Sureja Ihlas
Pas një pauze të shkurtër tash do të vazhdojmë me komentin e sures Ihlas, një prej sureve për të cilën Pejgamberi s.a.v.s thotë që është një 1/3 e Kur’anit, për atë shpeshherë e kemi dëgjuar ne në traditën tonë fetare islame nëpër shtëpitë ku thonë që edhe nëse nuk di të lexosh Kur’an thuaji 3 Kul huvallah-a; edhe te varrezat për shembull kur shkojmë bëjmë vizitë kryesisht ne këndojmë3 Kul huvallah-a dhe 1 Elham (Fatiha). Është prej një transmetimi që bëhet prej Pejgamberit a.s në lidhje me Ajshen, një natë Pejgamberi a.s ka qenë duke e falur namazin e jacisë edhe është drejtuar ta falë sunetin e fundit të jacisë edhe i ka thënë Hz.Ajshes “deri sa ta përfundoj unë sunetin e fundit të jacisë, ti bëje një hatme”. Hz.Ajsheja është brengosur, si ka mundësi për një kohë kaq të shkurtër deri sa ta kryej sunetin e fundit të jacisë Pejgamberi a.s ajo të bëj një hatme. Ka pritur deri sa të jep selam Pejgamberin a.s dhe e ka pyetur: “po çka të bëj, si ta këndoj një hatme, nuk mund unë aq shpejt ta këndoj një hatme”. Pejgamberi a.s i ka thënë lexoje 3 herë suren Ihlas edhe një herë suren Fatiha edhe kjo konsiderohet sikur e ke bë hatme Kur’anin. Prandaj thash është një prej sureve e cila është shumë e rëndësishme, ne e thamë edhe herët e kaluara shpallja e kësaj sureje është për shkak se mekasit në fillim kanë kërkuar prej Pejgamberit a.s që ti tregojë karakteristikat e Zotit të tij.
Kryesisht në botëkuptimin e idhujtarisë/politeizmit, zotrat kanë karakteristikat e veta (ju e dini më afër me ne është mitologjia greke, domethënë secili zot e ka një karakteristikë të veten) edhe prej Pejgamberit a.s mushrikët në fillim kanë kërkuar që ai t’iu tregojë për karakteristikat e Zotit për të cilën ai thërret dhe Pejgamberi a.s asnjëherë nuk ka folur nga hamendja, për shkak se Kur’ani thotë: “Ai asnjëherë nuk fliste nga mendja e tij” (Nexhm, 3) por “Ai (Kur’ani) nuk është tjetër pos shpallje që i shpallet”. (Nexhm,4).
Ky element është shumë i rëndësishëm që ne disa herë e potencojmë se Pejgamberi a.s është mishërim i fjalës hyjnore, Kur’ani nuk ka kuptim njerëzor përderisa e nxjerrim prej loje Pejgamberin a.s, Pejgamberi a.s ia jep përmasën njerëzore Kur’anit, prandaj edhe është i dërguar Pejgamberi a.s.; edhe në përgjithësi fetarësia, kur bëjmë fjalë për fetarësinë ( jo për dijen për fenë) është e qartë se pa njeri të gjallë nuk ka fetarësi, fetarësia është element i cili ka mundësi të ndiqet nga i gjalli. Njëherë një prej miqve të All-llahut xh.sh, një prej evlijave , ishte duke qëndruar përreth Qabes edhe një grup i haxhinjve duke kaluar aty pari i thanë pse rrinë këtu, hyr brenda. Më përpara dijetarët e mëdhenj posaçërisht të kohës së as’habëve, shokët e Pejgamberit a.s., të gjeneratës pas tyre, tabiinëve, kanë qenë brenda atyre perdeve të zeza që janë të Qabes edhe aty kanë mbajtur ligjërata, kanë kënduar Kur’an, ende këndohet Kur’an brenda.Aty brenda ka qenë Seid Ibn Musejjeb’i një prej njerëzve i cili shumë mirë e ka njohur traditën profetike (hadith i thonë traditës profetike, porosive të Pejgamberit a.s, thënieve të Pejgamberit a.s) dhe një grup i haxhinjve i ka thënë : Hyr brenda se aty brenda Seid Ibn Musejjebi tregon hadithe të Pejgamberit a.s.. Ndërsa aika dhënë një përgjigje shumë interesante që vërtetë është mbresëlënëse, thotë: “Aty Seid Ibn Musejjebi transmeton prej të vdekurve ndërsa unë e marr dijen vetëm prej Atij të gjallit që nuk vdes asnjëherë”. E ka qëllimin se transmetimi i haditheve të Pejgamberit a.s (unë e kam thënë disa herë edhe në ligjëratat tjera) bëhet prej gjenerate në gjeneratë duke i përmendur personat të cilët i kanë transmetuar deri te ne hadithet, kështu është ruajtur origjinaliteti i hadithit, mirë ama këto njerëz unë tash kur i përmend për shembull them unë e transmetoj nga Buhariu, Buhariu e transmeton nga Urvej Ibn Zubejri, Urvej Ibn Zubejri nga Hisham Ibn-i Urv-eja, Hisham Ibn-i Urv-eja nga Abdullah Ibn Omer-i, Abdullah Ibn Omer-i nga Selman el Farisi-u, Selman el Farisi-u nga Pejgamberi a.s, domethënë krejt këto persona janë personat të cilët fizikisht kanë ndërruar jetë/nuk janë në këtë botë, ndërsa krahas kësaj shumë me rëndësi është që këto hadithe të vendosen në lidhje të gjallë me Allahun xh.sh., të jetësohen, të ndjehen, për atë kjo gjallëri është shumë e rëndësishme.
Isha në Azerbejxhan dhe aty ishte një profesor nga Ankara një profesor shumë i njohur në Turqi dhe një profesor shumë i mirë (është në të vërtetë profesor i letërsisë së vjetër turke) është edhe një sufi i njohur i Turqisë, Mustafa Tatçë, e tha një fjalë të mirë e unë desha t’ua përcjell edhe juve;ai tha kështu në zinxhirin e njerëzve të cilët janë të sinqertë dhe dijetarë që ne këtyre u kemi thënë ulema, ai që është momentalisht i gjallë, i gëlltit ato para vetes, do të thotë ai bazohet në fjalët e tyre por autoritetin e ndërton vetë dhe ky është një element shumë i rëndësishëm.
Tash e keni vërejtur njerëzit çdoherë kur kanë dëshirë që ta përforcojnë fjalën e vet, japin referenca, por person i fortë është ai, fjalët e të cilit pranohen pa dhënë referenca domethënë njerëzit te ky person kanë aq besim sa që pa dhënë referenca ( pa dhënë fusnota) i pranojnë fjalët e tij si të vërteta, dhe Mustafa Tatçë e thotë atë që personi i cili është i ngritur edhe shpirtërisht edhe me dije, ai i gëlltit njerëzit të cilët janë në zinxhirin e dijetarëve deri te Pejgamberi a.s dhe është imam për kohën e vet, ai është edhe Mevlana Xhelalediin Rumi edhe Muhidiin Ibni Arabi; posaçërisht në dimensionin shpirtëror.
Për ta bartur përvojën shpirtërore te njerëzit tjerë gjithsesi se ka nevojë për përjetim, personi i cili nuk e përjeton shpirtin, personi i cili nuk e përjeton Zotin nuk ka mundësi që tjerëve t’iu bart elemente prej Zotit dhe si pasojë desha të them që Kul huvallahiështë një prej atyre sureve të cilat e përbëjnë atë dimension, edhe vet leximi i saj e ngre lart shpirtërinë e besimtarit.
Atë që e kanë kërkuar mekasit prej Pejgamberit a.s, që ta njohin Zotin e tij, kush është ky Zoti yt, ne e filluam në ligjëratat e mëparshme dhe folëm për cilësitë. Neve All-llahu xh.sh veten na e njofton nëpërmjet të emrave të vet dhe nëpërmjet të cilësive. Emrat Esma i përmend në Kur’an, ndërsa asnjëherë Zoti në Kur’an nuk e përdor çështjen e cilësive (sifat). Shpeshherë e kanë diskutuar më parë edhe e diskutojnë ende por në mënyrë shumë shterpe dhe të cekët, për shembull disa grupe fetare thonë edhe tash (nuk dua ti përmend me emra) që Zoti nuk ka cilësi po ka emra, ne ehli sunneti e pranojmë se Zoti edhe emrat e vet edhe cilësitë. Për emrat flet Zoti, kryesisht shpallja nuk e ka karakterin të fol për cilësinë, Zoti, gjegjësisht autoriteti kryesisht i parashtron konkluzat, Zoti nuk ka nevojë ta arsyetojë atë që e thotë dhe pikërisht për këtë e parashtron emrin; emri është një koncept, e hodh idenë në bazë të cilës ka mundësi që të veprohet, ndërsa cilësia është puna e atij që i përkushtohet Zotit dhe prej fjalës së Zotit ne i nxjerrim cilësitë, por nuk ka dyshim se ata janë në kuadër të fjalëve të Zotit.
Për shembull Zoti ekziston/vuxhud, si cilësi të veçantë nuk mund ta gjeni në Kur’an, por emrin e Zotit Er-Rahman mund ta gjeni në Kur’an, për shkak se mëshira është koncept i Zotit , ndërsa ekzistenca e Zotit është një prej cilësive qenësore/dhatije të All-llahut xh.sh.. Prandaj ne hyrëm që ti analizojmë cilësitë e Zotit dhe në bazë të atyre të arrijmë deri te ajo se si paraqitet për ne Zoti të cilit ne jemi duke i besuar dhe me sa duket arritëm deri te muhalefetun lil havadith domethënë cilësia e pestë e All-llahut xh.sh ku thuhet që Zoti nuk i ngjan asgjëje në gjithësi. Dëshira e personit është që Zotin ta sheh, shpirtin ta sheh, po r ja që ska mundësi këtë ta bëjë me sytë e ballit dhe nuk do të mund të bëjë asnjëherë në këtë botë. Do t’ua jap një shembull konkret që mua mi ka sqaruar disa gjëra, edhe përvojën time t’ua bart juve; a keni menduar ndonjëherë pse njerëzit i ndërtojnë varrezat e atyre që i duan shumë?,pse bëjnë gurë mbi varre?, pse bëjnë mauzoleume?’ pse bëjnë varre të ndërtuara?; unë kam pas raste që disa personave të cilëve u kanë vdekur të rrijë fëmijët, kanë ardhur ka thënë ‘o hoxhë, më është djegur shpirti mua, unë dua t’ia bëj varrin’ edhe çka është ideja? Pse? Ose për shembull a keni menduar ndonjëherë se pse njerëzit kur japin sadaka, më së tepërmi duan që të bëjnë çeshme, të bëjnë ambulantë, ose të bëjnë xhami,ta zgjasin minaren sa më shumë. E dini pse?,ose për shembull pse heqim tespih, pse ekzistojnë tespihët? Njeriu ka dëshirë ta prek sevapin, këtë ta dini, kjo është njerëzore do ta prek sevapin. Për shembull La ilahe illallah ai mund të thotë edhe pa hequr tesbih, ama kur i heq tesbihët i duket se më shumë punë bën; e njëjta gjë kur e bën diçka që do ta sheh me shqisa, ajo i duket sikur më tepër ka bërë diçka; ai e di që nuk e ka djalin afër vetes, por kur do ia sheh varrin sikur diçka materiale prej atij do të sheh. Këtu nuk e diskutoj çështjen juridike të lejesës ose ndalesës së këtij fenomeni, por ndjenjën psikologjike brenda njeriut.
E njejta ndjenjë është edhe me Zotin, në histori njeriu ka patur dëshirë ta sheh Zotin njëherë, mirëpo në moment kur ka vendosur formën e tij, atëherë secili ka krijuar zotra sipas vetes, se kur e sheh autoritet më nuk është Zoti, porështë botëkuptimi i soditësit, secili e sheh ashtu si do vet. Dhe pikërisht për këtë Islami këtë çëshje e konsideron si blasfemi dhe shirk.
Kjoështë puna si me parabolën për elefantin që e cek edhe Platoni edhe Mevlana,e dini atë kur e kanë futur elefantin (edhe Mevlana e përmend edhe Platoni) në një vend të errët, pastaj i kanë futur brenda njerëzit dhe i kanë pyetur se çka është ai, askush nuk e ka parë, por secili varësisht çka ka prekur prej elefantit, në bazë të asaj ka dhënë konkluza, domethënë secili në mënyrë të vet e ka analizuar. Si pasojë e kësaj njerëzit gjatë historisë e kanë përngjasuar Zotin me diçka materiale (teshbih) ose e kanë antropomorfizuar, i kanë dhënë karakteristika të njeriut (texhsim), që të dyja në kundërshtim të plotë me besimin e drejtë në Zotin.Pikërisht për këtë nëse kemi dëshirë ta besojmë Zotin atëherë duhet të jemi të bindur se nuk i ngjan të ngjarave, muhalefetun lil havadith, do të thotë sido që ta mendojmë ne, sido që të kemi dëshirë ta shohim , Zoti nuk është ashtu. El havadith do të thotë e ngjarë, diçka që është bërë më vonë, e krijuar i themi ne,por nuk e ka kuptimin e krijuar, por e ka kuptimin që ka ngjarë më vonë është bërë diçka edhe këtë e ka krijuar Zoti, prej kësaj që e ka krijuar Zoti, asnjërës All-llahu xh.sh nuk i ngjan dhe çdo moment njeriu kur mundohet nëpërmjet të shqisave ta sheh Zotin, atëherë kalon në politeizëm. Ndërsa njeriu nuk sheh vetëm me sy, ky element është i rëndësishëm. Ka një ajet në Kur’an thotë që “A nuk udhëtuan ata nëpër tokë e të kenë zemra me të cilat do të kuptojnë, dhe veshë me të cilat do të dëgjojnë? Pse në të vërtetë sytë nuk verbërohen, por verbërohen zemrat në kraharor”.(Haxh, 46) si dhe në një ajet tjetër: “Ne krijuam shumë nga xhinët e njerëzit për xhehennem. Ata kanë zemra që me to nuk kuptojnë, ata kanë sy që me ta nuk shohin dhe ata kanë veshë që me ta nuk dëgjojnë. Ata janë si kafshët, bile edhe më të humbur, të tillët janë ata të marrët”.(A’raf,179), domethënë, kanë sy, shohin me sy, por nuk e shohin hakikatin/të vërtetën, nuk e shohin Zotin, nuk e dëgjojnë Zotin, nuk e ndjejnë Zotin, thotë “…te ata nuk janë të verbuar sytë, por janë të verbuara zemrat të cilat janë brenda në krahror”, do të thotë që zemra paska mundësi të sheh dhe paska mundësi të mos sheh, të verbohet.
Zoti shihet me sytë e zemrës, sytë e zemrës nuk japin formë, nuk shohin me formë, sytë e zemrës janë sy të cilat shohin dhe ndjejnë pa formë dhe në të shumtën e rasteve forma e pengon shikimin e zemrës. Këtë ne kemi mundësi ta përjetojmë më së tepërmi për shkak se me sy të zemrës keni mundësi ta shihni vetëm atë të cilën e dashuroni dhe kështu është Zoti për ne, në dynja ne kemi mundësi ta shohim Atë me sytë e dashurisë reale/ashki hakiki; dashuri e vërtetë te ne është vetëm dashuria ndaj Zotit; Mexhnuni është dashuruar në Lejlën për ta çuar te Zoti, për ta kuptuar dashurinë. Ashki mexhazi/dashuria simbolike është çdo dashuri e kësaj bote që e kemi ne ; për shembull i duam fëmijët, shpeshherë dashuria neve na pengon që ti shohim mangësitë e fëmijëve tanë, domethënë ata i shohim me sytë e zemrës e jo me sytë e ballit; ndodh që një djalë i dashuruar në një vajzë t’i thotë nënës “oj nënë, unë mendoj ta marr këtë se është shumë e mirë”’ ndërsa nëna i thotë “ku e paske gjetur atë të shëmtuar, më mirë ty të të marrim të të bëjmë nuse se atë, ajo nuk bën aspak”, kurse djali ia kthen “të ti jap sytë e mi ta shohësh se sa e mirë është”, domethënë nëna e sheh me sy real të kësaj bote, ndërsa djali e sheh me sytë e zemrës.
A kështu shihet edhe Zotit? Nuk është kështu, por për ta kuptuar më mirë ne,përjetimi i përafërt është në këtë mënyrë. Domethënë duhet të ndjehet dhe në këtë mënyrë Hz.Aliu e ka thënë atë fjalë që asnjëherë nuk jam lidhur në nama pa e ndjerë Zotin në brendinë time. Se Zoti është me personin atë e thotë në Kur’an, “Ne e kemi krijuar njeriun dhe dimë se ç’pëshpërit ai në vetvete dhe Ne jemi më afër tij se damari (që rrah) i qafës së tij”.(Kaf,16)
Prandaj një qasje e tillë, në tasavvuf posaçërisht, jo se Zotin nuk ia përngjan diçkafit , por edhe diçkafi nuk ekziston; shikoni edhe forma jonë është vetëm se një formë e rrejshme që në realitet nuk ekziston realisht, se nuk ekziston ne e kuptojmë edhe kur vdesim, në moment kur esenca e cila nuk duket te ne, e cila nuk hyn në asnjëfarë mikroskopi, na lëshon neve, forma jonë shkon, kalbet, nuk ngel asgjë prej nesh. Ne momentalisht mendojmë se kemi ndonjë formë, ndërsa në esencë ne jemi pa formë; domethënë ajo që neve na bën të përhershëm është paformësia jonë, është shpirti ynë, e mos të diskutojmë për Zotin; atëherë si mund ta përjetojmë, ta ndjejmë Zotin? Edhe ajo i ka metodat e veta. Gjërat të cilat ne nuk mund ti shohim me sy normal, përpiqemi t’i shohim me elemente ndihmëse që ti shohim; largësinë ne nuk mund ta shohim, marrim dylbi se nëpërmjet tyre e shohim largësinë; gjërat shumë të imta nuk mund ti shohim me sy normal, ne marrim mikroskop për ti parë; edhe Zotin për ta ndier me sytë e zemrës nuk na mjaftojnë metodat normale vetëm, unë do falem 5 kohë namaz, do agjëroj edhe do mbaroj puna, nevojiten edhe dylbi shpirtëror, nevojitet edhe mikroskop shpirtëror edhe ky është ibadeti nafile, domethënë, çdo ibadet të cilën ne e bëjmë shtesë dhe i drejtohemi All-llahut xh.sh, Ai aq më shumë neve na i heq perdet. Ka një ilahije që këndohet te ne edhe është origjinale shqipe “Mirëse erdhe shpirti reva, prej asaj kalu bela” edhe në mes diku thuhet ‘çilnai perdet për me të pa’domethënë një varg i kësaj ilahije është ‘hapi perdet për me të pa’ , dhe qëllimi është që ta përjetojmë Zotin nëpërmjet të syve të shpirtit.
Cilësia e gjashtë prej cilësive vetore, qenësore të All-llahut xh.sh është kijamun bi nefsihi. Kjo është një cilësi e cila pak na çon që ne ta përdorim mendjen tonë diskursive/arsyen; kijamun bi nefsihi do të thotëZoti ekziston nga vetvetiu dhe Zoti është i gjallë, është ekzistent, është i qenë me vetveten e tij jo nga diçka tjetër. Në moment kur Zoti ka nevojë për dikë tjetër nuk është Zot, domethënë edhe nga aspekti racional, nëse Zoti ka nevojë për diçka tjetër, atëherë automatikisht, ai është i dobët/i mangët dhe nuk ka mundësi që ne ta konsiderojmë atë si Zot. All-llahu xh.sh është ekzistenca e vetme, domethënë, Ai ka ekzistencë reale,qenësi hakiki, vuxhud hakiki, dhe këtë qenësi e ka vetëm All-llahu xh.sh; qenësia e Zotit është gjithëpërfshirëse, për atë edhe nuk ekziston hiçi absolut. Në moment kur ekziston Zoti dhe Zoti është kudo, a ka vend ku nuk është Zoti, ska, atëherë ku do ta vendosësh hiçin?, ku do ta vendosësh asgjënë? Në terminologjinë e apologjetikës islame (akaidit) edhe Ebu Hanifeja në një libër të tij thotë: “Zoti i ka krijuar gjërat, jo prej gjësë” (ne këtë që të vijë më bukur shqip, i themi prej asgjësë, por jo prej hiç’it absolut, aty thuhet “jo prej gjësë’ por ka mundësi prej diçkaje tjetër dhe kryesisht krijesat janë me urdhërin e Zotit të krijuara prej Zotit, ka një krijim si rrezet që dalin prej diellit, domethënë, edhe kjo është krijimi/halk. Këtë filozofia e ka analizuar nga aspekti intelektual, sufijtë e diskutojnë nga aspekti iluminis. Çka do të thotë? Për shembull a ka ndonjë musliman që pranon që bota dhe çdo gjë që është e krijuar, e ngjarë (njeriu) nuk ka qenë në dijen e Zotit? S’ka. Domethënë, çdo gjë para se të krijohet ka qenë në dijen e Zotit apo, do të thotë që nëse ka qenë në dijen e Zotit, atëherë është ekzistent dhe prej dijes së Zotit ka një krijim, një dalje të krijimit; ose është dritë dhe ka një rreze e cila është rreze e krijuar prej All-llahut xh.sh.. Këtë mënyrë të racionalizimit e ka bërë edhe Dekarti; për shembull Dekarti para se të thotë“Cogito, ergo sum”-“Mendoj, do të thotë ekzistoj” ka analizuar. Ka thënë:“unë mendoj që ekzistoj, atëherë ekzistenca ime prej ku vjen? A jam unë shkak i ekzistencës sime?” Fillon të mendojë dhe konstaton se “unë nuk kam mundësi ta pengoj një sëmundje, për shembull pi pak ujtë ftohtë edhe ftohem, edhe këtë s’mund ta pengoj. Domethënë, jam njeri i dobët, jam qenie e dobët, atëherë nuk kam mundësi ta pengoj vdekjen time, nuk më ka pyetur askush për lindjen time, do të thotë që ekzistenca ime nuk është prej meje. Ekzistenca ime është prej diçkafit tjetër; përreth meje çka ka?” Ka gjurmuar përreth vetes malin, drurin, diellin, hënën, yjet, krejt i ka analizuar dhe ka thënë‘Asnjëra nga këta s’ka relacion me mua, do të thotë, që ekzistenca nuk është e varur edhe prej këtyre’. Në të vërtetë fjala e Dekartit është që‘Unë mendoj për Zotin…’ këtu ndërmjet ka një fjalë e cila thotë‘Cogito deus…’ , domethënë‘Unë mendoj për Zotin, do të thotë ekzistoj’; atëherë kur konstaton që ka një superfuqi që e ka krijuar gjithësinë, ‘atëherë kam mundësi unë ta kuptoj ekzistencën time, përveç asaj, përderisa unë nuk mendoj për Atë, nuk kam mundësi ta kuptoj ekzistencën time’.
Edhe shiheni realisht të gjithë personat të cilët mendojnë se janë ateist, nuk kanë mundësi ta kuptojnë ekzistencën, iu shkon jeta huq, kot iu shkon, ndërsa besimtarët pa marrë parasysh çfarë besimi kanë, mund të kenë besim batil (besim i cili nuk është i drejtë) sipas nesh, ka mundësi të jenë krishter, ka mundësi të jenë hebrej e të tjerë, përsëri kanë një qëllim në jetën e tyre, por nëse nuk e kanë asnjërin prej këtyre besimeve jeta u shkon kot, vetëm ata të cilët kanë një mendim të tillë kanë kuptim për ekzistencën. Në kuadër të konstatimit edhe të Dekartit mund të vlerësojmë se Allahu xh.sh është e vetmja qenie që ekziston nga vetvetiu.
Në tesavvufin islam njëshi është element parësor i ekzistencës, ehad. Fakiri kam një përkthim “Zero të panumërta para njëshit” (këta që janë pak më të vjetër e dinë) është një botim i vjetër, por ua preferoj,është i Ali Sheriatit dhe është në formë të një proze poetike, është shumë libër i mirë, dhe aty e diskuton një çështje shumë të rëndësishme në formë poetike.
Thotë, merreni njëshin, para njëshit, sado zero të vëndoni, nuk kanë vlerë, domethënë këto zerot nuk i japin vlerë njëshit por pandërprerë ia zvogëlojnë vlerën; nëse një prej këtyre zerove ia shtoni pas njëshit, atëherë ka vlerë, nëse edhe një ia shtoni atëherë i shtohet vlera, edhe një ia shtoni i shtohet edhe më vlera. Do të thotë edhe njeriu është i tillë. Përderisa e ka Zotin, Njëshin përpara edhe pse vet është zero, domethënë është inekzistent, por për shkak se vjen pas njëshit bëhet dhjetë, nëse edhe një inekzistent bëhet njëqind.
Do të thotë që qenësia ka vetëm një realitet dhe vlera e qenësisë, ekzistencës ka mundësi të kuptohet vetëm nëse arrijmë që ta kuptojmë ekzistencën e All-llahut xh.sh. Me këtë edhe i përfundojmë cilësitë dhatije të All-llahut xh.sh, inshallah prej javës së ardhshme do të vazhdojmë me cilësitë thubutije. Dallimi ndërmjet cilësive dhatije dhe cilësive thubutije bëhet në atë mënyrë që cilësitë thubutije e kanë edhe pasqyrimin në jetën e botës, domethënë, hajat/gjallëri, ilm/dije, në një mënyrë këta janë prezente edhe në qenësinë e njerëzve të botës, ndërsa ata dhatije janë cilësi të cilët janë enkas, të posaçme, vetëm për All-llahun xh.sh. Faleminderit.