Sureja Nasr
Ne disa javë jemi duke biseduar në lidhje me suren Nasr, një prej sureve më kuptimplota të Kur’anit. I tërë Kur’ani është i tillë mirë ama kjo sure në një trajtë përmbledhëse, në një trajtë të abstraktit, i përmbledh disa elemente të rëndësishme të fesë islame, posaçërisht në relacionin ndërmjet personit dhe Allahut xh.sh.. Ne patëm biseduar që sureja Nasr Pejgamberit a.s. i ka zbritur në periudhën kur ai ka qenë i shpërngulur në Medine, është medenijje, mirëpo është edhe mekkije për shkak se i ka zbritur përderisa Pejgamberi a.s. ka qenë në Mekke në haxh. Suret mekije (suret e shkurtëra ) kryesisht e diskutojnë jo shumë përhapjen shoqërore të fesë islame, por më tepër relacionin ndërmjet personit dhe Allahut xh.sh. dhe kjo sure është e tillë edhe duhet t’ju kujtohet juve, prej javëve të kaluara, që Allahu xh.sh. thotë “Kur t’iu vijë ndihma e Zotit, atëherë ju jeni të obliguar që Atij ti bëni tesbih, ta lartëmadhëroni dhe ta falemnderoni atë”. Shikoni ka një numër të madh të sureve të cilat fillojnë me ‘subhane’ në Kur’an (si për shembull sureja Isra dhe të tjera) dhe sureja e parë Fatiha fillon me hamdin/falënderimin që njëkohësisht është edhe sinonim i tesbihut. Ndërsa një çështje tjetër e kësaj kategorie, për të cilën do të flasim ne sonte që përmendet edhe në këtë sure, është festagfirh. Gjuha arabe ka një karakteristikë (ahtu si edhe gjuhët tjera por gjuha arabe posaçërisht) dhe ka një ndërtim gramatikorë të fjalëve të cilën nuk kemi mundësi ta hasim në asnjë gjuhë tjetër. Te folja ku Allahu xh.sh. kërkon prej neve që ti bëjmë tesbih e përdor llojin e dytë të foljeve që në gjuhën arabe quhet Babu’t-Tef’ili dhe atë në urdhëroren e këtij lloji të foljes. Të njëjtin urdhër Allahu xh.sh. kishte mundësi ta jep edhe në një lloj tjetër të foljeve, ta urdhërojë njeriun që ti bëjë tesbih Allahut xh.sh.. Lloji i dytë i foljeve në gjuhën arabe është me domethënie kalimtare në gjuhën arabe. Do të thotë që tesbihi ka fuqi si te folja që është, në të njëjtën mënyrë ka fuqi të kalimit të energjisë pozitive prej personit i cili bën tesbih te njerëzit përreth vetes. Ndoshta dikush prej jush e ka lexuar autobiografinë e Kapitol Hill’it i cili flet për atë se si është bërë pasanik dhe brenda asaj ai e thekson një element shumë të rëndësishëm, thotë që “Personi i cili ka dëshirë, ka dashuri që të bëhet pasanik, ai lëshon një energji prej vetes”. Sipas tij, kjo energji është energjia e arsyes/racios/aklit/mendjes; kjo energji del jasht tij dhe brenda atmosferës i kërkon energjitë tjera të cilat janë të ngjashme dhe me to bashkohet. Për atë, nëse këtë dëshirë dhe dashuri e ka të vërtetë, atëherë takohet me personat të cilët vërtetë janë në këtë rrugë. Te personat të cilët janë të devotshëm, fetarë, besimtarë të vërtetë, që përpiqen që ta përjetojnë besimin e tyre në jetën e tyre, është e njëjta situatë, prej tyre del një energji pozitive dhe kjo energji pozitive fluturon në ajër derisa të takohet me energjitë pozitive të cilat janë të të njëjtës rrugë. Për atë folja është e përdorur në llojin e dytë të foljeve, Zoti më së miri e di, po ja këtë thënie unë po ua them prej një tefsiri (koment të Kur’anit) shumë të rëndësishëm, prej Keshshafit të Zemahsheriut, i cili kryesisht merret me analizën e fjalëve, me analizën gramatikore të fjalëve të Kur’anit. Ndërsa istigfarin kur thotë “Vestagfirh” e përdor në llojin e dhjetë të foljeve. Lloji i dhjetë i foljeve më tepër është lloj në të cilën folja është pasive, nuk është kalimtare, ka të bëjë me personin vet. Do të thotë që personi kur e madhëron Allahun xh.sh. energjia e tij shpërndahet edhe te të tjerët, ndërsa kur kërkon falje (vestagfirh do të thotë “kërkoni falje, kërkoni magfiret prej Allahut xh.sh.”) atëherë kjo energji e kërkimit të faljes është kryesisht në vet personin brenda tij, për shkak se Allahu xh.sh. në Kur’an thotë “Vallahu jehulu bejnel mer-i ve kalbihi” / “Allahu xh.sh. lëviz brenda personit dhe zemrës së tij”; krahërori i personit është vendi në të cilën paraqiten me miliona mendime, me miliona cytje (shpeshherë për shkak të këtyre cytjeve, mendimeve të cilat ne i përjetojmë në brendinë tonë, nuk na hahet edhe bukë, posaçërisht kur ata kanë konotacion negativ) dhe Allahu xh.sh. i di të gjitha këto dhe istigfari është një relacion më tepër i velajetit, një relacion i miqësisë me Allahun xh.sh.. Pejgamberi s.a.v.s. tesbihin/madhërimin e Allahut xh.sh. e ka bërë me as’ahbët, istigfarin e ka bërë vet. Ne si ummet i Pejgamberit a.s. shpesh nuk kemi mundësi ta kuptojmë se si një pejgamber ka bërë 80 herë në ditë teube (është penduar edhe pse nuk ka patur mëkate, ai është masum/i pafajshëm) dhe këtë istigfarin kryesisht e ka bërë vet, në relacion me Allahun xh.sh.. Istigfari është një paraqitje, fenomen, dukuri e velajetit, e miqësisë ndërmjet personit dhe Allahut xh.sh. (edhe te Pejgamberi a.s. është kështu), ndërsa tesbihi, hamdi, lartmadhërimi i Allahut xh.sh. janë elemente të risaletit, të pejgamberllëkut të Pejgamberit s.a.v.s., për atë istigfari është shumë i rëndësishëm. Edhe një element që e dallon Islamin nga fetë e tjera; istigfari në islam asnjëherë nuk bëhet vetëm për shkak të mëkateve, po bëhet edhe për shkak të neglizhencës tonë që ta bëjmë një të mirë. Në zhargonin dhe në kategorizimin e veprave në fenë islame edhe kjo konsiderohet si një lëshim, domethënë kur keni mundësi ta bëni një të mirë , a ju jeni në gaflet, neglizhencë, jeni të pakujdesshëm dhe nuk e bëni këtë gjë edhe kjo është një platformë për të kërkuar falje nga Allahu xh.sh… Prandaj istigfari në fenë Islame dhe te Pejgamberi s.a.v.s. e ka shtuar miqësinë ndërmjet Pejgamberit a.s. dhe Allahut xh.sh.. Në krishterizëm është ndryshe, te ata njeriu lind me fajin e trashëguar, fajin i cili bartet prej gjenerate në gjeneratë, për shkak se babai i njerëzimit sipas tyre Adami (Ademi a.s.) ka bërë mëkatin në xhennet dhe është hudhur në këtë botë dhe tash njerëzit brez pas brezi e trashëgojnë fajin/mëkatin e Adamit; derisa është dashur që “Zoti” (hasha) ta sakrifikojë vetveten nëpërmjet të Jezu Krishtit dhe ta shlyejë mëkatin të cilin e ka bërë babai i njerëzimit Adami (kështu është mentaliteti krishter). Kërkimi i faljes (istigfari) te muslimantë nuk është për shkak se personi konsiderohet si fajtorë (nga aspekti filozofik është një çështje shumë e rëndësishme). Sipas islamit Pejgamberi s.a.v.s. thotë “Kullu meuludin juuledu alel-fitreh…” / “Çdo foshnje e rilindur, lind me një pastërti të plotë, lind me karakter dhe natyrë të pastër”; në të shumtën e rasteve kolegët tanë e kanë përkthyer “Lind në islam” ama nuk do të thotë ashtu, po do të thotë lind me natyrë të pastër, që kjo natyrë e pastër s’ka fjalë që është në koherencë, harmoni me Islamin. Do të thotë që ai nuk lind me një faj, mirë ama istigfari te ne nuk është vetëm kërkim faljeje prej një faji, por në të njëjtën kohë është edhe kërkim faljeje për një lëshim të cilin e kemi bërë. Shemsi Tebrizi, një prej shejhëve të rrugës së dashurisë në tasavvuf, kur është takuar me Hz.Mevlanan në mes të pyetjeve tjera të cilat ia ka pashtruar, ka qenë edhe një pyetje “Pse Pejgamberi a.s. 80 herë në ditë ka bërë teube?”; përgjigjeja e cila ka qenë edhe fundamentale që Shemsi Tebrizi ta pranojë për dervish, murid të vetin Hz.Mevlanan ka qenë që Pejgamberi a.s. ka bërë 80 herë në ditë teube për shkak se ka ndëruar 80 pozita shpirtërore në ditë. Në disa raste pozitat shpirtërore sa më shumë rriten, aq më shumë gjërat bëhen të qarta dhe shpeshherë njeriu fillon të qesh dhe të hidhërohet me vetveten për atë çka ka menduar para asaj. Këtë mund ta analizoni edhe nga aspekti i jetës fizike të njerëzve, për shembull ju kur keni patur 10 vjet për një çështje keni menduar në një mënyrë të themi, edhe tash keni 20 vjet dhe për të njëjtën çështje tash iu qeshet se si keni menduar atëherë. Edhe manevijati/shpirtëria është e njëjtë, atëherë kur keni 10 vjet shpirtërisht mendoni disa gjëra, kur i bëni 20 vjet shpirtërisht atëherë fillon t’iu qeshet juve me atë çka keni menduar më herët; edhe manevijati/shpirtëria në të njëjtën mënyrë ka rritje, zhvillim, domethënë ky është istigfari të cilin e ka bërë Pejgamberi s.a.v.s..
Krahas kësaj, Allahu xh.sh. në shumë ajete të Kur’anit famëlarët thotë (shembull ajeti 19 në suren Muhammed) “Ta dish që nuk ka zot tjetër Allahut xh.sh., kërko falje për gabimet tua dhe këtë t’ua preferosh edhe besimtarëve edhe besimtareve (edhe mu’minëve edhe mu’mineve)”. Gjithashtu Allahu xh.sh. në një ajet të cilin ne e lexojmë pandërprerë në namaz na mëson neve se si ti lutemi Atij “Rabbenagfirli ve li validejje ve lil mu’minine jeume jekumul hisab” / “O Zot më fal mua, fali prindërit e mi, fali besimtarët në ditën kur do të japim llogari para teje”. Ka edhe një rregull/metodë e jurispudencës islame që shumë është përdorur edhe prej hoxhallarëve tonë të vjetër, në të cilën thuhet “La sagaire meal israr ve la kebaire mela istigfar” / “Nuk ngel asnjë gjynah (mëkat) i vogël, nëse e përsërisni atë edhe asnjë gjynah (mëkat) i madh nuk ngel, nëse pendoheni për to”. Do të thotë që ne mund ta konsiderojmë një punë që është gjynah i vogël ama ta përsërisim pandërprerë atë, sa më shumë do ta përsërisim, gjynahi aq më shumë do të rritet edhe pse është i vogël; nëse një gjynah (mëkat) të madh e bëmë dhe prej këtij gjyanhi (mëkati) të madh ne pendohemi te Allahu xh.sh., atëherë ai gjynah (mëkat) i madh nuk ngel. Për atë posaçërisht në tasavvuf, një prej elementeve të rëndësishme të tasavvufit është bej’ati (zotimi) para shejhit dhe në atë zotim elementi i parë është pendimi prej mëkateve të mëparshme, për shkak se Pejgamberi a.s. thotë “Ettaibu minedh-dhenbi kemen la dhenbe lehu” / “ Personi i cili pendohet prej mëkateve është sikur nuk ka hiç mëkat” dhe nëse ky pendim bëhet me një sinqeritet të plotë, që Allahu xh.sh. prej nesh në Kur’an e kërkon që këtë pendimin ta bëjmë me një sinqeritet të plotë, atëherë realisht mëkatet e bëra më falë Allahu xh.sh. i fal. Në një ajet tjetër gjithashtu thotë “Ja ejjuhel-ledhine amenu tubu ilallahi teubeten nesuha” / “O ju që keni besuar pendohuni me sinqeritet para Allahut… Pak më parë fola për dimensionin gramatikor, teologjia e shekullit të 21 do të jetë e përqëndruar në analizën semantike të fjalëve të Kur’anit. Për shembull nuk thotë “O ju besimtarë” direkt, po thotë “O ju që keni besuar..; i përdor dy pjesëza për t’iu drejtuar besimtarit, ‘ja’ dhe ‘ejjuha’ edhe pastaj e përdor edhe një lidhëse ‘el-ledhine’ dhe pas asaj foljen e besimit/imanit e përdor në kohën e kaluar, nuk thotë ju’minu po thotë amenu. Fi’lul madi (koha e kaluar) në gjuhën arabe përveç se tregon që vepra është kryer më, domethënë tash e tutje do të flas me ato të cilët e kanë përfunduar punën me besimin, e ka edhe elementin e përforcimit/ te’kid. Për shembull kur bëhet kontrata e niqahit në Islam, ai që e vëndon niqahin kur e pyet atë që martohet thotë ‘a pranon të martohesh me filanen’ ai duhet të thotë ‘e pranova’ dhe jo ‘e pranoj’, Kjo është rregull juridike (e fikhut) te ne, është përforcim, por në të njëjtën kohë tregon që edhe vepra është e kryer. Teube nesuha është një term i posaçëm i Kur’anit. Nëse e përktheni bukfalisht prej arabishtes në gjuhën tonë e ka kuptimin e pendimit i cili është i vetëdijshëm, me nasihat/këshillë (nesuha është prej të njëjtës rrënjë si nasihati), mirë ama në realitet Allahu xh.sh. këtë teube/pendim/istigfar (teube-i nesuha) e prezenton në platformën e sinqeritetit dhe dëlirësisë shpirtërore. Dijetarët tonë, posaçërisht dijetarët sufi, teuben e kanë ndarë në tre grupe: e para është teube, e dyta është eube dhe e treta është inabe. Teube do të thotë që me gojë të pendoheni prej gabimeve. Eube do të thotë që me vepra të pendoheni prej gabimeve. Inabe do të thotë që kthimin në ato gabime që i keni bërë ta konsideroni si hudhje në zjarr. Një prej elementeve që është më të rrezikshme sipas kategorizimit fetarë islam te teubeja/pendimi është njëherë të pendoheni, pastaj përsëri ta bëni atë gabim, përsëri të pendoheni, përsëri ta bëni atë gabim për këtë Allahu në Kur’an thotë “Innel-ledhine amenu thume keferu thumme amenu thumme keferu…” / “Ata të cilët një herë besuan, pastaj nuk besuan, pastaj përsëri besuan, pastaj nuk besuan dhe Allahu xh.sh. atyre ua shtoi blesfeminë, ua shtoi mosbesimin”. Do të thotë që istigfari e ka këtë element.
Allahu xh.sh. asnjëherë nuk i mbyll dyert e teubes. Shpeshherë te ne njerëzve të cilët posaçërisht në moshë të vjeter kthehen vijnë në xhami, shpeshherë dëgjoj që ju thonë ‘ ti kot e ke më se vjen në xhami, tërë jetën ke bërë të këqija’. Myslimani nuk duhet të folë me këtë vokabular. Ka edhe të tillë që hiç nuk hynë në xhami deri sa të vdesin. Nëse Allahu xh.sh. ia ka bërë nasip atij të hyjë në xhami do të thotë se ka pas një gjë të mirë. Analizoni njerëzit në familje, shembull ka pas njerëz që ka pirë alkool, ka luajtur bixhoz, ka bërë avantura, krej të këqijat i ka bërë mirë ama ka qenë shpirtmirë, atyre Zoti ua bën nasip të hyjnë në xhami; ka pas njerëz që ndoshta nuk kanë bërë aq të këqija ama kanë qenë zemërlig, atyre nuk i bëhet nasip të hyjë. Për atë asnjëherë dyert nuk janë të mbyllura, për askënd dyert nuk janë të mbyllura. Ne kohëve të fundit, posaçërisht fetarët për 2 ditë bëhemi fetarë edhe brenda këtyre dy ditëve lëre që bëhemi fetarë, bëhemi edhe bodyguard (truprojë) të fesë, të Zotit. Zoti nuk ka nevojë për bodyguard (truprojë), nuk ka nevojë ta mbrojmë Zotin, ne. (Do t’ua tregoj një rast) Një prej profesorëve të mi të respektuar që u bë për rahmet, librin ju e keni parë “Tesavvufi dhe tarikatet” është e Selçuk Erajdënit, një shejh i tarikatit, një profesor me plotëkuptimin e fjalës dhe mentori im Mustafa Tahrallë, ishim në një bisedë në periudhën kur isha në doktorat dhe ma treguan një rast që u ka ndodhur atyre. Kah vitet 1978/79 në Turqi një prej profesorëve (nuk dua të ja përmend emrin, është një profesor që ende është gjallë) një profesor i tefsirit prej Ankare ka shkruar një koment që i ka kundërshtuar mendimet e Ibni Arabiut dhe ky profesori thotë “Unë dhe Selçuk Erajdëni u ulëm që t’ia shkruajmë një demant. U ulëm për t’ia shkruar por nuk arritëm të shkruajmë (dy profesorë të fortë), të nesërmen përsëri u ulëm dhe përsëri nuk arritëm t’ia shkruajmë dhe përafërsisht dy javë as dy rreshta nuk kishim mundësi ti shkruajmë. Një ditë erdhi në mëngjes Selçuk Erajdëni dhe më tha ‘Mustafa ta lëmë këtë punë’ dhe e pyeta se çka ndodhi, përgjigjeja e Erajdënit ishte ‘mbrëmë më erdhi në ëndërr Shejhul Ekberi dhe më tha s’ka nevojë ju t’më mbroni mua, unë e mbroj veten, ju mbrojeni veten tuaj’. Pas 3-4 viteve ai profesor na mori në telefon dhe tha se ka dëshirë të vijë të na takojë. Erdhi na takoi dhe na tha që ‘unë nuk di ashik tjetër të Ibni Arabiut përveç jush (një numër të madh të veprave të Ibni Arabiut këta dy profesorë i kanë botuar në turqisht), nuk dija kujt të shkoj ti kërkoj falje për ato mendime që i kam pasur atëherë dhe erdha t’iu kërkoj juve falje’.
Pra feja, Pejgamberi s.a.v.s., Allahu xh.sh. nuk ka nevojë për bodyguard (truprojë), Ai e mbron veten, ndërsa ne duhet ta mbrojmë vetveten. Teubeja për atë është element të cilën ne e bëjmë vet në relacion me Allahun xh.sh.. A e dini kur është teubeja/istigfari më e mirë? Kur’ani thotë “Vel mustagfirine bil es’har” si kategori e njerëzve më të mirë jana ata persona që istigfarin e bëjnë ndërmjet syfyrit dhe sabahut, pse? Për shkak se atëherë nuk i sheh askush. Pejgamberi s.a.v.s. ka një hadith ku flet për shtatë grupe të njerëzve të cilët Allahu xh.sh. do ti vendos nën hijen e arshit në ditën e kijametit, kur nuk do të ketë asnjë hije tjetër, mirëpo kjo hije nuk ka të bëjë vetëm me botën tjetër. Jeumi në gjuhën arabe nuk e ka kuptimin e ditës, për shembull në Kur’an përdoret “maliki jeumiddin”/ “pronari i ditës së gjykimit” e përkthejmë ne, mirë ama ky jeum nuk e ka kuptimin vetëm të ditës së kijametit, jeum e ka kuptimin e kohës së tashme, jeum arabisht i thonë sodit dhe kur përdoret jeum, hija e përmednur , atëherë ka të bëjë edhe me hijen e sotshme, jo vetëm me atë të botës tjetër; do të thotë që këto shtatë grupe janë nën hijen e Zotit edhe në këtë botë. Një prej këtyre kategorive është personi i cili e përkujton Allahun xh.sh. në momentin kur është i vetmuar dhe prej syve të tij rrjedhin lot. Domethënë, kjo punë nuk është vetëm në xhami të ndalesh kur të gjithë dalin dhe të thonë ky fal namaz nafile, ose fal namaz kaza, po atëherë kur do të vetmohesh do ta përkujtosh Allahun xh.sh. dhe atëherë prej syve do të të rrjedhin lot. Pra, kur thotë Allahu xh.sh. vestagfirh atëherë ta dini që ka të bëjë me këtë lloj të istigfarit/ pendimit dhe këtë kategorikisht duhet ta dimë të gjithë njëherë për veten, pastaj edhe për personat të cilët i kemi përreth, asnjërin nuk kemi mundësi ta shikojmë sikur ne i kemi në duar çelësat e xhennetit dhe xhehennemit (kë duam e fusim në xhennet, kë duam e fusim në xhehenem, jo). Pse motoja jonë është “eja, çfarëdo që të jesh eja” Se dera jonë nuk është derë e pashpresisë, po është dera e shpresës. Feja në përgjithësi është dera e shpresës dhe askujt nuk guxojmë që t’ia mbyllim dyert e shpresës së kësaj bote. Njerëzve të cilët i kemi përreth çdoherë duhet t’iu folim në këtë mënyrë, pa marrë parasysh çfarë gabime kanë bërë brenda jetës. Allahu xh.sh. në fund të kësaj surje thotë “Innehu kane tevvaba” / “Për shkak se Allahu xh.sh. është falës, pranues i pendimeve”; tevvaba është përdorur në një trajtë (përsëri do të kthehemi në gramatikën arabe) të mbiemrit që në gjuhën arabe i thuhet mubalega ism fail; që do të thotë është e hiperbolizuar, është shumë falës e jo pak. Ka edhe një ajet në Kur’an (me këtë do ta kryej) ku Allahu xh.sh. thotë “Ve idha seeleke ibadi anni fe inni karib..” / “Atëherë kur robi im kërkon diçka prej meje më lutet mua, (fe inni karib) unë jam afër atij” , “Uxhibu da’vete’d-dai…” / “Unë i përgjigjem lutjes së tij (lutjes së lutësit”). Do të thotë që asnjëherë këtë derë nuk e kemi të mbyllur, pandërprerë duhet të pendohemi për gabimet dhe për të mirat të cilat nuk kemi patur mundësi ti bëjmë. Istigfari te ne nuk është vetëm procedurë e pendimit siç është te fetë tjera, por në të njëjtën kohë te ne është edhe ibadet/adhurim ndaj Allahut xh.sh. për shkak se në të njëjtën kohë istigfari është edhe pjesë e ibadetit, namazit e të tjera. Faleminderit.
