Sureja Maun
Të respektuar miq, sureja Maun thamë që është një prej sureve në të cilat Allahu xh.sh. e përmbledh dimensionin e besimit në ibadetet dhe në sjelljen njerëzore. Ta dini që sjelljet, vepërmirësia, orientimi i besimtarit mbahet i gjallë nëpërmjet besimit në Ditën e Ahiretit. Për atë edhe Pejgamberi s.a.v.s. në një hadith thotë që personi i cili beson në Allahun xh.sh. dhe në Ditën e Ahiretit, le ta mikprit mysafirin; personi i cili beson në Allahun xh.sh. dhe në ditën e Ahiretit, le të sillet mirë ndaj fqiut të vet; personi i cili beson në Allahun xh.sh. dhe në ditën e Ahiretit le të flas hajrin ose le të hesht. Nëse e analizoni nga aspekti i logjikës tonë besimi në Allahun xh.sh., në ditën e Ahiretit dhe gostitja e një fqiu nuk ka asnjë lidhje logjike në mes veti, mirë ama te ne myslimanët çdo vepër njerëzore fetare është e lidhur me besimin tonë që e kemi në Ahiretin. E dini pse? Për shkak se besimi në Ahiretin është garancë që njeriu nuk ka mundësi të shtypet, nuk ka mundësi që nga të tjerët t’i hahet haku, nuk ka mundësi që nga të tjerët të mashtrohet. Ka një thënie të urtë që më shumë përdoret në turqisht ku thuhet: “Aldanan aldanmamıştır, aldatan aldanmıştır” / “Nuk është i mashtruar ai që është mashtruar, por është mashtruar ai që mashtron” për shkak se çdo kundërvlerë e mashtrimit, atij do t’i merret prap në ditën e Ahiretit. Si rrjedhojë, besimi në ditën e Ahiretit është garancë se njerëzve nuk ka mundësi t’iu bëhet padrejtësi, në esencë nuk ka, se këtu mund t’i bëni, ama çdo padrejtësi e cila bëhet gjithsesi ka një vend në të cilën do t’i kthehet, madje Pejgamberi s.a.v.s. thotë që të gjitha veprat të cilat i bëni në këtë botë, do ta kenë kundërvlerën e vete, madje nëse duhet të merret haku i një deles me brirë prej një deles pa brirë (shikoni me çfarë metafore Pejgamberi a.s. e paraqet elementin e garancës për drejtësi të cilën e jep besimi në ditën e Ahiretit).
Në këtë botë njerëzit më të prishur, ata që nuk kanë aspak zemër, që i bëjnë zullumet më të mëdhaja, kryesisht janë persona të cilët nuk kanë besim si duhet në Ditën e Ahiretit. Kjo është kështu edhe te fetë tjera, se feja nuk mund të ekzistojë në këmbë pa këto dy elemente, besimin në Zotin dhe besimin në ditën e Ahiretit. Dhe në atë moment kur njeriu nuk e ka parasysh se do të del para dikujt të jep llogari, atëherë i bën kërditë më të mëdhaja. Në këtë sure Allahu xh.sh. e lidh elementin e praktikës fetare e cila është e bartur në të gjitha segmentet e jetës me besimin në Allahun dhe ditën e Ahiretit. Nëse do t’iu kujtohet, javën e kaluar e përmendëm që feja i përmban tre grupe të sjelljeve njerëzore, një janë besimet të cilat i kemi, dy janë praktikat ose ortopraktika fetare dhe tre janë punët e ndërgjegjes, etikës, ahlakut; që të trija këto bashkërisht e përbëjnë fenë. Disa herë ne e kemi përmendur këtu që Islami nuk është fe utopike, edhe pejgamberët nuk kanë qenë të tillë, çdo gjë që e kanë thënë e kanë bartur edhe në jetën praktike individuale dhe shoqërore. Kur e lexoni Kur’anin dhe kur i lexoni hadithet e Pejgamberit a.s. aty nuk shihni teori të koklavitura, teori të cilat janë në stilin e Hegelit, Dekartit e kështu me rradhë. Kjo është kështu për shkak se feja, posaçërisht Islami, nuk është vetëm teori, këtë duhet ta dini, po e ka me vete edhe praktikën dhe Pejgamberi a.s. të gjitha gjërat që i ka prezantuar në teori, në të njejtën kohë i ka sendërtuar edhe në jetën e tij praktike dhe është bërë udhërrëfyes për shoqërinë që e ka pasuar atë. Ai ka qenë një kallauz. A e dini çka është kallauz? Edhe në shqip përdoret kallauz dhe do të thotë person i cili ua tregon rrugën të tjerëve. Kallauzi i besimtarëve është Pejgamberi s.a.v.s., por më tepër me veprat e tija dhe me etikën e tij. Po iu them të drejtën, kështu si vëllezër bisedojmë, ta dini që një person i cili nuk ka ahlak të mirë, nuk ka sjellje të mirë, të jeni të bindur se nuk e ka edhe besimin tamam, domethënë nëse besimi i tij nuk ka dalë në sjelljen e tij, nuk sillet mirë me njerëzit edhe nëse e bën këtë në emër të fesë, ai nuk është besimtar i plotë. Ja do t’ua tregoj një rast: E keni dëgjuar vendin e quajtur Jemame, është vendi prej ku është paraqitur pejgamberi i rrejshëm Musejlemetu’l-Kedhdhab, i cili pas vdekjes së Pejgamberit a.s. ka thënë që edhe ai është pejgamber, madje në librat tona klasike edhe janë tallë me atë sepse ka thënë që ka edhe Kur’anin e vet; ai e ka shkruar edhe disa vargje për t’i përngjasuar ata me ajetet: “El filu mel fil. Lehu hurtumun tavil” / “Elefanti, a e dini çka është elefanti? Elefanti e ka hundën e gjatë”. Më pas me të kanë qeshur edhe pasuesit e vet. (Kedhdhab do të thotë person i cili e ka përgënjeshtruar pejgamberinë e Pejgamberit a.s.). Kryetari i Jemames ka qenë një person i cili është quajtur Sumame. Pejgamberi a.s. aspak nuk e ka dashur atë person, ka qenë njëri prej armiqve të rreptë të Islamit. Në një luftë e kanë zënë rob Sumamen edhe ai ka dalur para Pejgamberit a.s.. Kur ka dalur para Pejgamberit a.s. i ka thënë: “Më keni zënë rob, gjaku im është hallall. Nëse doni t’më lëshoni me shpërblesë (fidje), unë kam plot pasuri merreni të gjithë pasurinë time. A nëse ju jeni Muhammedi, atëherë do më lironi kështu.” edhe Pejgamberi a.s. ka thënë që ta lirojnë dhe e kanë liruar. Ai ka thënë një fjalë shumë të mirë (ka hyrë edhe në librat tona): “Deri tash, fytyra jote ka qenë fytyra që më pak kam patur dëshirë ta shoh në jetë, tash e tutje është fytyra që më së tepërmi dua ta shoh në jetë. Vendi jot (Medineja) ka qenë vendi që asnjëherë nuk kam dashur të shkoj, tash e tutje është vendi që më së tepërmi dua të shkoj. Feja jote është feja për të cilën asnjëherë nuk kam pasur dëshirë të dëgjoj, tash është feja për të cilën më së tepërmi kam dëshirë të mësoj” dhe ky person (Sumameja) ka qenë një ndër pak banorë të Jemames që nuk i janë bashkangjitur Musejlemes më vonë (kur është paraqitur si pejgamberi i rrejshëm, një pjesë e madhe e popullatës e kanë ndjekur atë, Sumameja me fisin e vet ka qenë kundër). Do të thotë që një sjellje e mirë që është prezente në të gjitha veprimet e Pejgamberit a.s. është shumë me rëndësi të ndiqet atëherë kur do ta paraqesim Islamin.
Shpeshherë në ligjëratat fetare përdoret termi teuhid. Termi teuhid do të thotë teomonizëm ose besim në njëshmërinë e Zotit, baza e fesë Islame është kjo, mirë ama duhet ta dini që teuhidi në Islam dhe në civilizimin Islam nuk është i përdorur vetëm në besim. Teuhidi te ne është i përdorur në të gjitha segmentet e jëtës, madje është i përdorur edhe në politikë. Nëse i hapni librat e akaidit të cilat janë bazike, pa marrë parasysh cilën t’a hapni do të shihni që thotë nëse ndodh që udhëheqësi i juaj të jetë një njeri i cili është fasik/mëkatar ju do ta ndiqni atë. Qëllimi është të tregohet se përçarja për interesa të vogla të kësaj bote është më e rrezikshme se udhëheqja joadekuate. Pra, çdo sistem është më i mirë se anarkia.
Teuhidi është bartur në të gjitha segmentet e jetës. Pse namazi i xhumasë falet me xhemat? Mund ta falni vallë vet namazin e xhumasë? Namazi i xhumasë nuk falet vet. Nuk falet vet për ta shprehur edhe teuhidin në ibadet te ne edhe njëshmërinë, ndjekjen pas një personi edhe në ibadet te ne. E njëjta gjë është edhe në sjelljet tona. Për shembull sunneti i Pejgamberit a.s. është bërë shkak që ne të kemi unitet në sjelljet tona në përgjithësi. Pra, fjala teuhid nuk e ka kuptimin vetëm të thoni që ka një Zot, po të mundohesh të jesh në një mendim, të bisedosh për tu pajtuar me një musliman tjetër është teuhid, por jo vetëm me muslimanin po edhe me njerëzit tjerë që kanë qëndrime pozitive por që ka mundësi të mos jenë në besim të njëjtë me ne. Mënyra e veprimtarisë arrogante fetare nuk e zgjidh problemin. Shembuj të tillë ka shumë. Pejgamberi a.s. ka qenë një njeri, paramendojeni sikur Pejgamberi a.s. të kishte filluar që krejt ato mushrikët të cilët ishin në Mekë, brenda këtyre Ebu Bekri, Hz.Aliu, Hz.Omeri krejt këto njerëzit t’i largonte prej vetes dhe në mënyrë arrogante të silleshte me ato, atëherë asnjëri prej këtyre nuk do të bëhej musliman. Për këtë, mënyra e sjelljes së Pejgamberit s.a.v.s. është një prej mënyrave më të mira se si duhet të sillemi ndaj njerëzve në përgjithësi.
Edhe në këtë sure ajeti: “Fe dhalikelledhi jedu’ul jetim” do të thotë, personi i cili e keqpërdor fenë, i cili e përgënjeshtron ditën e Ahiretit e mundon edhe jetimin, të pambrojturin. Ju kujtohet në fillim kur e bëmë një analizë thamë që “Ju kedhdhibu biddin” e ka kuptimin e përgënjshtrimit të fesë, keqpërdorimit të fesë, shfrytëzimit të fesë për interesa personale. Këtë e dini kush e bën? E bën personi që nuk beson në Ahiret. Të hash hakun e tjetërkujt edhe për këtë ta përdorish fenë, këtë mund ta bësh vetëm nëse nuk beson në Ahiret. Personi i cili beson në Zot dhe në Ahiret, ai nuk e bën këtë. Pejgamberi a.s. thotënë një hadith “Personi i mençur/mendjehollë është personi i cili vepron edhe mbështetet në Zotin, ndërsa el axhiz/ i paaftë, njeri i cili është pak i dalldisur është personi i cili nuk punon, bën punë të këqija edhe shpreson në faljen e Zotit. Njerëzit të cilët i bëjnë këto, e dini me çka i bëjnë? Me neglizhencë dhe paaftësi i bëjnë punët, se thonë “A be Zoti i madh është do të na i fal neve”. Kjo thënie është shumë e rrezikshme. Për këtë edhe themi se çdo veprimtari e kësaj bote është ngushtë e lidhur me besimin në Zotin dhe ditën e Ahiretit. Pikërisht për këtë them se ai që e mundon të pambrojturin ose ai që e keqpërdor fenë, në të njëjtën kohë e ka përgënjeshtruar edhe ditën e Ahiretit.
“Jedu-ul jetim”- “Ai ia ha hakun jetimit”, jetimi është simbol i personit i cili nuk ka fuqi në shoqëri. “Vela jehuddu ala ta taamil miskin”- “Dhe nuk ka konsideratë që të mendojë t’i ndihmojë njërit i cili nuk ka të hajë, një miskini”. Kjo çështje, gjithashtu është shumë e rëndësishme. Nuk thotë, nuk i jep të hajë, por nuk interesohet për të, thotë. Njëherë Sulltan Sulejmani ia ka shkruar një letër Beshiktashllë Jahja Efendisë (Beshiktashllë Jahja Efendiu është një shejh i njohur i shekullit XV-XVI dhe konsiderohet një nga mbrojtësit kuptimor të Stambollit) edhe ia ka dërguar. Në letër ka parashtruar një pyetje: “Kur do të prishe shteti im?”. Beshiktashllë Jahja Efendiu në anën tjetër të letrës e shkruan përgjigje dhe ia kthen: “Ne me lazım sultanim” që do të thotë “Nuk më intereson mbreti im”. Kur e merr letrën Sulltan Sulejmani mendon se me siguri shejhi është hidhëruar për shkak se nuk ka shkuar ai personalisht, por e ka dërguar njërin prej shërbetorëve dhe kështu i hyp kalit edhe niset vetë. Ky është rregulli, ta dini, përderisa udhëheqësi nuk i hyp kalit, i pasuri nuk i hyp kalit, të shkojë t’a respektojë, dijetarin, aty nuk ka as fé as dije. Imam Malikun e ka thirrur Harun Rashidi të shkojë t’ia mësojë fëmijët, por ai nuk ka shkuar. Ka thënë ai: Dija nuk shkon, te dija shkohet,dhe ia ka bërë me dije se ai duhet të shkojë ti çojë fëmijët, pasi vetëm atëherë ka vlerë kjo punë.
Kur ia kthen “Ne me lazım sultanim”/ “Nuk më interesonmbreti im” atëher Sulltani vet shkon të sheh se çka është puna, ndërsa shejhi i thotë se nuk ka gjë por se i ka dhënë përgjigje pyetjes që ia ka parashtruar. Kur njerëzit e tu do të fillojnë të thonë që mua nuk më intereson puna e tjetërkujt, kjo është një filozofi, (filozofia e ne me lazëmllëkut është filozofia mosinteresimi për dertin e tjetër kujt), atëherë do të fillojë të prishet shteti yt. E dyta është atëherë kur dhentë nuk do t’i hajë ujku, por do t’i hajë çobani edhe atëherë do të të prishet shteti, domethënë kur do të fillojnë mallin e shtetit t’a hanë ato që e udhëheqin e jo hajdutët, do të thotë kur udhëheqësit do të jenë hajdutë. Dhe vërtetë ashtu edh eka ndodhur dhe është duke ndodhur.
“Fe vejlun lil musal-liin” / “Mjer për ato që falin namaz” ky ajet është një ajet që shumë është diskutuar në literaturën tonë klasike, po edhe sot e kësaj dite ende është duke u diskutuar. Disa prej dijetarëve kanë thënë që këtu fjala salat nuk e ka kuptimin e namazit, po e ka kuptimin e lutjes. Salat në gjuhën arabe do të thotë lutje, salati në Kur’an nuk përdoret vetëm për namazin, po përdoret edhe në aspekt të lutjes në formë të bekimit, për shembull “Innallahe ve melaiketehu jusal-lune ale’n-nebijj…” / “Allahu xh.sh. dhe melekët e bekojnë Pejgamberin a.s.” këtu nuk e ka kuptimin e namazit. “El-ledhine hum an salatihim sahun”/ “Të cilët prej namazit të tyre nuk përfitojnë gjë (dalin bosh prej namazit)”. Këtu ka një element esencial të fesë, është enigma se namazi ose ibadeti bëhet për ibadetin ose për diçka tjetër. Nëse ibadeti bëhet për ibadetin, atëherë ai ibadet është idhujtari, ai ibadet bëhet idhull i vetvetes. Namazi është mjet këtë duhet ta dini, zekati është mjet, qëllimi është të përfitohet kënaqësia e Allahut xh.sh.. Kënaqësia e Allahut xh.sh. përfitohet vetëm atëherë kur namazi bëhet me sinqeritet, domethënë që në namaz nuk ka asnjë element tjetër përveç Allahut xh.sh.. Te rregullat tona të fikhut është që kur të drejtoheni në namaz mos ta ktheni kokën andej këndej por të pëqëndroheni përpara, të shikoni në vendin ku do të bëhet sexhdeja, e njëjta gjë vlen edhe për koncentrimin tonë, edhe për shpirtin tonë; në namaz shpirti ynë, koncentrimi ynë duhet të jetë i drejtuar nga Zoti. Prej cilësive kryesore të besimtarit është falja e namazit me përkushtim dhe përqëndrim të plotë. Nuk do të thotë që ndonjëherë nuk mund të ik mendja, po për mos me ik mendja duhet trajnim, duhet kondicion. I keni parë ato ushtarët që rrinë para përmendoreve tërëndësishme të shteteve, ato aspak nuk lëvizin edhe miza me ardhë nuk lëvizin, personi prej larg thotë që nuk është e mundshme, ama ai ka përgaditje për atë punë.
Te ne në tasavvuf ka disa dervish rrotullues që i keni parë, që bëjnë semá , ai rrotullohet ndoshta 1000 herë brenda një rituali, një njeriut normal i merren mendtë nuk mund t’a durojë, ama semazeni e duron për shkak se ka përgaditje për atë punë, ka kondicion. Edhe koncentrimi i namazit është punë kondicioni, sa më shumë e rrisim kondicionin në relacionin me Allahun xh.sh. aq më shumë edhe fillon të shtohet koncentrimi në namaz. Kjo është për sa i përket pozitës tonë në namaz, mirë ama Allahu xh.sh. thotë që kur falni namaz të mos jeni në mesin e atyre të mjerëve që falin namaz dhe për këtë paraqet edhe një element të dytë që është në relacion me të tjerët. Si në relacion me të tjerët? Në një ajet në suren Ankebut, Allahu xh.sh. thotë“Inne salate tenha anil fahshai vel munker…” / “Namazi patjetër është që juve t’iu largojë prej gjërave të këqija…”.
Brenda namazit gjëja më e rëndësishme është përkujtimi i Zotit”, nëse nuk e keni përkujtimin e Allahut xh.sh. dhe nëse namazi juve nuk iu largon prej gjërave të këqija, se namazi është një sistem, proces i cili neve na edukon, kërkon prej besimtarit që në jetën e tij të jetë i sjellshëm dhe t’a kalojë jetën ashtu si është në namaz. Mos mendoni se është shumë e vështirë kjo punë. Disa herë kur flasim për këto çështje, mendojmë se janë gjëra utopike, por të jeni të sigurtë se nuk janë aspak utopike. Edhe në namaz mund të gaboni ndonjëherë ama ktheheni bëni sehvi sexhde, edhe në jetë mund të gaboni ndonjëherë ama ktheheni bëni teube, nuk do të thotë që nuk mund të gaboni, ama namazi është një orientim në bazë të të cilit ne kemi mundësi që ta rregullojmë jetën tonë në këtë botë.
Edhe një element tjetër në namazin që është shumë i rëndësishëm dhe që ia humb vlerën namazit dhe lutjes tonë është “El-ledhine hum jurauun”, të mjerë janë ata që prej namazit të tyre nuk kanë asgjë për shkak se nuk e kanë koncentrimin aty, për shkak se nuk e bëjnë me qëllim që t’a përkujtojnë Allahun xh.sh. dhe për shkak se e bëjnë që të tjerët t’i shohin, e bëjnë për fodullëk. Këtu hyn edhe njëçështjet shumë nënçmuese që kohëve të fundit përdoret edhe në qarqe politike, është keqpërdorimi i fesë për çështje të tjera. Edhe në kohën e Pejgamberit a.s. ka patur njerëz të cilët për të hyrë në sy të Pejgamberit a.s. për shkak se ka filluar të forcohet shoqëria myslimane, për të marrë pozita të ndryshme, kanë filluar që të shkojnë në xhami. Rastin e tillë momentalisht e kemi në Turqi, njerëzit të cilët deri dje nuk kanë patur lidhje me xhaminë, tash për sy e faqe janë në shumë evenimente fetare. Shpeshherë e kemi edhe me politikanët tonë, kur ka nevojë që të merren vota atëherë i keni prezent nëpër xhami, atëherë i keni prezent nëpër qarqe fetare, atëherë e përmendin Zotin, e përmendin Pejgamberin. Nuk është Zoti edhe Pejgamberi vetëm në gjuhë (shumë më pak është në gjuhë), Zoti edhe Pejgamberi është në zemër, ata kërkojnë kontinuitet fetarë, nëse nuk ka kontinuitet fetarë, atëherë kjo punë nuk bëhet. Domethënë “Mjerë për ata të cilët e bëjnë ibadetin që t’i shohin të tjerët” ti shohin të tjerët edhe të thonë që ‘vërtetë ky qenka besimtarë i mirë, qenka njeri i devotshëm’ dhe me këtë të kënaqet personi që e bën. Në një hadith të Pejgamberit s.a.v.s. thuhet: Pejgamberi a.s. ka qenë duke ecur me Xhebrailin a.s. kur ka qenë në Miraxh ( rasti i Miraxhit është një rast shumë interesant që inshallah do të vijë rradha do t’a bisedojmë, Miraxhi është një institucion në vete në fenë Islame) edhe ka has në një grup të njerëzve të cilët kanë qenë brenda një ndëshkimi të madh dhe e ka pyetur Xhebrailin a.s. se kush janë ato njerëz. Xhebraili a.s. ka thënë që ato janë njerëzit bujarë në botë. Pejgamberi a.s. ka thënë: Ne e dimë që njerëzit që janë bujarë, që kanë ndarë në rrugë të Zotit duhet të jenë në Xhennet, çka kërkojnë aty në Xhehennem. Xhebraili a.s. ia kthen: Ato kanë ndarë për t’iu thënë njerëzit që janë dorë çelë, atje ato u thanë, po pse nuk e kanë bërë për Zotin tani në këtë botë do të digjen. Ka ecur edhe pak dhe e sheh edhe një grup tjetër njësoj nëndëshkim, e ka pyetur përsëri Xhebrailin a.s. se kush janë. Xhebraili i ka thënë se janë hoxhallarët (në të vërtetë në hadith thuhet ato të cilët lexojnë mirë Kur’an, hafizët që e kanë zërin e mirë), kanë lexuar Kur’an në dynja, kanëmbajtur ligjërata. Pejgamberi a.s. thotë: Po përse digjen këto, a nuk e kanë vendin e mirë diku? Xhebraili ia kthen: Këto kanë lexuar Kur’an që të thonë të tjerët se shumë zërin e mirë e ka, të thonë se shumë mirëligjëron, në dynja u thanë të gjithë edhe ua paguan atë që e bënë, e tash këtu digjen për shkak se nuk kanë bërë asgjë për Zotin. Duke ecur në vazhdim e kanë parë grupin e tretë, përsëri e pyet se kush janë. Xhebraili ia kthen: Këto janë një grup njerëzish që e kanë dhënë jetën në botë për popullin e vet. Pejgamberi a.s. i thotë : Po mirë a nuk janë shehid, a nuk duhet të jenë në Xhennet këto? Xhebraili ia kthen: Jo, këto e kanë bërë këtë që t’iu thonë në dynja se janë heronj, trima, nuk kanë shkuar për riza të Allahut xh.sh. edhe tash janë duke e vuajtur dënimin pse nuk e kanë bërë për Zotin.
Do të thotë që elementi i fodullëkut dhe qibrit aspak nuk durohet në fé. Personi të cilit i bëhet ibadet është vetëm Zoti, aty nuk duron dikë tjetër aspak. Edhe suren Fatiha kur e lexojmë ajeti i katërt thotë“Ijjake na’budu ve ijjake nestain” / “Ne të adhurojmë vetëm tydhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë”. Çdo pjesë e Kur’anit, çdo germë ka kuptim në vete, ijjake është përforcuese dhe është një përemër dëftorë i cili e përforcon foljen e cila vjen pas vetes, gjithsesi vetëm Ty dhe askujt tjetër. Kishte mundësi të thotë edhe na’buduke dhe kjo e ka kuptimin se i bëjmë ibadet vetëm Zotit, por ama ka thënë, ijjake na’budu, ne me plotëkuptimin e fjalës të bëjmë ibadet vetëm Ty. Ibadeti është eksklusivitet i Zotit në të gjitha punët, dhe ta keni një këshillë prej fakirit, çdo punë që e bëni në jetë ta adresoni drejtë Zotit, mos të prisni prej njerëzve t’ua kthejnë, vetëm në këtë rast ka mundësi që njerëzit tëjenë falënderues, e nëse e bëjmë që të na e kthejnë ta dini që njerëzit janë harestarë edhe nuk e mbajnë në mend atë që ua kemi bërë dhe mandej vetëm që do të zhgënjehemi, do të na pengojë që mos t’i bëjmë më tutje punë të mira. “Ve jemneunel mauun” dhe çka bëjnë tjetër ata e pengojnë rizkun e një fukarasë, e pengojnë maunin (nuk do të kthehem përsëri të flas për maunin se fola kur e filluam suren), lëre që nuk japin vetë, po edhe i pengojnë të tjerët. Shikoni, asnjëherë nuk duhet të orientohemi në objektet, orientim për njeriun është subjekti. Subjekti i fesë është Zoti, ndërsa njerëzit janë objekt. Për shembull dikë prej juve mund t’a ketë mashtruar Ahmeti, e tash kur do të vijë Nermini t’iu thotë juve që duhet ta bëni këtë xhami, të thoni Ahmeti na mashtroi neve edhe ty nuk të japim për ta bërë xhaminë. Urdhëri është prej Zotit, subjekti i kësaj pune është Zoti, Ahmeti, Nermini, normal që mund të të rrejnë, të të mashtrojnë, ama nuk duhet njeriu të udhëhiqet prej objekteve, por duhet të udhëhiqet prej subjektit i cili e kërkon këtë. Padyshim se edhe objekti duhet të analizohet si duhet, ama asnjëherë kjo fjalë të cilën e thash pak më parë, se shumë përdoret kohëve të fundit, asnjëherë, posaçërisht për besimtarët e vërtetë, nuk duhet të jetëalibi, që ta ndërpresë përpjekjen e tij për fenë (këtu e kam fjalën). Faleminderit.
