Sureja Ihlas
Ne kemi një problem të madh me përkthimin e gjërave. Momentalisht bota është duke përjetuar një kompleksivitet dhe përzierje të termeve dhe brenda këtyre termeve njerëzit e humbin vetveten. Për shembull, shpeshherë ndodh që njerëzit kur kanë në dorë një kavanoz, dhe prej larg ju nuk e dini çka ka ky kavanoz brenda; dhe nëse këtij kavanozi ia ka vendosur një letër para dhe thotë që ka fafarona (speca djegës), ju krejt mendoni se ka fafarona, por kur e hapni kapakun mund të ketë ajvar, marmelatë, varet se çka ne kemi vendosur brenda tij, edhe termet momentalish janë të tilla. Një prej këtyre termeve i cili shumë në mënyrë të rrezikshme është keqkuptuar në botën bashkëkohore është termi i xhihadit. Shumica kur përmendet xhihadi shohin gjak, për këtë kemi faj edhe ne muslimanët ta dini, për shkak se mënyra më e lehtë për ta arsyetuar vetveten se je besimtarë është të sulmosh dhe me arrogancë ta mbrosh një të drejtë. Kjo është mënyra më e lehtë për shkak se uni i njeriut në plan të parë për ta kënaqur vetveten e përdor egon; a e keni vërejtur ndonjëherë kur iu hidhëron dikush, doni që ta rrihni menjëherë, sepse nefsi/uni iu çon që të jeni represiv në momentin e parë.
Pikërsisht për këtë, termeve të fesë duhet t’u depërtojmë brenda dhe të kuptojmë esencën e tyre. Çka është personi i Zotit? Çështja e personit është një problem filozofik që është diskutuar me të madhe, mirëpo Pejgamberi s.a.v.s e ka një hadith/porosi profetike. Porosia profetike ose ne që i themi hadith nuk është porosi që ka ngelur në histori ta dini, porositë profetike/hadithet e Pejgamberit a.s dhe sunneti i Pejgamberit a.s janë traditë konstituive profetike, domethënë në çdo periudhë ajo depërton brenda gjenit të njerëzve dhe muslimanëve. Momentalisht kur themi ne sunnet, çështjen e sunnetit e përjetojmë të gjithë ne këtu, për shkak se një prej sunneteve të Pejgamberit s.a.v.s është që besimtari të jetë i pastër dhe në moment kur besimtari është i pastër, pedant, në atë moment sunneti i Pejgamberit a.s përjetohet aty. Një prej sunneteve të Pejgamberit s.a.v.s është që të jetë bujar, në moment kur personi është bujar, kjo porosi profetike e përfiton dimensionin e përhershëm universal dhe e humb dimensionin historik. Të gjithë ata që ngelin brenda periudhave historike dhe islamin mundohen ta kuptojnë brenda një periudhe historike, ia bëjnë dëmin më të madh islamit. Në një hadith (në lidhje me temën tonë) Pejgamberi a.s thotë “Mendoni për atë që ka krijuar Zoti, meditoni për atë që ka krijuar Zoti, por mos mendoni për personin e Tij”. Çështja e mosthellimit në mendime për personin e Zotit, ka të bëj me përmasat fizike të dukjes së Zotit dhe këtë All-llahu xh.sh dhe Pejgamberi s.a.v.s e ka ndaluar në tërësi, me qëllim që mos të shkohet në politeizëm, për shkak se politeistët kryesisht i kanë dhënë një formë Zotit. Edhe pse ne jemi koncentruar përreth politeizmave të cilat kanë të bëjnë me formën e Zotit, mirë po shirku (termi për besimin në shumë zotra te muslimanët) nuk e ka vetëm konotacionin e shirkut nga aspekti i dhënies person zotrave tjerë, po e ka edhe dimensionin e dhënies vlerë zotrave tjerë. Nëse i afrohemi çështjes nga aspekti se cilave gjëra ne më së tepërmi i japim vlerë në këtë botë, atëherë na dalin shumë politeist në shesh. Për shembull një zot që njerëzit shpesh e vlersojnë shumë më tepër se sa All-llahun xh.sh është uni i tyre; ja të themi një prej obligimeve fetare është të falet namazi, ne sot ndoshta nuk e kemi falur namazin, por asnjëri sot nuk ka qëndruar pa ngrënë dhe pa pirë asgjë, domethënë kërkesën të cilën e ka ky uni i jonë patjetër e kemi ta mbulojmë, ndërsa atë që e kërkon Zoti i vërtetë nuk e mbulojmë.
Domethënë kur thotë Pejgamberi a.s mos mendoni për personin e Tij, e ka për qëllim që mos ti japim formë Atij, jo se mos të mendojmë. Islami nuk ka asnjë tabu temë, domethënë asgjë në islam nuk është tabu, asgjë në islam nuk është e paprekshme, për të gjitha gjërat kemi mundësi që të diskutojmë, merret vesh brenda suazave të mendimit të arsyeshëm, jo të mendimit të paarsyeshëm.
Ne nëpërmjet të cilësive që janë një pasqyrim i Zotit në Gjithësi, përpiqeshim që të afrohemi, të njohtohemi me Zotin, për shkak se personat të cilët nuk i njohim, nuk kemi mundësi ti duam, kryesisht njerëzit nuk i duan të huajt, i duan ata që i kanë të afërm, me ato që janë miq; edhe termi velijullah ose evlija e ka këtë kuptim (velijullah ose evlija do të thotë mik i Zotit), person me të cilin nuk je i huaj, edhe për të qenë mik me Zotin gjithsesi se kemi nevojë që të njohtohemi me Të. Ne i përmendëm disa cilësi, nëse iu kujtohet folëm edhe për disa lloje të bindjes, folëm për bindjen intelektuale/ilme’l-jakin, për bindjen vizuele/ajne’l-jakin dhe për bindjen reale/hakka’l-jakin. Në letërsinë e tasavvufit islam ka tre terme, të cilët i kanë diskutuar këto çështje që ne jemi duke i diskutuar këtu. E para prej këtyre është vexhd, e cila rrejdh prej një fjale arabe që e ka kuptimin të gjetjes. Pejgamberi s.a.v.s në një hadith thotë: “Urtia/hikmeti (wisdom) është send i humbur i besimtarit, kudo që ta gjejë e merr”, po për të gjetur diçka, njeriu ka nevojë ta kërkojë, domethënë, shumë rrallë keni mundësi të gjeni diçka rastësisht, edhe atëherë kur e gjeni rastësisht ju jeni në kërkim e sipër. Si rrjedhojë, duke ndenjur në shtëpi nuk mund të gjeni asgjë, duhet të dilni, të kërkoni, që të gjeni diçka. Fetarësia është e tillë, afrimi/miqësia me Zotin është e tillë; këtë miqësi me Zotin mund ta gjejnë vetëm personat të cilët e kërkojnë. Zoti nuk ka nevojë për ta kërkuar ne Atë, ne kemi nevojë për tu takuar me Atë, ne kemi nevojë për Atë dhe dita diës jeta e kësaj bote është duke na treguar se shumë edhe më shumë kemi nevojë për takimin me Zotin, por gjetja nuk na afron me Zotin. Dijetarët tanë këtë gjetjen e Zotit, këtë që e bëjmë ne këtu, domethënë, këto diskutime, ose librat të cilat i lexojmë, janë njëlloj sikur të shkoni në detë për pushim dhe të ecni në bregdet, keni shkuar në detë të pushoni dhe ecni vetëm rreth bregdetit, kjo është vexhd. Përderisa nuk hyni brenda, ju nuk keni mundësi që ti përjetoni kënaqësitë e detit. Momentalisht fetarësia e njerëzve bashkëkohorë është në këtë stadium dhe e atyre që falin namaz, jo atyre që nuk falin, edhe fetarësia e atyre që falin namaz është në dimensionin që e shohin detin, por nuk hyjnë të lahen, është në dimensionin e vexhdit. Pjesa e dytë në këtë proces është tevaxhud, e cila do të thotë të bëheni bashkë, të keni reciprocitet me atë që e keni gjetur dhe këtë neve na e mundëson përjetimi i ibadetit. Mendoj që një pjesë e madhe në këtë ose në atë mënyrë e dinë ekzistencën e Zotit, e kuptojnë ekzistencën e Zotit, e racionalizojnë se ka një superfuqi.
Kohëve të fundit jemi mësuar të dëgjojmë edhe disa fjalë “unë besoj, por besoj në Zotin tim ashtu si unë e mendoj”. Nuk ka Zot si e mendon ti. Nëse do të lujamë basketboll, rregullat e basketbollit dihen, se nuk mundet me rregullat e futbollit të luajmë ne basketboll, rregullat dihen dhe në bazë të asaj do të luajmë basketboll. Edhe besimi në Zotin i ka rregullat e veta. Për ta stolisur si duhet këtë gjetjen, neve na nevojitet që të hyjmë dhe të bashkohemi me ujin, të hyjmë në reciprocitet, ne ti japim diçka ujit, uji të na jep diçka neve. Këtë neve na e mundëson ibadeti. Për atë dija për Zotin, neve nuk na jep kënaqësi shpirtërore. Në historinë e njerëzimit edhe sot e kësaj dite ka pasur shumë dijetarë që nuk kanë arritur ta përjetojnë adhurimin. (Tash secili prej nesh mund të jep shembuj të ndryshëm në lidhje me këtë), për shembull, unë mund ti dijë shumë mirë rregullat e futbollit, por Messi luan futboll, mund ti dijë më mirë se ai rregullat, por ai luan, ai është brenda dhe kjo është një prej elementeve të rëndësishme të përjetimit të një dukurie. Dijen të cilën e marrim nga aspekti fetarë, nëse kemi dëshirë që kjo dije të na freskojë neve si uji i detit në atë vapë të madhe të verës që na freskon, atëherë kemi nevojë që të depërtojmë brenda kësaj që e kemi gjetur; kjo bëhet nëpërmjet të ibadetit, namazit, agjërimit, zekatit, bëmirësisë, nëpërmjet të pastrimit të zemrës (shiqoni, zemra është një platformë për të cilën All-llahu xh.sh thotë “Mua nuk më zë Gjithësia, më zë zemra e besimtarit”; për ta zënë Zotin, për tu reflektuar rrezet e Krijuesit absolut, zemra duhet të pastrohet dhe pastrimi i zemrës bëhet vetëm nëpërmjet të përkushtimeve dhe ibadeteve të cilat ia bëjmë All-llahut xh.sh).
Njëherë mbreti i ka tubuar në sallonin e vet piktorët grekë dhe piktorët kinezë edhe ka kërkuar prej tyre që të pikturojnë dy piktura, të garojnë mes vete. I ka vendosur në një sallon të gjatë, e ka tërhequr një perde në mes tyre dhe në njërën anë i ka vendosur piktorët kinezë dhe në anën tjetër ato grekë. Kryesisht e dini që kinezët e kanë qejf shumëngjyrshmërinë dhe ato në murin e vet i kanë hudhur të gjitha aftësitë e veta, ngjyrërat e veta që i kanë, ndërsa përgjatë kësaj kohe piktorët grek vetëm e kanë pastruar murin e vet dhe atëherë kur është kryer koha/afati, mbreti e ka hequr perden, rrezet e diellit kanë ra në murin kinez dhe ngjyrat e murit kinez në mënyrë fascinante i kanë reflektuar në murin grek dhe të njëjtat ngjyrëra janë dukur shumë më bukur në murin grek se sa në murin kinez dhe çmimin e kanë fituar piktorët grek. Qëllimi është që, këtu piktura, shumëllojshmëria e ngjyrave paraqet dimensionin formal të njerëzishmes, të ibadetit, ndërsa pastrimi i murit e shpreh dimensionin e brendshëm të thellë, i cili është shumë i rëndësishëm dhe aty edhe një ngjyrë me qenë duket bukur, por s’ka fjalë që për këtë neve na nevojitet një mënyrë e sjelljes, e cila do ta mundësojë që këtë bilbil i cili na ka ardhur nga All-llahu xh.sh duhet ta kultivojmë dhe ta kthejmë ashtu si na ka ardhur. Çdo inkuadrim njerëzorë/egoist në të mirat në esencë, i prish ata.
Do t’ua jap një shembull të cilin e jep edhe Hz.Mevlana Xhelaleddin Rumiu në “Mesnevi”, thotë që në një periudhë kohore një mbret ka patur një papagall shumë të bukur, me zë të mirë, edhe këndoka bukur, bisedoka. Një ditë prej ditve papagalli ikë prej mbretit, shkon edhe ndalet në kasollen e një njeriu të shkretëtirës/bedevi (kryesisht kur përmendet termi bedevi e ka kutimin e njeriut pak më primitiv i cili nuk merr vesht prej artit dhe kulturës) dhe ky bedeviu kur e sheh papagallin i duket pak si interesant sepse asnjëherë në jetë nuk ka parë papagall, nuk i duket si zogjtë tjerë. Me të parë papagallin mendon se ka nevojë për diçka dhe e merr që ta rregullojë. Sheh që e ka sqepin pak si të kthyer dhe thotë ky nuk mund të hajë bukë me këtë sqepin dhe ia pret sqepin; ia sheh thonjtë pak si të gjata thotë këto thonj i pengojnë këtij dhe ia pret edhe thonjtë pak; ia sheh flatrat jofunkcionale, as nuk mund të fluturojë si duhet thotë edhe këto i pengokan, ngadalë t’ia shkurtojmë dhe si pasojë e gjymton atë në tërësi. Pas një periudhe telallët/lajmëtarët e mbretit dalin në rrugë dhe thonë “mbretit i ka ikur papagalli, ata që e gjejnë do ti shpërblejë me çmime të mëdhaja”. Bedeviu kur dëgjon, gëzohet se do të bëhet pasanik dhe merr papagallin ia çon mbretit, por mbreti këtë e fut në burg. Pse? Për shkak se e ka masakruar papagallin. Shembulli i këtij papagallit është shembulli i fesë, i islamit. Në këtë mënyrë të përsosur All-llahu xh.sh na ka dhënë një fé që të na bëj njerëz, këtë nuk kemi të drejtë ta sakatosim në të katër anët; ndërsa shpërblim për atë që e kthen fenë te Zoti ashtu si e ka marrë është xhenneti. Xhenneti, disa herë kemi biseduar, nuk ka të bëjë vetëm me botën tjetër, besimtarët janë në xhennet edhe në këtë botë. Ata që nuk kanë as fije besimi janë në siklet (kanë ankth) edhe në këtë botë. Për atë, ata që do ta kthejnë këtë papagall ashtu si e kanë marrë prej All-llahut xh.sh, e meritojnë shpërblimin dhe kjo bëhet vetëm nëpërmjet të mënyrës se si All-llahu xh.sh prej nesh i kërkon këto gjëra. Nuk ka filozofi të madhe. sa më shumë e thellojmë në aspektin e fetarësisë mendimin në filozofi, aq më shumë e lodhim veten. Mënyra e përkushtimit ndaj Zotit është shprehur në mënyrë të qartë, në pika të qarta në shpalljen dhe në traditën konstituive/sunnetin të Pejgamberit a.s, kjo bëhet nëpërmjet të ibadeteve dhe nëpërmjet të edukimit të karakterit. Mënyra e tretë është vuxhud. Ishte vexhdi/gjetja, ishte tevaxhudi/depërtimi në reciprocitet me atë që e kemi gjetur dhe vuxhud është shkrirja në atë që e kemi gjetur. Çdoherë kur do ti japim (atë që e thash në fillim) diçkaje rëndësi më të madhe se Zoti, atëherë kemi depërtuar në rryma të cilat neve nga aspekti njerëzorë do të na shkatërrojë. Kryesisht tasavvufi dhe mistika islame neve na afron këtë dimension dhe përmasën e tretë, që ne të shkrihemi nëpërmjet të ibadetit në personin e All-llahut xh.sh dhe atëherë karakteri i njeriut lirohet prej disa çështjeve të cilat pandërprerë e ngulfatin; lirohet prej smirës, urrejtjes, hidhërimit, shikimit me interes ndaj njerëzve, të gjitha këto i duken si gjëra të cilat janë shumë sipërfaqësore. Kjo nuk është një çështje e cila mund të tregohet, kjo është çështje e cila ka mundësi vetëm të përjetohet, prandaj edhe mënyra e afrimit deri te ky element bëhet nëpërmjet të përjetimit.
Unë sot do t’iu flisja për një cilësi të All-llahut xh.sh që quhet kelam, por Zoti deshi që u thelluam në një muhabbet tjetër, por do t’iu them edhe dy-tre fjalë në lidhje me kelamin. Në mesin e cilësive përqëndruese të Zotit (thubutije) në Gjithësi është edhe cilësia kelam. Kelam do të thotë bisedë. Kryesisht një prej problemeve më të mëdhaja që i ka munduar edhe filozofët, po edhe teologët, është problemi i kontaktit të Zotit me Gjithësinë. Për shembull, Dekarti është çmendur te kjo problematikë, nuk ka ditur si ta vendos kontaktin ndërmjet shpirtit dhe trupit, bile bile në fund ka bërë edhe disa eksperimente mjekësore dhe ka konstatuar se (një prej dobësive më të mëdhaja të Dekartit) shpirti është në cipën kozalaktive të trurit, domethënë është një prej gabimeve katastrofale të cilat i ka bërë Dekarti në filozofinë e tij, por si element është shumë i rëndësishëm dhe e tregon se sa shumë janë munduar njerëzit që ta vendosin këtë kontakt ndërmjet Gjithësisë dhe Zotit. Për shembull, në mitologjinë greke kjo është bërë nëpërmjet të zotrave më të vegjël; edhe te politeistët arab është bërë në të njëjtën mënyrë; krishterizmi kontaktin e Zotit/Atit me Gjithësinë e ka bërë nëpërmjet të sakrificës dhe dërgesës së birit, domethënë dërgesa e birit ose Atit në formë të birit në tokë, është konkluzë e një problemi të rëndësishëm, domethënë, nuk ka mundësi si të vendoset kontakti ndërmjet Zotit dhe Gjithësisë. All-llahu xh.sh në islam këtë e vendos nëpërmjet të cilësive të tij të cilat manifestohen në Gjithësi, që një prej cilësive të tij është edhe vet njeriu. Pra, biseda e Zotit është një element që fizikisht ka ndodhur, domethënë, kjo bisedë në kontakt me Gjithësinë ndodh me urdhërin kun; urdhëri kun do të thotë bëhu. Nga aspekti fetarë nëse parashtrohet pyetja se si është krijuar Gjithësia, atëherë përgjigjeja është që Zoti ka thënë “Kun fejekûn”-“Bëhu dhe ajo (Gjithësia) është bërë”. Domethënë urdhëri i parë i cilësisë kelam/bisedë/folës të All-llahut xh.sh është urdhëri për tu bërë diçka edhe atë me urdhërin kun të All-llahut xh.sh është krijuar Gjithësia. Biseda tjetër e All-llahut xh.sh është biseda të cilën e ka bërë me shpirtërat tonë në platformën parazënafillore në bezm-i elest, atëherë kur u ka thënë shpirtërave “A më pranoni mua për Zot” dhe këto i kanë thënë “Kalu belá”-“Po gjithsesi ne të pranojmë ty për Zot”. Biseda tjetër është (neve na infromon Kur’ani për këto) biseda e All-llahut xh.sh dhe diskutimi i cili ndodh ndërmjet melekëve/engjujve, All-llahut xh.sh dhe Ademit a.s (njeriut të parë). All-llahu xh.sh vendos ta krijojë njeriun. Melekët i thonë “A do të krjosh një gjallesë/qenie e cila do të bëj trazira në faqen e dheut dhe do të derdh gjak”. All-llahu xh.sh thotë :“Unë e di atë që ju nuk e dini” dhe kërkon prej melekëve që të përgjigjen në pyetjen e parashtruar për emërtimin e disa koncepteve/emrave, ndërsa melekët i thonë :“Ti je i lartësuar o Zot, ne nuk dijmë asgjë që Ti nuk na e ke mësuar neve, vetëm atë që Ti na e ke mësaur neve e dijmë”, do të thotë, që kjo është përgjigjeja edhe për fjalët e mëparshme kur thotë “Unë e di atë që ju nuk e dini”. Si rrjedhojë, njeriu do ta ketë mundësinë e përpjekjes intelektuale fetare dhe për këtë, rezultatin e kësaj përpjekjeje do ta ketë edhe shpërblimin prej All-llahut xh.sh. Për atë, nga aspekti islam njeriu ka mundësi të ngrihet më lartë se melekët, por ka mundësi që të bjerë më poshtë edhe se shejtani, kjo është në dëshirën e lirë të njeriut. Atëherë All-llahu xh.sh ia mëson Ademit a.s këta emra dhe kërkon prej melekëve që ta respektojnë Ademin a.s, ti bëjnë sexhde, ti përkulen në sexhde nderi. Kohëve të fundit respekti dhe rregullat e kulturës së respektit janë duke u sulmuar me të madhe nga vetë muslimanët. Në bashkëkohësi ka një lloj të islamit që është protestant (unë i them islam protestant). Kryesisht në këtë islam protestant sulmohet kultura dhe qytetërimi islam gjatë historisë, sulmohet respekti që i bëhet Pejgamberit a.s (një gjë ta dini, a e hoqët Pejgamberin a.s, nuk ka fé, islam nuk ka) dhe sulmohen njerëzit të cilët e ndjekin Pejgamberi a.s, ndërsa në arenën paraiskonike, mallkimi i shejtanit nuk bëhet për shkak se nuk i është përkulur Zotit, po për shkak se nuk i është përkulur Ademit, ka ra ndesh me urdhërin e Zotit, urdhëri i Zotit ka qenë që nëpërmjet Ademit të arrijë te Zoti; dhe largimi i shejtanit prej mëshirës së Zotit bëhet për shkak se e kundërshton respektin të cilin duhet ta ketë ndaj Ademit a.s.. Prandaj respekti/itaati është një prej elementeve kryesore fetare dhe që nga koha e Pejgamberit a.s deri në ditën e Kijametit, njerëzit të cilët e ndjekin rrugën e përshpirtshmërisë fetare, gjithsesi duhet të respektohen. Nëse nuk ekziston respekti ndaj personave të cilët janë në zinxhirin e afërsisë dhe miqësisë me Pejgamberin a.s dhe me All-llahun xh.sh, nuk kemi mundësi ti afrohemi si duhet All-llahut xh.sh.
Një prej pejgamberëve i cili përmendet në Kur’an që ka biseduar me All-llahun xh.sh është Musai a.s. Ka disa ajete të cilat flasin për bisedën e Musait a.s., një prej tyre është kur Musai a.s kërkoi prej Zotit që ta sheh Atë. All-llahu xh.sh i tha “Ti nuk ke mundësi të më shohësh mua. Nëse ke dëshirë të më shohësh, atëherë shiko në këtë kodër përballë që është, nëse ajo kodër do të qëndrojë në vend të vet, atëherë edhe ti do të më shohësh mua” dhe kur All-llahu xh.sh ia shfaqi autoritetin/xhelalin e vet kodrës, atëherë kodra u shkri dhe Musait a.s i ra të fikët, u alivanos. Do të thotë që kjo ishte një prej bisedave të cilat brenda Gjithësisë All-llahu xh.sh e ka bërë me një prej pejgamberëve. Edhe me Pejgamberin a.s All-llahu xh.sh ka biseduar në Miraxh (një prej ngjarjeve më të rëndësishme të Pejgamberit a.s është ngritja dhe vizita që ia ka bërë pranisë hyjnore). Përveç këtyre Kur’ani flet edhe për biseda të brendshme të Zotit me njerëzit. Ne në fillim në ligjëratat e para kemi biseduar për një zë i cili pandërpreë ia tregon rrugën e vërtetë njeriut, ia tregon ku gabon, për zërin e ndërgjegjges. Zëri i ndërgjegjes është prodhim i bisedës së Zotit dhe njeriut, për atë All-llahu xh.sh. në Kur’an thotë “Ju Zotin do ta gjeni në Gjithësi dhe brenda jush” dhe frymëzimi të cilin e kanë poetët, artistët është një bisedë e Zotit me krijesat e veta. Për shembull, mund një profesor i pikturës, i metodikës së pikturës të studiojë 100 vjet, por mos të ketë mundësi ta bëj një pikturë, mirëpo ka mundësi që një person aspak mos ta studiojë pikturën, por të pikturojë në mënyrë mahnitëse; ose në poezi mund të jetë një profesor shumë i fortë i letërsisë dhe mos të ketë të shkruar asnjë poezi, por mund të ketë një person i cili ndoshta është bari në mal edhe të ketë shkruar poezi që janë shumë të forta.
Domethënë këtë zë, secili prej nesh ka mundësi ta përjetojë, jo krejt në të njëjtën formë, po secili prej nesh ka mundësi ta ndiejë atë, mirëpo ajo që krejtve na nevojitet për ta përjetuar është dimensioni i fetarësisë, aty duhet ta gjejmë këtë zë. Kjo bisedë e Zotit për çdo ditë bëhet me të gjithë ne dhe në këtë mënyrë edhe e përjeton pjesëmarrjen e Zotit në Gjithësi. Ai nuk është jashtë Gjithësisë, të gjithë ato që mundohen ta heqin Zotin larg vetes, ta shohin si të largët shpërblimin dhe dënimin e Zotit, gabojnë. Ai është me ne bashkë dhe ne e përjetojmë në brendinë tonë. Faleminderit.