Intervistë e imamit Rejhan Neziri për të përditshmen Thurgauer Zeitung, 23 shkurt 2015.
(Teksti në kllapa është nga intervista e plotë e cila për shkaqe hapësire të gazetës dhe me miratimin paraprak të imamit Neziri është shkurtuar)
Bashkësia Islame Shqiptare në Kreuzlingen distancohet nga aktet terroriste që kryhen në emër të Islamit. Imami i saj Rehan Neziri përpiqet që përmes ofertave edukative për të rinjtë të pengojë radikalizimin e të rinjve muslimanë në Thurgau.
Z. Neziri, sulmet në Paris si dhe aktet mizore të Shtetit Islam kanë shkaktuar efektin që shumë zviceranë të qëndrojnë kritik ndaj fesë islame. A vëreni që atmosfera te popullata në Thurgau po ndryshon?
Rehan Neziri: Ne i gjykojmë aktet terroriste të atentatorëve të Parisit dhe çdo aktivitet të ShI. ShI nuk është as shtet e as islam. Është gabim që për këtë të mbahet përgjegjës Islami. Terrori dhe terrorizmi nuk njohin as fe e as kulturë apo komb. Është e kuptueshme që atmosfera të ndryshojë vazhdimisht te popullata kur janë në pyetje aktet e këtilla mizore. Në rastin tonë ndërkaq atmosfera ndryshon në të dyja anët: në mesin e jo-muslimanëve dhe në mesin e vetë muslimanëve.
Çka nënkuptoni me këtë?
Neziri: Popullata jo-muslimane e sheh vetë Kur’anin si burim të këtyre krimeve dhe shpesh e fajëson fenë për këtë. Ndërsa popullata muslimane, nga njëra anë, është e tmerruar nga fakti se si munden që këta terroristë t’i kryejnë këto akte çnjerëzore në emër të Islamit dhe, nga ana tjetër, ndjehen të shtrënguar të mbrohen kundër barazimit të këtyre akteve terroriste me Islamin.
(A mund ta kuptoni që shumë të krishterë kanë frikë nga Islami?
Neziri: Në qoftë se ndizet kaq shumë frikë e paragjykime kundër Islamit dhe muslimanëve nga politikanë të caktuar dhe medie bulevardi, është e kuptueshme që popullata e informuar njëanshëm të ketë frikë nga Islami. Njeriu, siç dihet, ka frikë nga ajo që nuk e njeh. Njeriu e thellon mosdijen e tij rreth diçkaje – e me këtë edhe frikën, në qoftë se ai në mënyrë jo të reflektuar i përgjithëson krimet e një grupi të vogël mbi mbarë fenë dhe pjesëtarët e saj. Kjo frikë vërehet më pak atje ku takimet dhe bisedat me muslimanët janë të përditshme.)
Terroristët megjithëkëtë thonë se po vrasin në emër të Allahut?
Neziri: (Fillimisht, Allahu nuk është Zot vetëm i muslimanëve. Edhe Bibla në gjuhën arabe Zotin e quan Allah. Së dyti,) është shumë keq (dhe shumë e rrezikshme) kur keqpërdoren shkrimet e shenjta dhe vlerat e lidhura me to për të plotësuar synime çnjerëzore. Këtë, për fat të keq, e bëjnë edhe pjesëtarë të feve të tjera (mirëpo edhe ateistë. Këtë e bëjnë terroristët muslimanë, këtë e ka bërë edhe) Anders Behring Breivik në Norvegji, (këtë e bën me dekada edhe Armata e Rrezistencës e Zotit (Lord’s Resistence Army) e Joseph Kony-t në Ugandë, Kongo dhe Sudanin eJugor, këtë e bëjnë) edhe murgjit budistë në Mjanmar, (gjë të cilën e ka gjykuar edhe vetë Dalai Lama, këtë e bëjnë edhe ateistët, si së fundmi Craig Hicks në North Carolina. Me këtë unë nuk dua të bëj krahasimin midis terroristëve ose ta relativizoj terrorizmin. Në asnjë mënyrë. Por dua të them që është e vërtetë që të gjithë ata që ushtrojnë dhunë e terror kanë nevojë për një arsyetim, për një mbështetje, mundësisht në një tekst, akoma më mirë nëse ky tekst është i shenjtë, për t’i realizuar synimet e tyre çnjerëzore.)
Në Kur’an ekzistojnë sure që thërrasin në vrasjen e jo-besimtarëve?
Neziri: Nuk ka as sure e as ajete kur’anore që thërrasin në vrasjen e njerëzve të besimeve të tjera vetëm për shkak të besimit ose mosbesimit të tyre. Ka ajete kur’anore që përmbajnë rregullat e zhvillimit të luftërave të asaj kohe (kur është shpallur Kur’ani).
Ato tanimë janë të tejkaluara?
Neziri: Saktë. Prandaj, që të mund t’i kuptojmë drejtë këto ajete, ndër të tjera duhet të kihen parasysh edhe dy kontekste: përmbajtjesor dhe historik. Në ajetin 191 të sures 2 thuhet: “Dhe vrisni (luftoni) ata, kudo që t’i zini”. Prej kësaj nuk mund të nxirret përfundimi se Kur’ani thërritka në vrasjen e jo-besimtarëve. Duhet të përfshihet edhe ajeti paraprak: “Dhe luftoni në rrugën e Allahut kundër atyre që ju luftojnë, mirëpo mos u bëni ju agresorët…”, (por edhe ajetet tjera në vijim deri te ajeti 194). Me këtë nënkuptohet se këtu bëhet fjalë për një luftë klasike, (e jo thjesht për të vrarë jobesimtarët. Konteksti i dytë është ai historik. Duhet ditur mirë se ç’ishte arsyeja apo ç’ndodhi asokohe që u shpallën këto ajete kur’anore. Përveç kësaj, duhet kuptuar drejtë se kush nënkuptohej me fjalën “jobesimtar”. Duke e marrë parasysh tërë këtë që u tha, nënkuptojmë se urdhri: “Vritini ata kudo që t’i zini” vlen vetëm kur lufta është duke u zhvilluar akoma dhe me kusht që agresorët të jenë ata që “ju luftojnë juve”, në rastin historik, politeistët e Mekkes.)
(Ka zëra që thonë se Islami duhet të reformohet. Kryetari i Egjiptit Abdel Fattah al-Sisi thotë që Kur’ani duhet të ri-interpretohet. Si e vlerësoni ju këtë?
Neziri: Më pak që mund të flasë për këtë çështje është puçisti al-Sisi. Janë dijetarët islamë gjatë gjithë historisë islame që jo vetëm kanë kërkuar këtë, por edhe e kanë bërë vetë. Në ndonjë periudhë më shumë e në ndonjë tjetër më pak. Andaj edhe ne sot kemi një thesar të komentimeve dhe interpretimeve të Kur’anit fisnik. Së fundmi në gjuhën gjermane është edhe “Die Botschaft des Koran / Mesazhi i Kur’anit” nga Muhammad Asad.)
(Në çfarë mase dallon Bashkësia Juaj në Kreuzlingen nga bashkësitë tjera islame?
Neziri: Shumica e muslimanëve të Zvicrës vjen nga Ballkani dhe nga Turqia. Ne i takojmë të njëjtës shkollë të besimit dhe të praktikës, pra asaj maturidije dhe hanefije. Neve na dallon gjuha e mësimit dhe e predikimit.)
Shumë njerëz janë të shqetësuar nga arsyeja se të rinj nga Zvicra u bashkëngjiten radhëve të ShI. Si vjen deri te kjo?
Neziri: Kjo na shqetëson edhe ne muslimanëve. Radikalizimi është një dukuri shoqërore që nuk mund të sqarohet thjesht vetëm me një arsye të vetme. Është e mundshme që të rinjtë muslimanë nuk kanë perspektivë kur është në pyetje profesioni ose arsimimi i tyre, ose nuk e arrijnë atë pozitë shoqërore që do ta kishin pasur me gjithë qejf, ose edhe kanë probleme në familje. Po ashtu mendoj se të rinjtë radikalë kanë njohuri të pasakta dhe të gabueshme rreth Islamit. Deklaratat dhe qëndrimet radikale të partive politike të së djathtës, të cilat muslimanëve ua ngjeshin një faj kolektiv, mund po ashtu të kontribuojnë në radikalizimin e të rinjve. (Këtu ndikon edhe indoktrinimi përmes internetit dhe medieve sociale si dhe frustracioni i të rinjve me situatën e mjerë të muslimanëve anekënd botës, si në Irak, Afganistan, Siri, Mjanmar, Afrikë etj. Të ndeshur me skenat e tmerrshme të muslimanëve në botë, ata e ndiejnë veten përgjegjës për ta korrigjuar dhe përmirësuar këtë situatë).
A ka të rinj nga Thurgau që i janë bashkëngjitur ndonjë grupi terrorist islamik?
Neziri: Edhe një herë e përsëris, nuk ka “grupe terroriste islamike”, por ka grupe terroriste që veprojnë në emër të Islamit. Nga Thurgau, falë Zotit, nuk ka të rinj që u janë bashkëngjitur grupeve të tilla. Shpresoj që edhe në të ardhmen të jetë kështu. Në Kreuzlingen ne kultivojmë, mësojmë dhe praktikojmë Islamin e mesatares, larg çdo lloj forme të ekstremizmit.
Çfarë ndërmerrni Ju dhe Bashkësia Juaj konkretisht që të mos radikalizohen të rinjtë? Ju si imam a keni ndikim mbi ta?
Neziri: Sigurisht që ne nuk mund t’i arrijmë të gjithë të rinjtë. Mirëpo ne ofrojmë aktivitete të ndryshme. Një herë në javë luajmë bashkërisht futboll. Një herë në vit organizojmë turnir futbolli në sallë, ku marrin pjesë ekipe të përziera nga aspekti fetar dhe kulturor nga mbarë Zvicra Lindore. Një herë në vit organizojmë koncert islam në sallën “Dreispitz” (në Kreuzlingen) si dhe shëtitje me fëmijë dhe të rinj.
A investoni edhe në edukimin fetar të të rinjve muslimanë?
Neziri: Në çdo dy javë ne ofrojmë ligjërata fetare në xhaminë tonë, që u drejtohen vetëm të rinjve. Këto ligjërata kanë përmbajtje islame po edhe shkencore, si “Islami – fe e mesatares”, “Islami dhe dhuna” ose “Varësia nga të qenët online”. Qe pesë vjet në shkollat publike të Kreuzlingenit zhvillohet mësimi islam, paralelisht me mësimin fetar krishterë. Të dy xhamitë tona në Kreuzlingen, Forumi i të rinjve muslimanë si dhe Shoqata për Mësimin Islam kanë faqet e tyre të internetit dhe janë prezentë në mediet sociale.
(Në xhaminë Tuaj keni edhe grupin e të rinjve. A diskutojnë të rinjtë e këtij grupi rreth akteve mizore të grupeve terroriste?
Neziri: Po, edhe ata e ndiejnë veten të prekur thellë nga këto akte. Ata i gjykojnë këto dhe njëkohësisht ndjehen të irrituar, pasi tani duhet të mbrohen e të arsyetohen për aktet terroriste të të tjerëve.)
(Të rinjtë muslimanë a e ndiejnë veten si pjesëtarë të këtij shteti?
Neziri: Shumica po. Përjashtime ka gjithnjë. Të rinjtë dëshpërohen kur vërejnë se ata po perceptohen si trupa të huaj në shoqëri. Ata mendojnë shumë spontanisht dhe pa sherr: unë jam lindur këtu, jam rritur këtu, jam shkolluar këtu, dhe prapëseprapë duhet të shtroj kërkesë për shtetësi zvicerane.)
Si mund t’ju mbështetin Ju dhe të rinjve Tuaj pjesëtarët e feve të tjera në Thurgau?
Neziri: Shoqëria do të duhej t’i konsideronte të rinjtë muslimanë si fëmijët e vet. Ajo duhet t’u sigurojë atyre të njëjtat mundësi sikurse jo-muslimanëve si për shembull me rastin e punësimit ose të marrjes së banesave me qira.
(Shumë të krishterë nuk mund ta kuptojnë se përse muslimanet mbulohen me peçe? Çfarë mendoni Ju për peçen dhe burkën? A duhet të kenë të drejtë vajzat muslimane ta bartin shaminë në shkollë?
Neziri: Mbulesa apo fshehja e gjithë trupit që e shohim te disa gra muslimane është më tepër traditë e kufizuar sesa një urdhër i Islamit. Kjo praktikë në fakt nuk është specifike vetëm ndër gratë muslimane, porse këtë e shohim edhe te gratë çifute ultrakonservatore për shembull. Ndërkaq shamia, për dallim prej peçes, është diçka tjetër. Urdhri për shaminë, mbulesën e kokës pa fytyrën, është në Kur’an, në sunnetin e pejgamberit Muhammed si dhe në konsensusin e dijetarëve muslimanë. Vajzat muslimane duhet ta kenë të drejtën që edhe në shkollë ta bartin shaminë, pa i detyruar ato për ose kundër bartjes. Ndalimi i shamisë shkakton ndjenjën e përjashtimit dhe gjetjen e rrugëdaljes nëpër shkolla private, që do të nënkuptonte krijimin e shkollave dhe shoqërive paralele.)
A zhvillohen biseda dhe takime të mjaftueshme midis feve në Thurgau?
Neziri: Në disa vende po, e në disa mjerisht jo. Në nivel kantonal funksionon si një platformë Grupi i punës ndërreligjioz. Ndërkaq më aktive është “Tryeza e rrumbullakët e feve” në Kreuzlingen. Edhe komunat e tjera të mëdha në kantonin Thurgau duhet të lansojnë po ashtu tryeza të këtilla të rrumbullakëta.
Çfarë sjell ky dialog?
Neziri: Sa më shumë që të shkëmbejnë pikëpamjet e tyre pjesëtarët e feve të ndryshme, aq më të mëdha janë mundësitë për mirëkuptim dhe paqe në shoqëri. Siç shprehet edhe teologu zviceran Hans Küng: “Nuk ka paqe ndërmjet kombeve pa paqe ndërmjet feve, dhe nuk ka paqe ndërmjet feve pa dialog midis feve”.