Sureja Humeze
Sonte do të flasim pak për një sure të re. Javën e kaluar e përfunduam atë që ne kishim mundësi brenda këtyre javëve ta themi në lidhje me suren Fil. Duhet të gjithë se bashku ta kemi parasysh se të flitet për fjalën e Allahut xh.sh. pikësëpari kërkon përgjegjësi të madhe, pas asaj kërkon që njeriu mos të jetë shumë i sigurtë se ka mundësi t’i thotë të gjitha gjërat në lidhje me Atë, asnjëherë nuk duhet të flet në mënyrë të prerë për gjërat të cilat Allahu xh.sh. nuk i thotë në mënyrë të prerë, asnjëherë nuk duhet të kapet në atë krenarinë e unit/egos së tij se e ka thënë fjalën e fundit dhe se ka thënë diçka shumë të madhe në lidhje me Kur’anin. Gjithëherë fjalët tona stolisen me fjalët e Allahut xh.sh., ata janë burim drite dhe rrezet e atij burimit të dritës kur bien në fjalët tona, atëherë kanë vlerë fjalët tona, përndryshe asgjë s’kemi mundësi të themi tepër më mirë se atë që e ka thënë Allahu xh.sh., por disa herë dijetarët janë si katalizatorë, si transformatorë të cilët kanë mundësi që ta bartin me një intensitet pak më të ulët atë dritën, ato rrezet e mëdhaja të burimit të dritës që nëse vijnë në mënyrë direkte te njeriu, kanë mundësi ta djegin në tërësi. Prandaj ne i thamë disa fjalë në lidhje me suren Fil, s’ka dyshim që (edhe këtë duhet ta dini) sureja Fil ka edhe kuptime të tjera, ka dijetarë të tjerë të cilët kanë mundësi të japin kuptime të tjera. Të gjitha këto variante të domethënieve të ajeteve të Kur’anit janë brenda mundësive që të kenë nga një çik nga e vërteta absolute e tyre, ka mundësi që disa herë edhe mos ia qëllojnë, por dallimi në mes asaj frazeologjie e cila është e thatë dhe kësaj të cilën ne e diskutojmë është se, ne përpiqemi ta përjetojmë atë, ta mishërojmë në jetën tonë dhe nuk bëjmë vetëm se një filozofi të thatë të ajeteve të Kur’anit. Edhe diçka do t’iu them se edhe pse pandërprerë përpiqem që mendimet t’i sqarojë mirë deri në fund me disa shembuj që të jem mirë i qartë për atë se çka kam dëshirë të them, disa herë ka mundësi që edhe të keqkuptohen fjalët por është mirë që problemet të cilat nuk janë shumë të qarta në kokë që edhe t’i diskutojmë bashkërisht nëse duhet përsëri që të vendosen ato si duhet. Sureja Humeze fillon me dy fjalë “ Humeze dhe Lumeze” që janë dy fjalë të cilat kanë përafërsisht kuptim të ngjashëm; është një sure e cila flet për shpifësit dhe ato që tallen me njerëzit tjerë, një element shumë jonjerëzor brenda shoqërisë dhe Allahu xh.sh. në këtë sure e cila ka zbritur në Mekë dhe e cila veni re që ajetet e kësaj sureje mbarojnë me një h (tau te’nith me një t e cila kur ndalesh duke e lexuar, shndërrohet në h edhe ky shëndërrimi prej t në h ka një kuptim metaforik semantik që është i rëndësishëm). Kryesisht h /ja kur është në fillim të bisedës atëherë ka konotacion të bindjes, të sigurisë, ndërsa kur përdoret në fund të bisedës e ka kuptimin e talljes. Shkaku i zbritjes së kësaj sureje thonë mufessirët Xhemil Ibn Amr, një prej mushrikëve të Mekës, i cili është tallur me muslimanët.
Kryesisht, njerëzit të cilët janë të dobët në ide dhe të cilët janë të dobët në dije, ata tallen me gjërat e hakikatit, por nuk tallen në mënyrë direkte me personat të cilët duhet t’i diskutojnë po tallen pas shpinës së tyre. Allahu xh.sh. këtu thotë “Vejlun li kulli humezetin lumezeh’ / “Mjer për ata të cilët tallen me njerëzit pas shpinës së tyre (ose që bëjnë me sy e me vetulla pas tyre)”. Kjo është një karakteristikë e idhujtarëve të Mekës të cilët janë tallur me muslimantë, por jo në praninë e tyre, janë tallur pas shpine për një hakikat të cilën e ka sjellur Pejgamberi s.a.v.s.. Këtë disa herë mund ta përjetojmë të gjithë ne, domethënë shpesh herë në një familje njëri fillon të falë namaz, ndërsa të tjerët të cilët nuk falin namaz, duke mos e ditur këtë hakikat, duke mos e ditur këtë të vërtetë, duke mos pas njohuri për këtë gjë, ata fillojnë të tallen edhe kryesisht pas shpinës së tij ose edhe për çështje tjera të cilat janë çështjë të hakikatit. Hakikati e ka këtë fat, batili / e padrejta çdoherë tallet me hakikatin, element të vetëm që e ka si forcë në vete është që të tallet me hakikatin, për atë disa herë edhe me ne që pak kemi simpati më tepër, dhashtë Zoti ne të jemi sufi të vërtetë, po ne që kemi pak më tepër simpati ndaj tasavvufit, shpeshherë dëgjojmë njerëzit të cilët tallen pas shpinës tonë, mirë ama kjo është fati i hakikatit, këtë duhet ta dini. Me hakikatin, idiotët nuk kanë mundësi të ballafaqohen për shkak se kanë frikë, hakikati i shkrinë të padrejtët, për atë kryesisht pa dalë para atyne flasin pas shpine, ndërsa Kur’ani nëpërmjet të Pejgamberit s.a.v.s. na e bart një hakikat shumë të rëndësishëm thotë “Vejlun li kulli humezetin lumezeh/ “Mjer për ata të cilët tallen me njerëzit pas shpinës së tyre (ose që bëjnë me sy e me vetulla pas tyre)”.. Besoni që këtu nuk i ndanë muslimanët ose jo muslimanët, nuk ka lidhje me kë tallesh po thotë mjer për ata të cilët shpifin, tallen, thonë gjëra të cilat nuk janë në realitet ashtu për njerëzit tjerë. Fjalët humezeh dhe lumezeh te arabët jo se shumë janë përdorur para ardhjes së Islamit, po është një mënyrë e përdorimit të këtyre fjalëve që ndoshta për herë të parë e përdor edhe Kur’ani si frazeologji kuranore për talljen e njerëzve të tjerë. Shumë pak Kur’ani e përdor fjalën “mjer për ata” për shkak se ajetet e Kur’anit gjithnjë në fund mbarojnë me tregimin e rrugës së shpëtimit. Për shembull kur thotë diçka bëjeni këtë kështu mbaron me frazën leal-lekum tuflihun, domethënë nëse keni dëshirë që të shpëtoni, nëse keni dëshirë që të mendoni për këtë çështje, nëse keni dëshirë të besoni, nëse keni dëshirë ta përkujtoni Zotin, kryesisht në këtë mënyrë mbarojnë ajetet e Kur’anit, ndërsa shumë pak ka ajete të cilat fillojnë me këtë mënyrë si në suren humeze. Për shembull në Kur’anin Famëlartë ka dy vende në të cilat përdoret fjala vejlun, është “vejlun jeume idhin lil mukedhdhibiin” edhe “vejlun li kulli”, atje është mjer për ata në ditën e gjykimit të cilët i kanë gënjeshtru fjalët e Allahut xh.sh. në këtë botë, përfundimin e atyre që kanë gënjyer, i kanë mohuar fjalët e Allahut xh.sh. mjer për ata në ditën e gjykimit, ndërsa këtu vejlun e përdor për personat të cilët tallen kryesisht me të vërtetën, më së tepërmi bisedohet për një tallje e cila bëhet me hakikatin. Këtu nuk thotë që nuk e pranojnë të vërtetën, këtu nuk thotë që e kundërshtojnë të vërtetën, po thotë personat të cilët tallën me të vërtetën. Ajo është platfroma më e ulët e të njerëzishmes, nuk ka më ulët se kjo.
Neve nuk na lejon Kur’ani të tallemi edhe me shenjtëritë e feve tjera, Kur’ani prej nesh kërkon që t’i respektojmë edhe fetë tjera, ehli kitabi posaçërsith kërkon prej neve që të kemi respekt ndaj besimit të tyre. Junus Emre/ja e ka një varg shumë të mirë që thotë “Ne krijesën e dashurojmë për hirë të Krijuesit” dhe ky element është elementi kryesorë që njeriun e bën të njerëzishëm ose ajeti kuranor që thotë Allahu xh.sh. “Ne juve u kemi krijuar prej një nëne, prej një babai, iu kemi ndarë në fise dhe popuj të ndryshëm, me qëllim që ta njihni njëri tjetrin” “Inne ekremekum indallahi…”/ “Më i miri, më fisniku, më i ndershmi në mesin tuaj është ai i cili është më i devotshëm, i cili është më i njerëzishëm” ( Huxhurat, 14) domethënë nuk ka elemente tjera, përveç devotshmërisë, të njerëzishmes, të cilat kanë mundësi njeriun ta fisnikërojnë më tepër para Allahut xh.sh..
Kur kanë filluar të vijnë ajetet e para të Kur’anit Xhemil B. Amr ka thënë që “neve nuk na mjaftuan 360 zotra, e ju do ta kryeni punën me një zot” kjo ka qenë mënyra e talljes; ose për shembull ka thënë në lidhje me Pejgamberin s.a.v.s. “pse e dëgjoni atë, ai nuk di asgjë, ai është një injorant që juve vetëm iu flet për gjëra që i ka parë në ëndrra dhe ju i besoni ëndrrave të tij” kjo ka qenë mënyra e bisedës së Xhemilit në lidhje me Pejgamberin a.s.. Këto shembuj janë të rëndësishëm edhe për ne. Edhe shkencat pozitive (kryesisht që ne iu japim shumë rëndësi tash, posaçërisht në shekullin XIX, XX po edhe XXI) asnjëherë nuk konstatojnë për diçka përderisa nuk e fusin në laborator, përderisa nuk e eksperimentojnë atë gjë, ndërsa pozitivistët më së tepërmi që e shajnë është feja të cilës nuk ia kanë lexuar asnjë rresht dhe kjo është në kundërshtim total me mentalitetin pozitivist, por qëllimi është që në këtë mënyrë t’i zbritet vlera idesë për hakikatin. Këtu kam dëshirë ta përmend edhe diçka, kur do të flasim për fenë, atëherë jo se nuk duhet t’i lëmë të tjerët të tallen, po edhe vet nuk duhet të tallemi me fenë. Feja është çështje serioze dhe fakiri (këto miqtë e mi që i kam pas edhe studentë që më njohin pak më tepër e dinë mirë) është kundërshtari më i madh që të bëhet komedi me fenë, për shkak se nëse bëni komedi me fenë duke e sqaruar fenë, atëherë edhe pala e kundërt do ta kuptojë se bëhet fjalë për diçka jo serioze. Një pjesë e madhe e ligjëruesve bëjnë komedi me fenë, bëjnë ‘stand up’. Nuk bëhet ‘stand up’ me fenë, feja është çështje serioze, duhet në mënyrë serioze të flitet, mund të thuhen pak gjëra ama të thuhen në mënyrë serioze, që pala e kundërt e cila është duke e dëgjuar, ta kuptojë me seriozitet çështjen, ta dijë që kjo është punë serioze. Prandaj, në një konotacion ajeti kuranor e ka edhe këtë qëllim që ne kur do të flasim për fenë, duhet ta kemi seriozitetin më të madh edhe me të tjerët kur do të flasim gjithashtu. Në të shumtën e rasteve këtë e kemi bërë edhe ne hoxhallarët, po e kanë bërë edhe intelektualët tonë (aq sa janë) që nuk janë hoxhallarë. Në shumë mjedise (fakiri kam qenë prezent) kur është biseduar për fenë kemi patur dy grupe të njerëzve. Njërin grup janë personat të cilët e kanë kundërshtuar çdo fjalë e cila është thënë në emër të fesë pa marrë parasysh se e kanë ditur se çka është ose çka nuk është ajo. E kanë konsideruar teologjinë (ende sot e kësaj dite) si një prej shkencave të cilën secili mund ta bëjë, ama fizikën nuk mund ta bëj çdokush, elektroteknikën nuk mund ta bëj çdokush, mjekësisnë poashtu, ama hoxhë mund të bëhet secili, por është e kundërta. Njëra prej trajtave të talljes është kjo domethënë ky grup në çdo element ka parashtruar çështje me të cilat është tallur me hakikatin. Nga ana tjetër kemi pas një grup të hoxhallarëve që për tu bërë të mirë me këta edhe ata janë tallur me disa elemente, ndoshta jo direkt të fesë, po me disa elemente të cilat janë bërë traditë fetare te ne, po pa marrë parasysh se janë bërë traditë te ne. Shiqoni, që ta konkretizoj pak çështjen do t’ua jap një shembull. Ishim në një bisedë diku në Gostivar para do kohe (tash më kryesisht në praninë e fakirit nuk i bëjnë këto muhabete se i ndaloj, po atëherë isha pak më i ri) edhe disa mjekë, disa profesorë që nuk i njihja filluan të diskutojnë në lidhje me atë se ne nuk e shohim Zotin, si kemi mundësi t’i besojmë Zotit kur nuk e shohim (muhabete të kota). Një kolegë i yni i asaj ane që e mban pak veten si filozof filloi të iu thotë “po, keni të drejtë plotësisht” edhe filloi të jep disa shembuj nga filozofia islame, të cilat nuk i përcillte si duhet por duke i shërbyer mendimit të atij grupit. Në fund të bisedës unë iu thash të dy palëve: Juve ju kuptoj (pikërisht vejlun li kullin ua kam thënë që atëherë) se ju s’keni çka bëni tjetër, Kur’anin nuk e keni lexuar, hadithin mos ta diskutojmë, përveç kësaj ka mundësi mos të mund ta lexoni, ama nuk keni ndejt para ndonjë hoxhe që ta mësoni këtë, ta merrni vesh se për çka bëhet fjalë (Kur’ani thotë : “Nuk janë të njejtë ato që dinë edhe ato që nuk dinë) për atë ju nuk keni njohuri, nuk keni të drejtë aspak të flisni për këtë çështje, a ky zotnia, është në gjendje që ta shes Zotin për ju. Ka mundësi mos ta pranosh një të vërtetë, të thuash tamam kjo ka ndodhur gjatë historisë, gabim ka qenë, mirë ama ta shajmë të kaluarën ne për t’ua bërë qejfin dy-tre personave të cilët kanë për qëllim të tallen me fenë, kjo është idiotizëm, nuk duhet ta lejojmë këtë. A ka në traditën tonë fetare dobësi, gabime? Gjithsesi se ka, ama nëse në një vend unë jam duke u grind me ariun, e ti del nga ana e ariut, atëherë këtu nuk është diçka mirë. Për atë mënyrat e talljeve me fenë, me hakikatin janë të shumta.
S’ka fjalë që një pjesë ë mufessirëve këtë ajet e kanë kuptuar edhe si tallje me njerëzit edhe kjo nuk është traditë e mirë. Njeriu është mirë të jetë pak shakaxhi për shkak se e relakson muhabetin, mjedisin në të cilin gjindet, mirë ama njerëzve t’iu hudhen fjalë në mënyrë jo të drejtpërdrejtë, të nënçmohen, të ofendohen njerëzit, kjo nuk është traditë e besimtarëve, posaçërisht e njerëzve të cilët kanë dëshirë që të jenë pak më shpirtërorë, më kuptimorë, më metafizik, më të devotshëm, ata assesi nuk guxojnë që të tallen me dikë, posaçërisht të bëjnë me sy e vetulla në praninë e dikujt për atë, ose të flasin për të me fjalë të cilat do t’i nënçmojnë kur ata nuk janë prezent. Për humezen dhe lumezen është thënë që humezeh e ka kuptimin të tallesh me dikë kur ai është prezent, ndërsa lumezeh është t’ia hash mishin e vëllaut të vdekur (kjo metaforë e ngrënies së mishit është një metaforë që e përdor Kur’ani). Në një ajet kuranor në suren Huxhurat Allahu xh.sh. thotë “O ju që keni besuar, rrini larg prej paragjykimeve (prej mendimeve të pa argumentuara për njëri tjetrin), një pjesë e madhe e tyre janë mëkat. Mos shpifni për njëri-tjetrin dhe mos e përgojoni njëri-tjetrin. A ka dëshirë dikush prej jush që ta hajë mishin e vëllaut të vet të vdekur?” Do të thotë që përgojimi, gijbeti, është sikur ta hash mishin e një vëllaut tënd të vdekur, aq keq, kjo është një metaforë neveritëse, gërditëse për ne, të cilën e përdor Kur’ani që të na tregojë se sa e rrezikshme është kjo punë.
Pra në këtë tallje, gjithashtu disa prej mufessirëve kanë thënë që bën pjesë edhe gijbeti, të flasësh për dikë kur nuk është ai prezent. Shpeshherë ne këtë e përziejmë me njëra tjetrën, ka gijbet, ka edhe iftira, këto dyja dallohen njëra prej tjetrës. Gijbet ose përgojim do të thotë nëse unë për shembull nuk kam flokë dhe nuk më vjen mirë kur dikush më thotë “nuk ke flokë” edhe ti në vende ku nuk jam unë prezent, flet për mua se unë nuk kam flokë, kjo është gijbet (domethënë një mangësi që unë e kam dhe nuk më pëlqen të ma thonë njerëzit dhe ti nuk ma thua mua në fytyrë, po shkon e thua diku tjetër, kjo është gijbet, për këtë thotë sa keq është ta hani mishin e vëllaut tuaj të vdekur aq është e keqe kjo punë), ama nëse unë kam flokë, a ju në mosprezencën time thonë që s’kam flokë, atëherë kjo është iftira. Për iftiranë Kur’ani thotë që është më e keqe se sa të vrasësh njeri. Në të shumtën e rasteve njerëzit (lëre përgojimin në një anë) hudhin iftira. Asnjëherë nuk duhet të vendosni si proletariati, rutinë, krejt janë ashtu edhe ky është ashtu. Për shembull kohëve të fundit a e keni vërejtur nëse pak njëri punon më tepër bën para, thonë se ka punu me drogë, pa marrë parasysh e dinë ose jo; nëse vërtet punon edhe e thua kur nuk është ai prezent, atëherë është gijbet, ama nëse nuk punon a ti e thua, atëherë kjo është iftira; ose për shembull filan grupi i njerëzve janë hajdut ose marrin ryshfet, qoftë doktorët, qoftë hoxhallarët… Për atë kjo mënyrë e bisedës është mënyrë e ulët e bisedës njëherë pikë së pari që nuk na takon neve si musliman ta përdorim në jetën tonë, por krahas kësaj është edhe një prej gjynaheve dhe mëkateve më të mëdhaja për të cilat Allahu xh.sh. në Kur’anin Famëlartë e fillon “Mjer për ata” / “Vejlun li kul-li”.
Ka edhe një element të rëndësishëm se këtu e ka përdor edhe një fjalë ‘li kul-li’ që do të thotë ‘për secilin individ’. Do të thotë që atëherë kur e potencon se për çdo individ i cili tallet, bën shpifje, mjer për ata, atëherë duhet të dimë që Allahu xh.sh. e thekson me theks të veçantë këtë dhe nuk i shkon aq për shtati që krijesat e tij të bëjnë një sjellje të tillë. Prandaj kjo mënyrë e sjelljes pikë së pari ka potencë dhe theks në atë që është mënyrë e sjelljes së njerëzve të dobët, në atë moment kur do të talleni me dikë, posaçërisht nëse nuk është ai prezent aty, do të thotë që ju jeni qyqarë, s’keni guxim t’ia thoni atij para syve po ia thoni pas shpinës së tij. Ose ia thoni dikujt që nuk ka mundësi t’ua kthejë juve, kjo njëherit nga aspekti njerëzor nuk është në rregull, asnjëherë nuk duhet ta bëni këtë, asnjëherë muslimani nuk duhet ta bëjë këtë. Ka mundësi që jo çdoherë t’ia thotë dikuj në fytyrë se prishet me njerëzit, ama atëherë kur do të duhet t’i thuhet, atëherë duhet nejriut t’i thuhet në fytyrë. Te ne në tasavvuf ka një rregull, kryesisht ka edukim të personit, nuk ka edukim të grupit, ne tasavvuf nuk edukohet grupi në publik, po edukohet personi edhe kryesisht myrshidi/shejhi kur ka dëshirë ti thotë dikuj prej myridëve diçka, atë e thirr vet dhe i thotë. Ta dini që kjo është burrëri, unë ua tregova prej tasavvufit një shembull ama në përgjithësi në jetë kur do të keni dëshirë që dikujt me qëllim të mirë t’ia thoni diçka, do ta thirrni vet. Sa njerëz ka që mund ta thonë këtë vet? S’ka, po marrin guxim prej rrëmujës, disa herë marrin guxim për shkak të pozitës që e kanë, disa herë marrin guxim për shkak se ana e kundërt nuk mund t’ia kthejë, kjo vetëm krijon huti. Atëherë kur kemi dëshirë që dikujt t’ia themi diçka, do ta thirrim vet, nëse mendojmë se ne jemi kompetent për t’ia thënë atë, atëherë do ta thirrim edhe do t’i themi vet, kjo është edhe burrëri, kjo është edhe fetarësi, kjo është edhe njerëzi. E kundërta e konstatimit të Allahut xh.sh. i cili thotë mjer për ata të cilët tallen, shpifin, flasin pas shpine, gënjejnë, mashtrojnë, dhe sugjerimi është që mos e bëni këtë, po njerëzve nëse do të keni dëshirë t’iu thoni diçka, atëherë thirreni pranë vetes, thuajani atë që keni dëshirë t’ia thoni, atëherë edhe ai nuk do të turpërohet në grup, po edhe ju do ta tregoni se keni qëllim të mirë t’i tregoni atij dhe nuk keni qëllim që t’iu shitni mend të tjerëve. Kjo është një prej elementeve të cilën na e porosit Allahu xh.sh. në fillim të kësaj sureje. Inshallah javën e ardhëshme do të vazhdojmë me ajetin tjetër të kësaj sureje që është si sqarim i këtyre dy termeve humezeh dhe lumezeh. Allahu xh.sh. thotë që “Mjer për ata të cilët tubojnë pasuri dhe për çdo natë i numërojnë paratë sa kanë fituar dhe mendojnë se atë që e kanë pranë vetes, ajo do të jetë përgjithmonë me to”. Shiqoni, ky është një sqarim i këtyre dy termeve të para dhe inshallah javën tjetër do të përpiqemi ta tregojmë se si i lidh Allahu xh.sh. këto dy karaktere të cilat janë shumë labile: një, karakteri i personit i cili jeton për pasurinë dhe e ka qëllim pasurinë dhe personi i cili tallet me të tjerët. Veni re, nxirni para syve njerëzit të cilët i njihni dhe të cilët kanë iman në pará edhe do ta shihni se vetëm me sy e vetulla bëjnë, krejt janë ashtu tipa, kryesisht tallen me njerëzit tjerë, asnjëherë nuk flasin përpara tyre po krejt pas shpine, disa tipa edhe mua më dalin para syve edhe vërtetë ajeti kuranor sikur i definon ato persona. Faleminderit.