“S’ka dyshim se besimtarët janë vëllezër, pra bëni pajtim ndërmjet vëllezërve tuaj dhe kinie frikë Allahun, që të jeni të mëshiruar (nga Zoti)”. (Huxhurat, 10)
“Thuaj: ‘O ithtarë të Librit, ejani të biem në një fjalë të përbashkët edhe për ne edhe për ju; që të mos adhurojmë tjetër përveç All-llahut, asnjë send të mos ia bëjmë shok dhe mos trajtojmë njëri-tjetrin si zotër në vend të All-llahut. E nëse ata kthejnë kryet anash, thuani: Dëshmone se ne njëmend jemi muslimanë”! (Ali Imran, 64)
Allahu Fuqiplotë, çdo herë kur njerëzit kanë devijuar nga rruga e vërtetë hyjnore, ka dërguar pejgamber për t’i rikthyer ata përsëri në origjinë, gjegjësisht në besimin në Zotin e Gjithfuqishëm. Por, kur edhe pejgamberët e Tij kanë hasur në situata të vështira, i ka përkrahur ata duke u dërguar shpallje, mrekulli mbinatyrore (mu’xhize) etj. Hixhreti është njëra prej mrekullive që Allahu i Gjithfuqishëm ia ka dhënë Muhamedit a.s. Prandaj edhe koha në të cilën jemi duke jetuar është përplotë me gjëra, raste e fenomene që syrin na e kanë lodhur duke i parë, veshin duke i dëgjuar, mendjen duke i menduar, dhe në fund asgjë për njeriun (lirinë apo të drejtën e të shprehurit lirshëm). A ç’është edhe më e keqja, nga kjo lodhje ende nuk ka shpresë se njeriu do të arrijë momentin e çlodhjes. E ky presion psikik, kjo torturë jomorale dhe jonjerëzore shihet në mosarritjen e një integrimi të nevojshëm, gjegjësisht të dobishëm, të një bashkimi mbarënjerëzorë, të një respekti reciprok dhe kështu me radhë, e cila do të kjetë për bazë hyjnorën dhe të shenjtën. Për këtë duhet të jemi plotësisht të bindur se përkujtimi dhe rikujtimi i gjërave me vlerë hyjnore në histori, sikurse është hixhreti i Muhamedit a.s., është më se i nevojshëm.
Hixhreti (shpërngulja) i Pejgamberit a.s., që u realizua në pjesën e parë të shekullit të VII të e.s., ishte hapi i parë dhe shumë i rëndësishëm në këtë drejtim, gjegjësisht në arritjen e një integrimi dhe të një bashkimi mbarënjerëzor, për zhvillimin e ndjenjës njerëzore, si dhe për realizimin e respektit reciprok ndërnjerëzorë, pa marrë parasysh racën, gjininë, gjuhën, madje edhe bindjen e tyre fetare. Hixhreti, si atëherë kur ka ndodhur fizikisht, edhe sot shpirtërisht ringjall dhe rifreskon traditën primordiale religjioze shumë të nevojshme dhe shumë të domosdoshme për mbarëvajtjen e marrëdhënieve të mira ndërnacionale dhe ndëkonfesionale në botë. Hixhreti nuk është thjeshtë një veprim i një njeriu të rëndomtë apo ndonjë veprim apo përpjekje që buron nga ideale të errëta dhe të mbështjella nga interese të ndryshme individuale dhe grupore të njerëzve të caktuar. Por, ai është një manifestim i dëshirës së Allahut xh. sh., ku si rezultat jepet mundësia për riformim dhe për një ripëtrirje të shoqërisë në përgjithësi.
Hapat e para të Pejgamberit a.s. në këtë drejtim ishin themelimi i xhamisë së parë ne Kuba, i suffasë brenda në xhaminë e Medinesë e njohur si xhamia e Pejgamberit a.s. dhe bashkimi i tërë njerëzimit, e cila fillon me bashkimin dhe vëllazërimin e medinasve mes tyre (ensarëve) dhe me mekkasit (muhaxhirinët). E para tregon bazën religjioze dhe hyjnore, e dyta bazën e dijes dhe të shkencës, kurse e treta paraqet nivelin më të lart të një shoqërie kur ajo më është e bashkuar, apo të paktën kur më njerëzit jetojnë duke e ndjerë veten të lirë. Kur një shoqërie i mungojnë këto elemente bazë ajo përjeton ktiza të ndryshme, sikurse është kriza ekologjike, shkencore, etike, kriza e të qenurit me të vërtetë i lirë në të besuarit, në të shprehurit, në të jetuarit etj.[1]
Pra, me fjalë tjera, qëllimi i Allahut Fuqiplotë me hixhretin e realizuar nëpërmjet Pejgamberit a.s.ishte ngritja e nivelit shpirtëror tek njerëzit, përgatitja profesionale dhe zhvillimi ndjenjës për një jetë të përbashkët dhe të integruar mes tyre. Formimi i një shoqërie ku njerëzit do të jenë të lirë besojnë, të mendojnë, të jetojnë etj., ashtu sikur ata mendojnë se janë të lirë, me kusht që ata duke shfrytëzuar lirinë e tyre most ë shkelin apo uzurpojnë lirinë e tjetrit.
Me të arritur në periferi të Medines, në vendin e quajtur Kuba, Pejgmaberi a.s. vendoset në shtëpinë e Benu Amr Ibn Aufit, ku menjëherë ndërton xhaminë e parë në historinë e muslimanëve. Në ndërtimin e kësaj xhamie kanë ndihmuar edhe vetë Muhamedi a.s., Ebu Bekri r., Omeri r. etj.[2] Ndërtim ky i cili tregon edhe për fillimin e realizimit të idealit për të cilin edhe është krijuar njeriu, për të cilin ideal All-llahu xh.sh. në Kur’an thotë:
“Ve ma halektu’l-xhinne ve’l-i’nse illa li ja’budun” (Dharijat, 56) (Kurse exhinët dhe njerëzit nuk i kam krijuar për tjetër vetëm se të më adhurojnë).
Ky, gjithashtu, është qëllimi i dërgimit të pejgamberëve, i shpalljes që iu është dërguar pejgamberëve të ndryshëm. Si për shembull, Kur’ani i është shpallur Muhamedit a.s., Tevrati Musait a.s., Inxhili Isait a.s. dhe Zeburi Davudit a.s. Përveç kësaj janë edhe fletushkat e Ibrahimit a.s, të Musait a.s. etj.[3]
Pas kësaj Pejgmaberi vendosë të futet në Medine dhe atje vendoset në shtëpinë e Ebu Ejjubit (i cili do të vritet në rrëthimin që do ti bëhet Konstantinopojës/Stambollit pas vdekjes së Pejgamberit a.s.). Ai në qytetin e Medines/Jethribit ndërtoi xhaminë, brenda së cilës ndërtoi edhe një vend studimi të quajtur suffa. Në këtë qendër studimi, të cilën mund ta quajmë edhe si universiteti i parë në historinë e njerëzimit, u vunë bazat e qytet-shtetit të Medines. Këtu në këtë mesxhid filloi ndërtimi i një botëkuptimi të ri diplomatik, organizimi ushtarak, që do të luftojë për lirinë dhe të drejtën e njeriut. Po ashtu, këtu fillon edhe paraqitja e shkencave si tefsiri, hadithi, fikhu, etika, etj. Pra, për ngritjen e vetëdijes njerëzore edhe vetë Kur’ani dhe Muhamedi a.s. kanë shprehur fjalët më të mira dhe më atraktive në këtë aspekt:
“Lexo, në emër të Zotit tënd i cili të ka krijuar. Krijoi njeriun prej një rrëcke. Lexo! Se është Fisnik Zoti yt, i Cili e mësoi me pendë; e mësoi njeriun çka nuk e kishte ditur.” (Alak, 1-5)
“Në krijimin e qiejve dhe të tokës, edhe në ndërrimin e natës e të ditës ka me të vërtetë argumente për ata që kanë mend.” (Ali Imran, 190)
Kurse Pejgamberi a.s. në lidhje me këtë çështje shprehet kështu:
“çka në qiell dhe në tokë kërkojnë falje te All-llahu për të diturin”
“I dituri është nga krijeat tokësore, të cilit All-llahu i beson”
“Dijetarët janë trashëgues të pejgmaberëve”[4]
Përveç asaj që u përmend më lartë, në Medine/Jethrib nga ana e Muhamedit a.s. u mor edhe një hap me rëndësi, e ai është bashkimi/vëllazërimi i banorëve të Medines, qofshin ato muslimanë apo jomuslimanë. Ky vëllazërim, krahas asaj që buron nga fjalët kuranore, se njeriu më i mirë te Zoti është ai i cili është më i devotshëm, dhe fjalëve të Pejgamberit se nuk është besimtarë ai nga i cili nuk janë të sigurt të tjerët, ai bazament të tij të fortë ka edhe Kushtetutën e parë të muslimanëve, të formuar nga ana e Muhamedit a.s. në Medine. Kjo kushtetutë në vete ngërthen obligimet e muslimanëve ndaj njëri tjetrit dhe të muslimanëve dhe jomuslimanëve ndaj njëri tjetrit.
Nëse do ti hedhnim një shiqim kësaj kushtetute do të shohim se, në pika të shkurtëra, marrëdhëniet mes muslimanëve janë rregulluar në mënyrë perfide.
Së pari, thuhet se, ky është dokument i proklamuar nga ana e Muhamedit a.s., të Dërguarit të All-llahut, për të gjithë besimtarët dhe muslimanët, qofshin ata me origjinë kurejshite apo jethribasë, dhe për pasuesit, shoqëruesit dhe për ata që luftojnë bashkë me ta. Pastaj dokumenti fillon duke treguar se ata janë një popull-ummet. Muhaxhirët (mekasit e ardhur në Medine) dhe ensarët (medinasit që i ndohmojnë ata që kanë ardhur prej Mekkes), çdo njëri do të kujdeset për veten e vetë duke zbatuar drejtësinë; besimtarët nuk kanë të drejtë që të lënë anash asnjë të varfur; dhuna të jetë armike e besimtarëve dhe dhunuesit të mos kenë aspak përkrahje nga ata; të gjithë sëbashku do ta luftojnë të keqen edhe nëse rrjedh nga ana e fëmijëve të tyre; besimtari nuk guxon të mbys besimtarin për shkak të jo besimtarit; muslimani nuk guxon të lidhë paqë pa lejen e vëllaut të vetë apo kundër vëllaut të vetë; besimtarët duhet t’ia falin njëri tjetrit apo të shpaguhen me njëri tjetrin; garanca e All-llahut është e njëjtë për të gjithë; ata hebrenjë që na respektojnë do të kenë ndihmën tonë; pabesimtari nuk guxon të nxitet kundër besimtarit; ai që mbyt besimtarin do të mbytet, e nëse i falet ajo është tjetër; të gjithë besimtarët duhet të ngriten kundër tij që është kundër besimtarëve; muslimani nuk guxon ta përkrah atë i cili sjellë risi në fe; dhe nëse nuk keni zjidhje për diçka atëherë drejtohuni All-llahut dhe Pejgamberit të Tij.[5]
Përveç kësaj, nga kjo kushtetutë e lartëpërmendur, në lidhje me raportet e muslimanëve ndaj ithtarëve të librave (ehl-i kitab), gjegjësisht ndaj hebrenjve, mësojmë se, hebrenjtë që do të na nënshtrohen neve, pa asnjëfarë padrejtësie, do të fitojnë të drejtën e ndihmës dhe të barazisë; hebrenjtë Benu Auf janë një ummet me besimtarët. Hebrenjve u takon feja e tyre, ndërsa besimtarëve feja e tyre; askush nuk mund të bëjë krim ndaj aleatëve; ata që do të strehohen te hebrenjtë (bitane), do të llogariten si ata; aleatët duhet të kenë kujdes ndaj intrigave reciproke; duhet të ndihmohen në rast rreziku; Jethribi (Medineja) mbrohet me kontratë; kjo kontratë nuk e mbron atë i cili është tiran apo është fajtor; në rast mosmarrëveshjeje t’i drejtohen All-llahut dhe Pejgmaberit të Tij.[6]
Nga këto pak fjalë që u thanë më lartë në lidhje me qëndrimin e muslimanëve, gjegjësisht qëndrimin e Muhamedit a.s., ndaj të tjerëve, konkretisht ndaj hebrenjve, të elaboruar në kushtetutën e parë të muslimanëve, po madje edhe të parë në botë, kuptojmë se veprimtaria e Muhamedit a.s., pas shpërnguljes në Medine, ka qenë e bazuar kryekëput në një respekt reciprok, në një tolerancë për të cilën ka nevojë edhe bota moderne sot. Kjo shihet edhe nga vetë kuptimi i shprehjes tolerancë dhe shprehjeve të ngjashme me të, që përdoren në gjuhë të tjera. Kështu fjala tolerancë (tolere) ka kuptimin durim, durueshmëri, durim ndaj mendimeve të të tjerëve, zemërbutësi, ta marrurit parasyshë të tjerët.[7] Kurse fjalët tesamuh dhe hoşgörü që përdoren në vend të fjalës tolerancë në literaturën islame, kanë kuptim më gjithëpërfshirës. Kështu ato kanë kuptimin e një koekzistence të gjerë, të një respekti reciprok dhe të qëndruarit dhe të jetuarit bashkë. Në tolerancën islame nuk ekziston ajo që njeriu të detyrojë vetveten, por, që njeriu të pranojë dhe të pajtohet ashtu që të jetë i kënaqur me rrethin ku jeton.[8] Pra, jo të jetë tolerant se nuk ka mundësi që ta mbyt, por të jetë tolerant se edhe tjetri ka të drejtë të jetojë. Pra, thënë shkurt, muslimani nuk duhet të maltretojë vetveten e tij (pasi dhuna/ikrah është e ndaluar në Islam), por, ai e ka për obligim që në çdo moment të tregojë njerëzi, personalitet, moral dhe vetëdije të lartë.
Kurse për fund mund të themi se, hixhreti dhe të mirat që ai i solli në qytetin e Medines, Pejgamberit a.s. dhe shokëve të tij u ka dhënë një kurajo për të qenë të suksesshëm në kohën kur ata kanë jetuar. Prandaj me plotë bindje mund të themi se, bota sot mund të jetë e suksesshme në aksionin e saj për dialog, tolerancë, vetëm nëse ajo merr parasyshë një kusht shumë me rëndësi, për të cilin Muhamedi a.s. është kujdesur në vëçanti, e ai është sinqeriteti në qëllim, në fjalë dhe në aksion. Ky është elementi me të cilin Islami në përgjithësi, e hixhreti në veçanti e sfidon historinë dhe botën aktuale.
[1]Kur flitet për krizën e paraqitur në fushën e dijes (shkencës), dijetarët shprehen se, shkenca e ka patjetër të integrohet në metafizikë nga lartë (Amenu-dimensioni vertikal), e jo nga poshtë, pasi vetëm në atë formë faktet e padyshimta shkencore mund të fitojnë edhe kuptimin shpirtëror të tyre. (Shih, Seyyed Hossein Nasr, Susret Čovjeka i Prirode, el-Kalem, Sarajevë, 2001, f. 45). Gjithashtu, kur bisedohet edhe për mosekzistimin e harmonisë mes njeriut dhe natyrës (krizës ekologjike), si përgjegjëse e tregohet dhe argumentohet, pasi edhe ashtu është, humbja e diturës metafizike (lidhja vertikale-lidhja me shpalljen). (Shih, S. H. Nasr, vep. e cit.,f. 81). Ndotja e rrethit, thotë Nasr, nuk është asgjë tjetër vetëm se, një pas-efekt i ndotjes së shpirtit të njeriut. (Shih, Seyyed Hossein Nasr , Islami dhe brenga e njeriut modern, LogosA, Shkup, 2000, f. 37).
Mahatir Muhamed kur fletë për lirinë e shtypit thotë: “Unë pajtohem me lirinë e shtypit, por vetëm për derisa ajo nuk përdoret për t’ua vjedhur lirinë, dinjitetin dhe mirëqenien të tjerëve”. (Shih, Mahatir Muhamed, Një marrëveshje e re për Azinë, BFI-FSHI, Shkup, 2004, f. 88).
[2] Muhammed Hamidullah, Muhammed a.s.-Život, v.1, el-Kalem Sarajevë, 1990, f. 165.
[3] Kur’an, Nisa: 163; A’la: 18-19.
[4] Imam Gazali, Ihyau ‘Ulumi’d-Din, v.1, Bedir, Stamboll, 1974, f.15-17.
[5] Safijjurrahman El-Mubarekfuri, Nektari i vulosur u xhennetit, Urtësia, Shkup, 1997, f. 194-195.
[6] Osman Güner, Resulullah’ın Ehl-i Kitab’la Münasebetleri, Fecr, Ankara, 1997, f. 252-260.
[7] Qubo Mi}unovi}, Sovremen Leksikon na Stranski Zborovi i Izrazi, Na{a Kniga, Shkup, 1990.
[8] Më gjerësisht shih, Qani Nesimi, Islami dhe toleranca, Dituria Islame, Nr. 134-5: Gusht-Shtator, Bashkësia Islame e Kosovës, Prishtinë, 2001.