 xhemate, ama kjo nuk do të thotë që je fetarë. Fetarësia është relacion i njeriut me Krijuesin, ku nuk ka xhemat, ku nuk ka organizim institucional, por shpirti është i lirë të fluturojë si zogu. Çdo gjë që e largon njeriun prej këtij dimensioni të lirisë dhe vendosjes së linkut me Zotin, është e rrezikshme. Edhe këtu “Fi amedin muaddedeh” kur thotë “Janë të lidhur për shtylla” Allahu xh.sh. do të na ballafaqojë me një realitet që edhe ibadeti edhe pasuria edhe pozita edhe fëmijët tanë që i kemi në këtë botë, të gjitha të mirat e kësaj bote, nëse janë të lidhura për shtyllën e egos së njeriut, e unit të njeriut, atëherë ata e çojnë që të rrotullohet si ai kali në lamë (patjetër është të rrotullohet, lodhet ama kryesisht është brenda një rrethit, nuk mund të lirohet prej atij litarit i cili e çon që ta rrotullojë rreth vetes), e njëjta gjë është edhe me personin; posaçërisht këtu Allahu xh.sh. i ka potencuar disa elemente që mendoj se janë me rëndësi shumë të madhe duke filluar nga shpifja, tallja me fenë, tubimi i pasurisë, shndërrimi i pasurisë në qëllime.
Prandaj të respektuar miq, edukimi i unit të njeriut nuk bëhet në grup, edukimi i unit të njeriut nuk bëhet edhe me fjalë. Edukimi i unit të njeriut kryesisht bëhet me vepër dhe bëhet në trajtë individuale. Pejgamberi s.a.v.s. këtë e ka bërë kështu. Për shembull nëse do t’i analizoni hadithet dhe sunnetin e Pejgamberit a.s., do ta shihni që një pjesë të madhe të as’habëve është edukuar individualisht nga Pejgamberi a.s.. Një prej tyre për shembull është Enes Ibni Maliku. Njëherë janë nisur për në luftë dhe rrugës ushtria ka qenë e lodhur e rraskapitur edhe krejt i ka zënë gjumi, ndërsa Pejgamberi s.a.v.s. me Enesin (një djalë i ri atë kohë) që ka qenë afër tij duke biseduar i ka thënë: A dëshiron të të tregoj diçka që është shumë e rëndësishme për ty? Enesi i përgjigjet: Po, ja Resulallah. Kush një herë në jetë thotë La ilahe illallah me sinqeritet nga zemra e tij, do të hyjë në xhennet. Enesi i ka thënë: Ja Resulallah a ka mundësi ta përsërisni edhe një herë. Pejgamberi a.s. përsëri ia ka përsëritur. Enesi i thotë për së treti përsëri: Ja Resulallah a ka mundësi ta përsërisni edhe një herë. Pejgamberi a.s. edhe të tretën herë e ka përsëritur, pastaj Enesi në fund të hadithit thotë që unë nuk ua tregova këtë hadith njerëzve, kisha frikë se si t’iu them, do t’i lënë ibadetet, prandaj deri në fund të jetës e mbajta fshehur, në fund kisha frikë mos ta fsheh një hadith të Pejgamberit a.s. pastaj e tregova këtë hadith. Qëllimin e kam të tregoj se Enesin e ka pritur ta ketë vet afër vetes që t’ia thotë këtë . Ose për shembull një numër të madh të sjelljeve të devotshmërisë së Pejgamberit a.s. a e dini prej kujt i mësojmë ne? Prej Hz.Ajshes për shkak se Hz.Ajsheja ka qenë bashkë me Pejgamberin a.s. kur ai ka qenë vet dhe neve në masë të madhe përmasën e miqësisë së Pejgamberit a.s. me Zotin na e përcjell Hz.Ajsheja. Përveç Hz.Ajshes, na e përcjell edhe Ebu Hurejreja, është një prej personave që më së tepërmi ka përcjellur hadithe prej Pejgamberit a.s.; i kanë thënë që ti më vonë se ne e ke pranuar Islamin, ama ke përcjellur më tepër hadithe prej Pejgamberit a.s., ndërsa ai u ka thënë: Kur ju shkonit në fushë, unë rrija me Pejgamberin, ama rrija edhe kur vinit prej fushe ju; ju kur shkonit të fleni nëpër shtëpitë tuaja me zonjat tuaja, unë përsëri rrija me Pejgamberin a.s. , po edhe kur ktheheshit unë përsëri rrija me Pejgamberin a.s. domethënë unë dy herë më tepër se ju qëndroja me Pejgamberin s.a.v.s. dhe vetë Ebu Hurejreja thotë që Pejgamberi a.s. mua më dha dy enë me dituri, njërën më tha t’ua tregoj, ndërsa tjetrën më tha ta mbaj për vete. Kjo ena të cilën i ka thënë ta mbajë për vete, është ena e miqësisë të cilën duhet ta vendos njeriu me Zotin, pa këtë nuk ka fé. Varësisht sa është doza e kësaj, aq njeriu është fetarë dhe jo sa di ai për fenë. Për atë, disa herë një rrobaqepës ose një punëtor me mëdtije ka mundësi të jetë më fetarë se sa një doktor profesor, për shkak se doza e fetarësisë sa është më e madhe, aq më shumë njeriu është fetarë dhe nuk ka të bëjë me dimensionin tjetër të jetës.
Në këtë sure Allahu xh.sh. neve na i përkujton disa anomali, disa sjellje jo të rregullta, në bazë të të cilave njeriu ka mundësi që edhe ta humb këtë dashuri dhe këtë miqësi me Allahun xh.sh. dhe të ndëshkohet jo vetëm në botën tjetër, por edhe në këtë botë me atë zjarrin, me atë sikletin të cilën e sjell e keqja, prandaj edhe kërkon prej nesh që të largohemi prej këtyre. Faleminderit.
