Sureja Ihlas
Javën që kaloi ne bashkë i diskutuam cilësitë/sifatet e All-llahut xh.sh dhe arritëm deri te cilësia e fundit prej cilësive përqëndruese, nëpërmjet të cilave ne e shohim prezencën e All-llahut xh.sh në Gjithësi dhe thamë që ato janë: gjallëria, çdo gjë e gjallë e ka jetën dhe gjallërinë prej All-llahut xh.sh. Paramendojeni një botë në të cilën nuk ekziston Krijuesi, ku e gjalla, ajo që lëviz nuk ka një lidhje që është e pafund, aty nuk ka kuptim jeta. Atëherë jeta kryesisht kalon ndërmjet dy kufive të lindjes dhe të vdekjes. Për njeriun që ka arsye nuk ka kuptim që jeta të jetë vetëm brenda këtyre dy kufive. Një dijetarë i jonë, e jep një shembull dhe thotë: paramendojeni një person ta vendosni në një ishull dhe t’i thoni atij që në atë ishull do të jetojë 15 vjet për shembull, dhe i thuhet që në këto 15 vjet ti i ke krejt mundësitë, të bësh çka të duash, por krejt çka do të bësh do të ngelin në atë ishull, kur ti do të largohesh prej tij. Domethënë kur pas 15 viteve ty do të marrëm prej atij vendi, atëherë nuk do të kesh mundësi të marësh asgjë me vete. Dijetari thotë, ky person nuk do të bëjë në atë ishull asgjë që do të ngel pas 15 viteve, po kryesisht do ta ketë koncentrimin e vet për ato vite sa do të jetë në atë ishull. Edhe kjo botë, pa ekzistencën e All-llahut xh.sh është si një ëndërr e përzier. Ëndrrat e përziera janë të vështira dhe kur zgjohemi në mëngjes nuk e dimë çka kemi ëndërruar. Edhe kjo botë kur do të zgjohemi prej gjumit të varrit, kur do të zgjohemi para All-llahut xh.sh, do të na duket si një ëndërr e përzier; në veçanti e tillë do të jetë për të gjithë ato njerëz që nuk janë koncentruar të lidhen drejtpërdrejtë me gjallërinë e përhershme. Thamë që Ai është i gjithëdijshëm, e gjithë dija jonë është e koncentruar në dijen e All-llahut xh.sh, çkado që dimë ne, është një pjesë prej dijes së All-llahut xh.sh. Shpeshherë njeriu i bie gjoksit të vet, mendon se ka bërë diçka ai, por paramendojeni sa i predestinuar është njeriu. Të themi, një person, ja si Besari, Zoti ia ka mundësuar të jetë student i vitit të dytë (edhe doktoraturën ma ka dhënë fjalën që do e bëj), por në të njejtën moshë me Besarin në Tetovë ne kemi ndoshta edhe disa persona të cilëve nuk ua ka dhënë mendtë All-llahu xh.sh, kanë ardhur në këtë botë mentalisht të retarduar edhe automatikisht Besari asnjëherë nuk ka të drejtë ta ndjejë veten më të mirë se të tjerët, nga vetja e tij, për shkak se i predestinuar ka ardhur. Sikur të mos i kishte këto mend, nuk do të kishte mundësi të jetë viti i dytë në fakultet. Potencialin për të bërë diçka neve në këtë botë na e ka dhëhë All-llahu xh.sh, me këtë potencial kemi ardhur prej diku tjetër. Edhe ai që ka ardhur mentalisht i retarduar i ka të mirat e veta, ai është një rëfim në vete. Dija nëse është e lidhur me All-llahun xh.sh, atëherë neve na bën të suksesshëm në këtë botë, atëherë edhe na bën njerëz, këtë ta dini. Sa është lidhja më e madhe me Zotin aq më shumë ne jemi njerëz. Ka një term që shumë e përdor Kur’ani takva, që do të thotë i devotshëm dhe në ajetin 14 të sures Huxhurat (është mirë ta lexoni këtë sure, është një sure shumë e mirë për relacionet ndërnjerëzore) All-llahu xh.sh thotë : “O ju njerëz, ju kemi krijuar prej një burri dhe një gruaje, pastaj ju kemi ndarë në fise/kombe dhe qëllimi i ndarjes suaj në fise/kombe të ndryshme është që ta njihni njëri tjetrin. Ndërsa te All-llahu xh.sh më fisnik, më aristokrat, më lartë i ranguar prej jush te All-llahu xh.sh është ai që është më takva”. Në të vërtetë takva nëse i zbresim në rrënjë fjalës e ka kuptimin që është më njeri prej jush, më human. E njerëzishmeja është në mënyrë të drejtpërdrejtë e lidhur me All-llahun xh.sh, prandaj edhe nëpërmjet të cilësive ne, dijen tonë, dëgjimin tonë, shikimin tonë, dëshirën tonë, bisedën tonë e lidhin me All-llahun xh.sh. A keni menduar ndonjëherë pse për shembull kemi përsëritje të disa lutjeve më të shpeshta? Për shembul pse çdoherë Fatihanë e lexojmë në çdo rekat të namazit? Ose pë shembull prej zikreve që duhet ti bëjmë më shpesh është La ilahe ilallah Muhammedun resulullah (Kelimei teuhid), pse? Për shkak se nëpërmjet të tyre bëhet lidhja me All-llahun xh.sh, nga të gjitha aspektet, edhe nga aspekti i gjallërisë, dijes, dëgjimit, edhe i fjalës. Ndonjëherë kemi dëshirë ta bëjmë përkujtimin e Zotit/ zikrin edhe me zë, se kur e bëjmë me zë atëherë disa cilësi të All-llahut xh.sh bashkohen; një e ndjejmë gjallërinë tonë, e dyta nëpërmjet të dijes dhe nëpërmjet të deklarimit e vërtetojmë dijen tonë, pastaj edhe e folim/kelam edhe e dëgjojmë/sem dhe të gjitha cilësitë e All-llahut xh.sh bashkohen në këtë përkujtim. Namazet, disa falen pa zë, disa falen me zë, pse? Për shkak se edhe veshi jonë ta bëj ibadetin e përkujtimit të All-llahut xh.sh. Kisha një profesor thoshte kur do të shkoni në shexhde, ta falni namazin, t’i përkushtoheni All-llahut xh.sh, atëherë nuk duhet të shkoni vetëm me kokën në sexhde, por duhet së bashku me kokën të shkojnë edhe mendtë/racioja/arsyeja e juaj. Përderisa koka të shkon pa arsye në sexhde, ajo sexhde nuk është në rregull. Juristët islam i kanë vendosur disa kushte, në bazë të të cilave sexhdeja është në rregull ose jo. Domethënë për të qenë sexhdeja në rregull duhet duart të zënë poshtë, duhet majat e këmbëve të zënë poshtë, duhet gjunjtë të zënë poshtë, duhet balli dhe hunda të zënë poshtë; ndërsa sufitë thonë që më me rëndësi prej krejt këtyre është që arsyeja/racioja/mendja e njeriut të zë poshtë; nëse në sexhde me ekstremitetet/organet i shkohet All-llahut xh.sh, ndërsa mendja/shpirti është diku tjetër atëherë nuk kemi bërë asgjë. Një prej profesorëve të preferuar për mua, rahmetli Husein Ef. Xhozo, një prej dijetarëve më të mëdhenj botërorë të asaj kohe,( veprat e tij janë të përkthyera edhe në gjuhën shqipe, për shembull është vepra “Islami në kohë”-“Islam u vremenu” është një vepër shumë e mirë, është mirë ta lexoni), e ka thënë një fjalë që nëse rri të mendoj për farzet, vaxhibet, mendubet, domethënë për gjërat e mira të namazit atëherë do të ngel pa namaz, se nuk do ti kem mendtë në namaz. Koncentrimi është një prej elementeve kryesore dhe nëpërmjet të këtij koncentrimit bëhet lidhja me All-llahun xh.sh.
Cilësia e fundit të cilën do ta diskutojmë sonte është cilësia tekvin. Tekvin në gjuhën arabe do të thotë krijim dhe formë-dhënie. All-llahu xh.sh ka një cilësi që është ekskluzive për Atë, do të thotë që askujt tjetër nuk ia mundëson krijimin; çdo gjë si akt i krijimit, bëhet nga ana e All-llahut xh.sh. Lëvizjet, shkaku i krijimit të gjërave ka mundësi të jenë edhe njerëzit, por krijimi si akt është vetëm i All-llahut xh.sh.. All-llahu xh.sh është që i ka krijuar qiejt dhe tokën, All-llahu xh.sh është që e ka krijuar njeriun, All-llahu xh.sh është që e krijoi jetën dhe vdekjen. Shpeshherë në mesin tonë diskutohet çështja se nëse dikush dikë e vret, atëherë kush e krijon vdekjen? Vdekjen përsëri e krijon All-llahu xh.sh, neve na shkon mendja vetëm për vdekjen, por e njëjta gjë ndodh edhe me jetën; edhe për jetën shkaktarë janë nëna dhe babai, por foshnjën e krijon Zoti, njeriun e krijon Zoti. Si që për vdekjen ka mundësi të jetë shkaktarë një njeri,ashtu edhe për lindjen çdoherë është shkaktarë njeriu, por nuk e krijon njeriu njeriun edhe pse është shkak për ardhjen në këtë botë të një njeriu tjetër, krijimin e bën All-llahu xh.sh., prandaj thash që krijimi është e drejta ekskluzive e Allahut. Filozofia dhe të gjitha mendimet filozofike edhe në të kaluarën e kanë diskutuar çështjen e kauzalitetit. Kauzalitet do të thotë lidhja e shkak-pasojës. Kryesisht filozofët materialist janë të mendimit se bota funksionon në bazë të shkaqeve dhe pasojave. Mirëpo nëse shkohet që çdo pasojë e ka shkakun e vet, atëherë krijohet një rreth vicioz që nuk mund ta gjeni shkakun e parë, domethënë bëhet si ajo çështja e vezës me pulën. Botëkuptimi fetarë është që shkaku i parë edhe për çështjet të cilat më vonë funksionojnë në bazë të shkak-pasojës është All-llahu xh.sh., këtu dallohet teizmi, feja, besimi në Zotin prej gjërave tjera. Domethënë, All-llahu xh.sh është shkaku i parë i të gjitha gjërave, i krijimit në këtë botë. Ka shumë shembuj në natyrë dhe histori që tregojnë se kauzaliteti nuk është absolut. Para se t’ua jap një shembull prej Kur’anit, do t’ua jap një shembull të një filozofi perëndimorë, Dejvid Hjum. Ai e ka kundërshtuar çështjen e kauzalitetit dhe të ligjeve të natyrës. Për shembull ligj i natyrës sipas Hjumit është vetëm dëshira e Krijuesit, edhe sipas Kur’anit është kështu; në të vërtetë Hjumi këtë mendim e ka marrë prej Imam Gazaliut. Pse e thotë këtë? Për shkak se (shumica prej jush merreni me shkencat natyrore dhe e dini) në shkencat natyrore për të qenë diçka ligj, duhet që asnjëherë të mos ketë funksionuar në kundërshtim me atë, përndryshe mbetet hipotezë ose teori. Do të thotë një prej ligjeve të natyrës ne që e dimë është që zjarri djeg, që uji mbyt. Për shembull Ibrahimin a.s. nuk e ka djegur zjarri. Nuhin a.s. nuk e ka mbytur uji, djali i Nuhit a.s. ka qenë më i përgaditur nga aspekti i notit dhe i përgaditjes detare se Nuhi a.s., madje edhe Kur’ani e tregon diskutimin ndërmjet Nuhit dhe djalit të vet.
Nuhi a.s. është një prej pejgamberëve i cili më së tepërmi ka thirrur në fé, 950 vjet, për atë ju lutem ne asnjëherë nuk kemi të drejtë të hidhërohemi me njerëzit kur nuk i bashkangjiten ftesës sonë. Nuhi 950 vjet ka thirrur edhe djali i vet nuk i ka besuar; plot 950 vjet ka thirrur por sipas disa transmetimeve vetëm 7 vetë i kanë besuar. E dini që popullin e Nuhit Zoti e ka dënuar me një tufan (rrëfimi për Nuhin është një rëfim shumë i bukur në Kur’an). Kur ka filluar Nuhi ta ndërtojë anijen, populli i vet është tallur me atë, i kanë thënë “ku e sheh detin që e bën anijen”. Në të vërtetë Nuhi a.s. është njeriu i parë në historinë e njerëzimit që ka bërë anije dhe lundrimi në det fillon me Nuhin, domethënë për anijen e parë flet Shpallja, nëse e analizoni para Nuhit dhe para Tevratit, Kur’anit, Inxhilit historinë e anijes do ta shihni se askush nuk flet për anijen. Janë tallur me Nuhin a.s., ndërsa ai u ka thënë “Nëse ju sot talleni me mua, nesër unë do të tallem me ju” dhe atëherë All-llahu xh.sh i tha tokës që ta nxjerr ujin e vet, i tha qiellit që ta lëshojë ujin e vet dhe e fundosi atë popull , ndërsa Nuhi i tha djalit të vet “Hyp në anije që të shpëtosh”, djali i tij i tha “Unë do të ngjitem në atë kodrën atje dhe do të shpëtoj prej dënimit të Zotit sot”. Nuhi iu kthye, “Sot nuk ka shpëtim prej dënimit të Zotit, përveç atij që All-llahu xh.sh e ka hyp në këtë anije” dhe anija e Nuhit a.s. (këtu është një metaforë për të gjithë ne) që dita e Kijametit kur do të vijë, domethënë, dita kur njerëzit do të dalin në botën tjetër, atëherë më nuk ka kthim prapa. Dy grupe të njerëzve do të kërkojnë prej Zotit të kthehen përsëri, njërin grup e përmend Kur’ani, tjetrin e përmend një porosi profetike/hadith e Pejgamberit a.s. Thotë që atë ditë, dy grupe të njerëzve do të kenë dëshirë të kthehen në këtë botë. Një do të jenë ata të cilët kanë rënë dëshmorë, do të thonë “O Zot na mundëso të kthehemi edhe 100 herë të biem dëshmorë/shehid në rrugë të All-llahut xh.sh, që të vijmë se paska shumë privilegje të jesh dëshmorë/shehid”. Të rënit dëshmorë/shehidllëku nuk e ka kuptimin vetëm të vritesh në luftë . Të përpiqesh ta edukosh fëmiun tënd është një shehidllëk; Pejgamberi a.s thotë “Kush e ngjall një traditë timen në një periudhë kur populli/ummeti është brenda prishësisë, ai ka shpërblime sa 100 shehid” , për atë edhe ta edukosh fëmiun tënd në një periudhë kur prishësisa është çdokund, kur krejtë e alarmojnë të keqen, kur krejt janë me të keqen, Pejgamberi a.s. thotë ka sevap sa 100 dëshmorë/shehid. Grupi i dytë janë ata që do të shkojnë në botën tjetër si pabesimtarë, Zoti na ruajt. Ata do të thonë “Ja Rabbi, na mundëso edhe njëherë të kthehemi në botën tjetër, që të të besojmë dhe si besimtarë të vijmë këndej”.
Pra, bisedën e kemi te krijimi i All-llahut xh.sh. Linku në mënyrë direkte duhet të lidhet me All-llahun xh.sh. dhe Hjumi thotë që “Nëse zjarri nuk e ka djegur Ibrahimin a.s., atëherë nuk është ligj, mund mos të djeg. Nëse Nuhin a.s. nuk e ka mbytyr uji, atëherë nuk është ligj, mund të mos e mbyt njeriun’. Ndërsa, ne kemi disa teori që ne i konsiderojmë si ligje, të cilat Kur’ani thotë që nuk janë ashtu, kur do Zoti nuk janë ashtu, që të na tregojë neve që krijimi është i Atij. Edhe për bisedën është e njëjta gjë, për shembull, All-llahu xh.sh Kur’anin na e ka dërguar neve, e ka dërguar në një gjuhë arabe e cila është e pastër, edhe shpeshherë, njeriu aq hamendet sa që mendon se fjalën e Zotit është në gjendje ta perceptojë në tërësi dhe për të ia hequr këtë mendjemadhësi njeriut, ka dërguar disa shifra kuranore që nuk i di askush. Për shembull, sureja e dytë në Kur’an, sureja Bekare fillon me një shifër Elif Lam Mim, janë tre shkronja të alfabetit arab. Nuk i di askush, sipas disa transmetimeve nuk e ka ditur edhe Pejgamberi a.s. kuptimin e tyre. Ose për shembull sureja Merjem (sureja që flet për Hz.Merjemin) fillon me Kaf Ha Ja Ajn Sad. Askush nuk e di kuptimin e tyre, me qëllim që njeriu të mos bëhet mendjemadh. Brenda kësaj sureje All-llahu xh.sh flet për rastin e Zekerijait dhe rastin e Merjemes (nëse e lexoni suren Merjem do ta shihni, posaçërisht 5-6 faqet e para janë shumë të këndshme, është mirë ti lexoni). Zekirjai a.s. i tha një natë të qetë Zotit të vet “O Zot, pas meje nuk do të ngel askush që ta vazhdojë traditën e Ibrahimit a.s., Musait a.s., Jakubit a.s., për shkak se unë nuk kam fëmijë dhe zonja ime është sterile (nuk bën fëmijë), ma jep një pasardhës mua”. All-llahu xh.sh i tha Zekerijait a.s. “Ty do të të dhuroj një djalë dhe ti do t’ia japësh emrin Jahja, që nuk e ka patur askush para kësaj këtë emër”; Jahja në gjuhën arabe rrjedh prej fjalës haj, jahja do të thotë gjallëri e përhershme. Zekerijai a.s. sipas disa transmetimeve ka patur 110 vjet, ndërsa zonja e tij ka patur 90 vjet dhe ka qenë sterile. Këtu në këtë sure All-llahu xh.sh. e tregon dialogun ndërmjet Zotit dhe Zekerijait a.s.. Zekerijai a.s. i ka thënë që si mundet t’më lind mua fëmijë. Nëse do All-llahu xh.sh. e bën këtë. Dhe çka do të jetë shenja e kësaj ngjarjeje. A e dini çka i ka thënë Allahu xh.sh Zekerijait a.s.? Tre ditë nuk do të flasësh me njerëzit, vetëm me shenjë do ua bësh, një (mbajeni në mend pse nuk iu lë unë ndonjëherë të flisni); e dyta, mos të flasësh është një aristokraci hyjnore, të flasësh tepër është punë e shejtanit, se shejtani ka thënë “Çka? Ademi? Unë jam më i mirë se Ademi.” Komparacionin e parë e ka bërë shejtani.
Pas asaj Merjemes a.s. një natë i erdhi Xhebraili a.s. përderisa ajo ishte brenda Mesxhidi Aksa-së. Aty ka patur një vend të posaçëm, mihrab është quajtur (në xhami i thonë mihrab, vendit ku falet imami), ai mihrabi ka patur si një dhomë dhe prej aty ka hy Merjemeja dhe aty ka qëndruar. Mejremeja ka qenë femër, deri atëherë femra lëre që nuk e kanë lënë të hyjë në faltore, por nuk e kanë konsideruar edhe si anëtarë të shoqërisë. Merjemeja është femra e parë tëcilën All-llahu xh.sh e ka futur në faltore, faltoreja ka qenë godina kryesore e shtetit të atëhershëm të hebrejve. Në një fjalim fakiri që e ka mbajtur në lidhje me të drejtat e grave, u kam thënë që nuk duhet të mendoni se Klara Cetkini dhe Roza Luksemburgu i kanë afirmuar të drejtat e grave; të drejtat e grave i ka afirmuar Hz.Merjemeja se ka thënë “Nuk kam nevojë për burrat edhe për të bërë djalë” dhe Isain a.s. e ka lindur pa burrë. Një natë duke qenë aty brenda ka ardhur Xhebraili a.s. dhe ka thënë që Zoti e ka dërguar që ajo do të ketë një fëmijë i cili do të lind prej saj. Ajo ka thënë “Kush je ti? Unë nuk të njoh, unë nuk kam patur punë me asnjë burrë. Pse ke ardhur?”. Thotë “Unë jam Xhebraili a.s., Zoti më ka dërguar”. Pas asaj i ka lindur Isai a.s. jashtë është larguar prej Bejtul Makdisit. Kur është kthyer përsëri në Bejtul Makdis njerëzit i kanë thënë, “O motra e Harunit, si ke mundësi ti të bësh një gjë të tillë, pa qenë e martuar të lindësh fëmijë, familja yte ka qenë një familje e pastër” ndërsaMerjemeja iu thotë ,“Unë i kam premtuar Zotit që nuk do të flas me askënd (Zoti ka thënë “Kur do të hysh mos flit me askënd”), i kam premtuar Zotit që nuk do të bisedoj me askënd, “po trego kah Isai a.s.”, atë djalin që e ka patur si foshnjë në krah. Ata i kanë thënë , “Si kemi mundësi ne të flasim më një që është foshnjë/sabi në djep”, atëherë Isai a.s. ka folur si foshnjë dhe ka thënë “Unë jam robi i All-llahut xh.sh. , Zoti mua do t’më jep librin dhe mua më ka bërë Pejgamber”. Domethënë që për ta prishur monotoninë e kauzalitetit (këtu e kam fjalën), All-llahu xh.sh Isain e ka lindur pa baba, Ademin e ka lindur edhe pa baba edhe pa nënë edhe në Kur’an thotë, “Rasti i Isait a.s. është si rasti i Ademit Ademin a.s. e krijoi prej dheut, i tha bëhu dhe u bë”, Isain a.s. e krijoi vetëm me njërin prej prindërve dhe u bë. Djalin e Zekerijait, Jahjain e krijoi prej prindërve të cilët ishin të moshuar që sipas sistemit të zakonshëm të natyrës nuk kishin mundësi të lindin, madje edhe zonja ishte sterile. Do të thotë që All-llahu xh.sh krijimin e ka ekskluzivitet të vetin. Prandaj nga aspekti i gjëravë të kësaj bote askush nuk mund të supozojë se është pronari i diçkaje, përderisa nuk e ka krijuar vet; vetëm atëherë kur krijon diçka, atëherë ka mundësi të jetë pronar i diçkaje. Kryesisht në letërsinë islame te muslimanët edhe te krishterët, te fetarët nuk përdoret termi krijim për asgjë nga ana e njeriut. Kohëve të fundit, pas shekullit të XIX ka filluar të përdoret termi krijim për artin edhe për letërsinë, për shembull krijimtari letrare, krijimtari artistike përdoret edhe te ne. E dini pse? Për shkak se arti dhe letërsia bëhen me origjinën e Zotit në njeriun, domethënë në këtë njeriun ka diçka që nuk është lëndore, nuk është fizike edhe ajo është fryma e Zotit . Juve ua tregova rastin kur iblisi/shejtani e ka parë Ademin a.s. të shtrirë në xhennet? Po ua tregoj edhe njëherë. E ka parë të shtrirë Ademin a.s. në xhennet, ende pa shpirt edhe i është afruar, i ka rënë në gjoks. Kur i ka rënë në gjoks ka dëgjuar një zë të trashë, sikur i bini një qypi që është bosh dhe është kthyer shejtani e ka thënë “Prej këtij nuk ka hajr/dobi, qenka bosh ky brenda”. All-llahu xh.sh i ka thënë “Unë do ta mbush me shpirtin tim atë dhe unë i fryva atij prej frymës time, prej shpirtit tim, pastaj i thash melekëve dhe xhinëve që t’i bëjnë sexhde”.
Si rrjedhojë, njeriu e përjeton si duhet të njerëzishmen, atëherë kur është në vetëdije të kësaj fryme që e ka brenda dhe All-llahu xh.sh nëpërmjet të kësaj fryme ia mundëson poezinë dhe artin. Njerëzit të cilët nuk e kanë të zhvilluar këtë frymë brenda ose nuk e potencojnë, nuk e theksojnë pak më tepër këtë frymë të All-llahut xh.sh në brendi, pamarrë parasysh a janë muslimanë ose nuk janë, ata nuk ka mundësi të bëjnë krijimtari artistike dhe krijimtari letrare. A e dini kur poetët më të mëdhenj, artistët më të medhenj më së miri veprojnë, shkruajnë? Atëherë kur kanë ndonjë brengë të madhe ose gëzim të madh, domethënë atëherë kur aktivizohet shpirti i tyre; atëherë kur aktivizohet shpirti i tyre, atëherë kanë mundësi të bëjnë letërsi dhe art. Domethënë si rezime mund të themi që All-llahu xh.sh është krijues i çdo gjëje në Gjithësi dhe ne në këtë mënyrë i besojmë All-llahut xh.sh. dhe në këtë mënyrë e përjetojmë edhe Gjithësinë. Përgjegjësia jonë si njerëz është për gjërat për të cilat bëhemi shkak që të krijohen, por nëse kemi dëshirë që të jemi të qetë në këtë botë, atëherë mendjen dhe energjinë tonë do ta koncentrojmë në gjërat e afërme, jo të largëtat, edhe nga aspekti i ekzistencës. Nëse e çojmë shumë larg mendimin, atëherë ta dini që ndërmjet nesh dhe asaj që është larg do të ketë një greminë në të cilën të parët do të biem ne, jo tjerët. Dua të them që çdoherë nënshtrimi dhe përkushtimi ndaj Zotit nga aspekti ynë, është shumë më i lezetshëm se sa racionalizimi rreth gjërave të cilat nuk kemi mundësi ti perceptojmë. Një poet sufi i shekullit të XIX Erzurum Ibrahim Hakkë thotë: “ Deme niçin bu böyle, yerindedir o öyle, görelim Mevlam ne eyler, ne eylerse gűzel eyler”/ “Mos thuaj pse kjo është ashtu, në vend të vet është ashtu ajo si është, të shohim Zoti çka bën/krijon, çfardo që krijon me siguri e krijon në formën më të bukur”. Faleminderit !
