Sureja Fil
Miq të respektuar, ne ka dy tre-tre javë që flasim për suren Fil, sure që është pikërisht një pasqyrë e vërtetë e fjalëve të Allahut xh.sh. ku thotë (i drejtohet Pejgamberit s.a.v.s.) “Kul leu kane’l bahru midaden likelimati rabbi lenefidel bahru kable en tenfede kelimatu rabbii…” /“Thuaju o Muhammed, sikur deti të ishte ngjyrë dhe me atë ngjyrë t’i shkruanit fjalët e Allahut xh.sh., kuptimet e fjalëve të Allahut xh.sh., do të ishte shterrur ngjyra në det, para se të kryheshin komentet, kuptimet e fjalëve të Allahut xh.sh. dhe sikur kjo të përsëriteshte disa herë me ujin e detrave, përsëri nuk do të kishit mundësi që t’i sqaroni fjalët e Allahut xh.sh.xh.xh.”, ky ajet tregon universalitetin e Kur’anit Famëlartë. Ka një problem tek njeriu bashkëkohorë, ta dini, njeriu bashkëkohorë është mësuar që në mënyrë konkrete t’i sheh të gjitha gjërat. Posaçërisht periudha pas Revolucionit Francez.Revolucionin Francez e përmendi disa herë për shkak se është bosht, prej aty e këndej ka ndryshuar koncepti edhe ndaj fitimit të kësaj bote, prej aty e këndej ka një botë e cila është shumë antropocentrike, që në mes e ka njeriun dhe çdo gjë rrotullohet përreth dëshirave dhe kënaqësive të cilat janë materiale të njeriut dhe kjo ndikon në krijimin e një filozofie që do çdo gjë ta prek, çdo gjë ta shohë. E dini si do ta shohë? Do ta shohë pa dhënë asnjëfarë mundi. Tash kjo periudhë e komunikimit të lehtë, madje, ka ndikuar që edhe gjërat të cilat janë shumë të mëdhaja t’i kemi shumë afër. Edhe njerëz të cilët nuk kanë kapacitet ta thonë një fjalë, janë në gjendje ta marrin prej diku një thënie, ta kopjojnë dhe në faqen e vet në facebook ta nxjerr një mendim të një personi shumë të madh (për shembull të Einstein’it, me i thënë t’ia shkruajë emrin, as emrin nuk mund t’ia shkruajë tamam, por ama ai ka mundësi ta merr një mendim të tij edhe ta prezantojë në faqen e vet). Kjo mënyrë e komunikimit dhe bartjes së informatave, ka ndikuar që njeriu të fillojë të mendojë se edhe për Zotin ka mundësi të flet kështu, se ka mundësi edhe për Kur’anin të flet, se ka mundësi edhe për fenë kështu të komunikojë. Nuk ka mundësi, duhet ta dimë këtë. Për Zotin flitet vetëm me seriozitetin më të madh, për Zotin flitet vetëm atëherë kur njeriu ka një platformë të mirëfilltë ekzistenciale, në bazë të së cilës ka mundësi të konstatojë kështu ose ashtu.
Sureja Fil, do të thotë, është një prej këtyre sureve. Nuk e di a iu kujtohet (me siguri e kemi përmend) që ajetet e Kur’anit dhe suret kryesisht ndahen në dy grupe. Një janë suret ose ajetet (më tepër ajetet), që konsiderohen si ajete muhkem. Muhkem do të thotë ajete të cilat i kanë fjalët pak më të kapshme për ne dhe i kanë konstatimet e qarta. Për shembull thoqë që falni namaz/ekimissalah, kryesisht konstatimi është i qartë, ne e dimë si ka falur Pejgamberi a.s. namaz edhe mbaron puna, ose thotë për shembull ‘mos pini alkool’ ose thotë ‘mos luani bixhoz’. Këto janë konstatime të cilat në masë të madhe ne i kemi të qarta, mirëpo ka edhe një grup të ajeteve tjera siç është edhe sureja Fil, të cilat konsiderohen ajete muteshabih. Muteshabih do të thotë ajete të cilat në shikim të parë, për secilin nuk janë shumë të qarta, të cilat në vete krahas asaj që ne e kuptojmë prej fjalëve, domethënë krahas dimensionit literal, skriptual, bukfal, kanë edhe një, dy ose pesë domethënie tjera, të cilat janë në esencën e atyre ajeteve. Në të shumtën e rasteve njerëzit, posaçërisht bashkëkohorët, nuk i kanë qejf këto ajete, duan ta kenë të qartë ato çdo gjë, ndërsa Allahu xh.sh. njeriut do t’ia bëj me dije që nuk ka fuqi ai ti dijë krejt gjërat. Ka edhe disa ajete të cilat janë totalisht të paqarta për ne, nuk e dimë kuptimin, për shembull “Elif Lam Mim” janë tre shkronja arabe elif, lam, mim, asnjëri nuk e di prej nesh; sipas disa transmetimeve edhe Pejgamberit a.s. Allahu xh.sh. vetëm për ta treguar dimensionin hyjnorë të Kur’anit nuk e ka treguar kuptimin e këtyre ajeteve. Prandaj edhe disa prej ajeteve muteshabih e kanë periudhën e tyre kohore, për shembull kemi disa ajete të cilat flasin për zhvillimin e embrionit brenda barkut të nënës, i cili flet për dy-tre errësira të proçesit të embrionit brenda barkut të nënës, që për kohën e Pejgamberit a.s. kanë qenë të paqarta, për njerëzit e kohës së Pejgamberit a.s. kanë qenë shumë të paqarta, nuk e kanë ditur se për çka bëhet fjalë, ama me zhvillimin e mjekësisë, embriologjisë, kryesisht njerëzit tash e dinë se për cilat faza bëhet fjalë. Ose për shembull Kur’ani flet edhe për kryqëzimin, fekondimin, shumimin e bimëve nëpërmjet të erërave, që në atë periudhë për shembull, njerëzit e shkretëtirës e kanë pas të paqartë se si mund të ndodhë kjo, çfarë është kjo punë, ama për disa vende të botës kjo ka qenë normale ose tash për shembull është normale. Pra, disa ajete ka mundësi që për një periudhë kohore dhe për një hapësirë, të jenë të paqarta, ama kjo nuk do të thotë që me kalimin e kohës edhe njeriu bëhet më i ditur edhe gjërat që ato nuk i kanë ditur ne i dimë tash, ama i dijmë edhe ato që i kanë ditur. Jo, tash njeriu është edhe në pozitë të kundërt, ka disa elemente që ato atëherë i kanë ditur, ne tash nuk i dimë, ka disa elemente që ato atëherë i kanë ndjerë, ama ne tash nuk i ndjejmë, posaçërisht për çështjet që kanë të bëjnë me sëmundjet psiko-somatike, njerëzit sa më klasik kanë qenë, aq kanë qenë më të përgaditur për tu ballafaquar me sëmundjet e shpirtit, ndërsa sa më tepër që jemi duke kaluar në materializëm, aq më pak ne kemi mundësi që të konfrontohemi dhe të ballafaqohemi me sëmundje të tilla. Domethënë secila periudhë i ka muteshabihët e vet, këtu e kam qëllimin, i ka gjërat të cilat i ngelin njeriut të paqarta në kokën e vet. Ajetet muteshabih ose ajetet të cilat nuk janë shumë të qarta për njeriun, jo se në esencë nuk janë të qarta, por edhe e krijojnë univerzalizmin e Kur’anit, përndryshe nëse do të ishin në Kur’an vetëm ajete të cilat i drejtohen një periudhe të caktuar, atëherë Kur’ani do të ishte historik, do të ngelte në histori se i është drejtuar një periudhe të caktuar dhe me atë është kryer puna, por për të qenë i freskët në çdo periudhë, për të qenë univerzal në çdo periudhë, atëherë Allahu xh.sh. një pjesë të konsiderueshme të ajeteve i ka lënë muteshabih, madje edhe ajetet të cilat janë të qarta shumë edhe ato kanë disa dimensione në brendinë e tyre. Pak më përpara unë e përmenda ajetin për faljen e namazit “Falni namaz”, ta dini që Kur’ani për namazin e përdor vetëm një term dhe ai term është essalah, ndërsa nga aspekti gjuhësor, fjala essalah nuk e ka kuptimin e namazit që e falim ne, fjala salah është lutje, për shembull prej të njëjtës fjalë rrjedh edhe fjala salavat / bekim. Në realitet, fjala salah për shkak se salati ne e kemi parë ne përsonalitetin e Pejgamberit s.a.v.s. se ai këto ajete të Kur’anit të cilat flasin për namazin, i ka kuptuar si namaz edhe ka thënë se kështu është lutja e vërtetë, ne kryesisht i pranojmë si namaz, ama ka ajete kuranore, në të cilat salati e ka kuptimin e lutjes në përgjihtësi. Domethënë edhe një ajet që është shumë i qartë mund të ketë disa përmasa. Për shembull, kur përmendet termi zeqat, ne e kuptojmë se ka të bëjë me dhënien e 2,5% të pasurisë të pasanikëve si pjesë që iu takon të varfërve, mirë ama fjala zeqat nuk e ka kuptimn e dhënies së pasurisë, as fjala sadaka nuk e ka kuptimin e dhënies së pasurisë. Fjala zeqat do të thotë pastrim shpirtërorë dhe tash shpeshherë njerëzit mendojnë se çfarë lidhje ka pastrimi shpirtërorë, se në një ajet tjetër në Kur’an Allahu xh.sh. e përdor “Kad eflehe men te zekka” / “Ka shpëtuar personi i cili e ka pastruar shpirtin e tij” prej të njëjtës folje është edhe termi zeqat. Çfarë relacioni ka pastrimi shpirtërorë me zeqatin? Zeqati, në esencë neve na tregon qëllimin se pse jepet zeqati, domethënë qëllimi i zeqatit nuk është t’i ndihmohet tjetrit ta dini, qëllimi i zeqatit është që të pastrohesh vet, shumica e njerëzve nuk e kuptojnë këtë. Nëse zeqati nuk shërben për ta pastruar veten, atëherë nuk është zeqat, atëherë shërben për ndonjë prestigj të kësaj bote. Edhe të namazi fjala salat e tregon qëllimin e namazit, domethënë nuk është formaliteti i faljes së pesë kohëve të namazit, po është lutja, përgjërimi në relacion me Allahun xh.sh.. Pra, do të thotë që edhe ajetet të cilat janë të qarta, dihet për çka bëhet fjalë, por edhe te ato ajete ka disa kuptime edhe sa e sa kuptime të tjera ka mundësi që të lindin me kalimin e kohës, kjo e bën Kur’anin të freskët në çdo periudhë. Për shembull shpeshherë hasim (kjo ndodh edhe me kolegët tonë), ka një thënie që përdoret shumë në teologjinë fetare islame, thuhet “Men fessere’l kur’ane bi la tefsirin fekad kedha” / “Kush e komenton Kur’anin pa shikuar në ndonjë tefsir/koment të shkruar të Kur’anit, ai është larguar prej fesë, ka bërë qufër” kjo e ka një që njerëzit mos të sillen shumë relaks ndaj ajeteve të Kur’anit, domethënë një herë në literaturë të zbresin ta shohin se për çka bëhet fjalë, por ka edhe një element tjetër që kërkon që në çdo periudhë, kur do të dalësh të flasish për një ajet kuranor, atëherë së paku të shohësh ta lexosh ajetin në arabisht. Fakiri këtë e ka përjetuar disa herë, në çdo lexim të ri të ajetit, në shpirtin e njeriut lindin mendime të reja në lidhje me atë ajet, posaçërisht te personi i cili e ndjen ajetin në shpirt, për atë freskia e Kur’anit është shumë e rëndësishme. Shpeshherë i keni parë, posaçërisht një grup i njerëzve të cilët sillen me sharlatantizëm ndaj fesë, thotë ‘unë e ka lexuar Kur’anin’ , një herë nuk e ka lexuar seriozisht, po e dyta edhe me e lexu, çdo leximi i ri i Kur’anit, te njeriu ngjall mendime të reja, ajo është një kontakt me Zotin, është një kontakt i cili njeriun e lidh me burimin e dijes, me origjinën e dijes dhe i jep një satisfaksion të cilën nuk mund ta has në gjërat tjera.
Edhe sureja Fil është një prej sureve të tilla, e cila e paraqet univerzalizmin kuranor, univerzalizmin e Islamit, prandaj edhe sa herë që lexojmë dhe mendojmë në lidhje me këtë sure, aq më shumë thellohemi në (ta them kështu) misteret, në fshehtësitë e shpirtit, fshehtësitë e fjalës hyjnore. Ua thash ndoshta edhe më përpara se për ne si rast, rasti i Ebrehas është një rast shumë margjinal, se Ebreha është nis të themi me 2000-3000 ushtarë edhe me 1 elefant ose 10 elefantë që ta prish Qaben. Raste të tilla ka patur edhe pas, në periudhën e historisë islame sulme që i janë bërë Qabes, ka pasur edhe para; ju e dini që Qabeja është ndërtuar në kohën e Hz.Ademit nga ana e melekëve,ndërsa më vonë është prishur, më pas është rindërtuar nga ana e Hz.Ibrahimit, pas Hz.Ibrahimit përsëri është prishur, pastaj është ndërtuar në kohën e gjyshit të Pejgamberit a.s., domethënë ka pas periudha kur është prishur Qabeja dhe ky rast i shkuarjes së Ebrehas drejtë Qabes, është një rast margjinal, por është e rëndësishme se cilin mesazh ka dëshirë Allahu xh.sh. që të na e bart neve edhe atë e tregon nëpërmjet sures, pasi Ai nuk flet për detajet, Kur’ani asnjëherë nuk flet për detaje të caktuara të një ngjarjeje, por flet kryesisht për shkaqet që kanë çuar deri te ajo ngjarje edhe flet për porositë të cilat na dalin neve si përfundim të asaj ngjarjeje. Përfundimi i kësaj ngjarjeje është “Fe xhealehum keasfin me’kul”, personi i cili niset të shkatërrojë shtëpinë e Allahut xh.sh. (ne në ligjëratat e mëparshme e treguam se për çka bëhet fjalë përafërsisht, Allahu e di më së miri, por ne e thamë brenda mundësive tona) dhe thamë që, këtu bëhet fjalë për shkatërrim, për zullum, i cili i drejtohet hakikatit, domethënë për një luftë ndërmjet padrejtësisë, ndërmjet mbretërimit të ndjenjave dhe vetive të liga brenda njeriut, ndaj atyre të cilat janë të mira. Kjo fillon prej te personi ta dini, personi gjithsesi, e ka domosdo që në brendinë e tij ta edukojë shpirtin, që të ngadhënjejë me të gjitha vetitë tjera të cilat kanë të bëjnë me këtë botë të tij dhe vetëm atëherë është rehat. Përderisa vetitë tjera të kësaj bote, pasionet, epshet, lakmitë e tepërta e orientojnë shpirtin e njeriut, atëherë është si Ebreha, krejt këto janë ushtria e Ebrehas e cila me elefantë e sulmojnë shpirtin. Shpirti është nën mbrojtjen e Zotit, ato nuk mund ta shkatërrojnë, mirë ama kanë mundësi ta margjinalizojnë. E dyta është Bejtullah, që është më e rëndësishmja se ai Bejtullah (shtëpi e Zotit) është prej gurëve ta dini, ndërsa shtëpia e Zotit më e rëndësishme është shtëpia e gjallë e Zotit, ai është njeriu. Çdo sulm që i bëhet një njeriut nga aspekti i ofendimit, i zullumit, të gjitha këta e kanë kuptimin të jesh pjesëtar i ushtrisë së Ebrehas, për atë edhe Junus Emreja thotë:
Ey hace – O zotëri
Istersen var bin hacce – Nëse ke dëshirë njëmijë herë shko në haxh
Hepsinden iyice – Shumë më e mirë se këto është
Birinin gönlüne girmektir. – Të bësh vend në zemrën e dikujt.
Mesazhi i cili është univerzal i Kur’anit, është ky edhe në këtë sure, nëse nuk veproni kështu atëherë thotë Allahu xh.sh. “Fe xhealehum keasfin me’kul” / “Ju bën si gjethi që është i përtypur”. Në një ajet tjetër Allahu xh.sh. thotë që “O ju që keni besuar, respektoni Allahun, respektoni Pejgamberin, në të kundërtën nëse nuk e bëni (Ve tedhhebe riiukum), juve nuk do t’iu dëgjohet era” që do të thotë nuk do të keni fuqi të lëvizni; edhe ky gjethi i cili është i përtypur domethënë e ka humbur tërë funksionin të cilin e ka në këtë botë edhe është shndërruar në një mbeturinë. Edhe njeriu i cili nuk arrin që në brendinë e tij t’i vendos këta vlera të shpirtit, nuk arrin që të jetë në anën e Allahut xh.sh. po në anën Ebrehas, shëndërrohet në një gjeth të tillë, i cili e ka humb funksionin e tij si njeri. Ka mundësi të jesh pasanik por ta humbësh funksionin si njeri, ka mundësi të jesh edhe në pozitë të lartë, ka mundësitë jesh edhe dijetarë, ama nëse e ke humbur funksionin tënd për të cilin ke ardhur në këtë botë, për të cilin jeton në këtë botë, atëherë të gjitha këta gjëra ty nuk të japin vitalitet, nuk të japin jetë, ti je vetëm se jë mbeturinë të cilën do ta çoj era ku do të ketë dëshirë. Prandaj, edhe në këtë sure edhe pse flet për një ngjarje të caktuar, ajeti është has; gjithashtu ajetet e Kur’anit ndahen në ajete të cilat janë has/specifike/të posaçme dhe ajete të cilat janë umumi, që kanë mesazhe të përgjithshme për njerëzit. Ajeti flet për një ngjarje specifike, mirë ama mesazhet i ka të përgjithshme. Një pjesë e madhe e ajeteve muteshabih e ka këtë konotacion, domethënë ai flet për një ngjarje specifike, ama qëllimin e ka të përgjithshëm që të na jep mesazhe të gjithë neve. Po mirë, si do ta kuptojmë ne mesazhin e këtij ajeti? Bashkëkohësia na ka bërë edhe një problem tjetër, në të shumtën e rasteve njerëzit për gjithë gjërat kanë nevojë për konsolenta, për persona me të cilët do të konsultohen, ama kur vjen për fenë, atë kanë dëshirë ta dinë vet. Kuptimin e vërtetë dhe esencial të ajeteve të Kur’anit ka mundësi të na jep vetëm personi i cili, jo vetëm me dije, po edhe me shpirt është i lidhur për ajetin. Ky është personi që ka mundësi neve të na afrojë ajetin, jo të ia jep kuptimin gjeneral të ajetit, ama neve ka mundësi të na e afrojë ajetin. Një fenomen shumë i rrezikshëm i bashkëkohësisë është që personi thotë ‘unë e kuptoj çka thotë ajeti, e lexon përkthimin “Vallë a nuk ke dëgjuar ti se si bëri Zoti me njerëzit e elefantit” e tash paramendojeni ju që i keni degjuar ligjëratat, pak para se t’i dëgjojmë këto ligjëratat edhe tash pasi që i kemi degjuar ligjëratat, si e kuptojmë suren Fil. Ja të flasim realisht, ne jemi njerëz të sinqertë këtu (mendojmë se jemi të sinqertë) a kemi pas mundësi ne, ju, ti keni këto kuptime për suren Fil nëse do ta kishti lexuar vetëm prej përkthimit? Assesi, nuk do të kishit mundësi. Për disa çështje të vogla si për shembull për një dyqan merr një person tjetër që t’ia udhëheq kontabilitetin, ama kur të vijë për fenë, ai do që ta ec vet këtë punë, kjo është e mundshme ama kërkon një përkushtim të madh në këtë çështje. Posaçërisht në ajetet muteshabih, duhet ta dini, te ne mufessirët për komentin e ajeteve kur i kanë caktuar karakteristikat e personit i cili do të flet për ajetet e Kur’anit, përveç që ai duhet të ketë të grumbulluar dituri, është kërkuar që ai edhe të jetë person i cili do të jetë i devotshëm, person i cili do të jetë i sinqertë, person i cili do të ketë status të caktuar social, po pastaj të ketë mundësi të flet për ajetet e Kur’anit dhe të mbajë përgjegjësi për atë që e thotë. Tash për shembull hasim në njerëz të cilët nuk kanë pas vetes njerëz që do t’i zënë dhe t’iu thonë ‘ngadalë, ti na the kështu edhe ne vepruam sipas kësaj, po nuk na doli ashtu’ po te ne ka një fjalë popullore që thotë ‘e hudh si lopa baglën fjalën’, për shkak se ai nuk ka përgjegjësi, e hudh fjalën pa përgjegjësi, lëre më ta diskutojmë përgjegjësinë para Zotit, po unë po iu flas për përgjegjësinë sociale, se nuk ka pas vetes asnjë grup të njerëzve të cilët do t’i thonë ‘ngadalë, ti na the kështu edhe ne vepruam sipas kësaj, po nuk na doli ashtu’ edhe është në gjendje që ose të thotë kështu, pas dy viteve të kthehet të thotë diçka tejtër, pas tre viteve të kthehet të thotë ndryshe. E kam thënë disa herë edhe këtë mbajeni në mend, personat të cilët i ndërrojnë mendimet shumë shpesh (orë e sahat) nuk dëgjohen, patjetër njeriu CV-në duhet ta ketë vijë të drejtë e jo me zig-zage, posaçërisht kur bëhet fjalë për konotacionin fetar. Prandaj, shumë e rëndësishme është që ajetet e Kur’anit Famëlartë, posaçërisht ato të cilat janë muteshabih, ato të dëgjohen prej një gjuhe, prej një goje të mirë se atëherë, ka mundësi që të paraqiten disa prej fshehtësive të ajeteve të Kur’anit që kanë të bëjnë me ne, se askush nuk mund t’ia dijë kuptimet e tërësishme të ajeteve, ama ka mundësi që në kohë të caktaur, prej burimit të pashtershëm të dijes, me të cilin kontakti nuk vendoset nëpërmjet të grumbullimit të dijes. Me burimin e pashtershëm të dijes hyjnore, kontakti vendoset nëpërmjet të ibadetit, pastaj rrugëtimi është nëpërmjet dijes, ama kontakti i vërtetë vendoset nëpërmjet të devotshmërisë. Logjikisht ky element nuk kuptohet, ja po iu them, ky element nënkuptohet me përjetim vetëm, prandaj edhe iu them që përsonat të cilët nuk janë në gjendje ta përjetojnë ajetin, atyre është e kotë t’u flitet. Unë e kam thënë në fakultet një ditë, studentët e kanë marrë pak si mbrapsht dhe pastaj më pyetën. Ato më thanë: Profesor asnjëherë nuk na ke folur për fenë (është e vërtetë që rrallë ndonjëherë iu flas për fenë). Unë iu thash: Fenë nuk e jap pa para. Ato e kanë kuptuar bukfalisht sikur duhet të më paguajnë që unë t’iu flas për fenë, pastaj ua sqarova. Ju e dini prej përvojës tonë, njëri nëse ta dhuron një libër, atë libër asnjëherë se lexoni, ama nëse shkon ta blesh një libër, atëherë atë libër e lexon, për atë librat duhet t’i bleni nëse doni ti lexoni. Çdo gjë që do ta blesh, do t’i japësh vlerë, domethënë që do të tregosh mund për diçka, asaj do t’i japësh vlerë. Edhe në këtë rast domethënë përderisa nuk tregon një mund, një përpjekje, një orvatje për çështjen ekzistenciale të tij, atëherë këtij nuk i imponohet feja, nëse ia imponon vetëm se mund t’i bësh dëm edhe atij, se ai fenë do ta përdor për kënaqësinë e vet dhe për pasionet e veta, për atë pozitën të cilës i jep rëndësi, ama nëse e lë që ai të përkulet, të vijë ta kuptojë, atëherë ka mundësi që të ndikojë poztivisht.
Sureja Fil domethënë neve na i jep këto mesazhe të përgjithshme, unë me këtë edhe do ta kryej suren Fil, inshallah prej javës së ardhëshme ne do të vazhdojmë me suren Humeze, një sure e cila është pak aktuale, është sure që flet për shpifjen, për bartjen e fjalëve, për grumbullimin e pasurisë dhe përdorimin e mjeteve të cilat njeriu i ka në këtë botë vetëm për ngritjen e personalitetit të vet, një sure e lezetshme, inshallah bashkërisht do ta diskutojmë. Faleminderit.
