Nëse do të flasim për një përvojë të vërtetë, atëherë gjithsesi duhet të ekzistojë pikëtakimi midis subjektit dhe realitetit. E shenjta, për ata që e besojnë, që e ndiejnë dhe emocionohen me të, e shpreh realitetin.
Shkruan: Metin IZETI, Tetovë
Arti, e shenjta dhe vetmia pozitive janë tri gjendje substanciale që bashkohen në një pikë të përbashkët. Janë gjëra për të cilat është vështirë të flitet. Ato bashkërisht përkufizohen medoemos nga sekreti. Në eksperiencën tonë të përgjithshme, ato thelbësisht janë të shkëputura nga bezdia e përditshmërisë dhe nga komunikimi i zakonshëm i emocioneve. Subjektet e artit, të të shenjtës dhe vetmisë pozitive, janë mbi, nën, para ose prapa përditshmërisë së emocionuar dhe perceptuar nga të gjithë. Edhe pse në parim është kështu, prapëseprapë ka përjashtime dhe përjashtimet, në masë të madhe, identifikohen me lëndën e tyre. Ndërsa përmasa latitudale e tyre përfitohet nëpërmjet hermeneutikës reciproke midis tyre. Ose më qartë:
E shenjta shprehet nëpërmjet artit, në vetmi pozitive.
Arti është shprehje e shenjtë e vetmisë pozitive.
Vetmia pozitive është art i shenjtë.
Përvoja shoqërore e prezantimit të të shenjtës në traditën e gjatë të historisë së njerëzimit është bërë nëpërmjet të artit të trajtësuar në vetmi pozitive. Tekstet e shenjta të të gjitha traditave flasin për vetminë e bartësve të shenjtërisë, që më vonë nëpërmjet të artit e kanë përgjithësuar të pranuarën. Në realitet lirisht mund të thuhet se arti është hermeneutikë e të shenjtës. Në një ajet të Kur’anit thuhet: “Kjo është ‘ngjyra’ që na ka dhënë Allahu! S’ka ‘ngjyrë’ më të bukur se ajo që jep Allahu! Ne vetëm Atë adhurojmë!”(Bekare, 138).
Ajeti i mësipërm e shpreh përmasën e vetme të shprehjes së të shenjtës, atë artistike. Edhe fjala e shenjtë është shprehur në trajtë të rimuar dhe me harmoni të pashoq të fjalëve dhe tingujve të zgjedhur. Çdo qasje që në thelb nuk e ka këtë përmasë mbetet si diçka jashtë, për të cilën ndoshta mund të flitet, por si për të përtejmen e ndjesive të imanentes, si për një botë të përtejme që do të mund ta njihnim vetëm me një kusht: po të dalim, për t’u mbyllur në vetmi pozitive, nga bota ku ndodhemi tani. Dhe, më duket se për të arritur të përtejmen në fjalë e vetmja gjë që duhet të heqim dorë është rrëmuja. Rrëmuja kërkon ta flasim çdo gjë që e përjetojmë. Ndërsa eksperienca e të shenjtës në parim na çon të heshtim dhe këtë më së miri mund ta bëjmë në vetmi pozitive.
Bota e jashtme për njeriun nuk është vetëm objekt që perceptohet vetëm nëpërmjet përvojës, por disa herë njeriu i qaset me marramendje, frikohet, e përjeton si të bukur ose ndonjëherë ka mundësi që të ketë dëshirë të ikë prej saj. Në realitet të gjitha këto janë një lloj i përvojës; një përvojë që në brendi ngërthen kuptime, gjykime vlerore dhe komente. Njeriu është njeri së bashku me të gjitha këto përvoja, pra jo vetëm me eksperiencën shqisore. Ndërsa një nga përvojat më të rëndësishme që njeriun e bën njeri në këtë proces të trajtësimit është përvoja estetike, e cila elemente bazë i ka artin, të shenjtën dhe vetminë pozitive.
Gjatë përvojës estetike, edhe pse njeriu mbështetet në shqisat, duke e tejkaluar atë, vetes ose objektit të përvojës së tij i përshkruan një subjektivitet të veçantë. Për rrjedhojë, përvoja estetike domosdoshmërisht është e lidhur me përvojën transcendentale ose me vetë transcendencën.
Përvoja, domosdoshmërisht e kërkon subjektin njeri dhe realitetin. Nëse do të flasim për një përvojë të vërtetë, atëherë gjithsesi duhet të ekzistojë pikëtakimi midis subjektit dhe realitetit. E shenjta, për ata që e besojnë, që e ndiejnë dhe emocionohen me të, e shpreh realitetin. E shenjta jo vetëm nga aspekti i zbulesës, në fetë qiellore, por edhe në mitologji ka qenë bazë e përjetimit të realitetit. Mitet janë rrëfime simbolike të mënyrës si i kanë kuptuar ose u kanë dhënë kuptim njerëzit botës dhe të shenjtës. E shenjta dhe shprehjet e saj janë si melodi. Ato sa herë që performohen, lindin për së dyti dhe e ruajnë gjallërinë e tyre në trajta të ndryshme.
E tillë është edhe zbulesa e fundit hyjnore, Kur’ani. Çdo ajet i tij lind së dyti gjatë çdo leximi të ri dhe tradita e komentimit të tyre nuk është traditë e vdekur, por e gjallë, konstituive, që e ka të njëjtin tekst, por që në periudha të ndryshme e ekzalton auditorin në trajta të ndryshme, si intelektuale ashtu edhe artistike.
Ashtu si e shenjta, edhe arti nuk i duron vetëm kufijtë e shqisave dhe të dukshmes. Ato janë melodi të përjetshmërisë dhe relacioni i subjektit me objektin te ato nuk është i ndarë, por është i bashkuar. Si pasojë, ka mundësi të shprehet vetëm nëpërmjet të artit. Pikërisht për këtë edhe stili i gjuhës së Kur’anit është artistik dhe jo vetëm literal.
Nuk dua të them se arti dhe e shenjta e kanë të njëjtën natyrë. Dua të them vetëm se të dyja përvojat, si njëra ashtu edhe tjetra, janë me intensitet të lartë. Kur flitet për të shenjtën/zbulesën/sunnetin, atëherë ajo ka të bëjë me llojin e jetës, që përcaktohet e tëra nga prania e fortë e një realiteti të shenjtë brenda nesh, e një realiteti që mund të na tronditë deri në palcë. E njëjta gjë ndodh edhe me artin. Të dyja emocionet na e dashurojnë vetminë, por na mbajnë të gjallë me shoqërinë.
Eksperienca e të shenjtës dhe përgjithësimi i saj nëpërmjet artit ka ndikuar qartë në përpunimin e sistemit të Ibn Arabiut, që është shfaqur në veprën e tij të njohur “Fususu’l-Hikem” (Perlat e Urtisë). Ai, jetën dhe veprimtarinë e pejgamberëve të Allahut, të prezantuar në Kur’an, e ka paraqitur në trajtë të arketipeve universale për të gjitha kohërat dhe hapësirat. Hermeneutika e tij artistike është qasje sui generis e përvojës së të shenjtës dhe e prezantimit të saj nëpërmjet artit në vetminë ekzistenciale.
Njeriu domosdoshmërisht është i detyruar, thotë Ibn Arabiu, të zgjedhë. Zgjedhja që duhet ta bëjmë fillimisht është sasiore. Sasia e të mundshmeve, po t’i shohim të tëra si të barasvlershme, i kapërcen mundësitë tona. Nëse e fusim në lojë eksperiencën e gjendjeve të përtejme, atëherë zgjedhja para së cilës gjendemi është cilësore. Të qenit vazhdimisht i hapur ndaj mundësisë që është pothuaj ajo e të shenjtës, bën që puna e mendimit t’i nënshtrohet vazhdimisht diçkaje tjetër, diçkaje ballë së cilës pikërisht mendimi ndërpritet.
Në këtë pikë ne sot jemi të përballë me çështjen e ardhmërisë së artit ose, mund të themi, edhe me çështjen se do të vazhdojë ose jo arti. Vazhdimi i artit përballë kushteve rrënuese që i ka krijuar vetë subjekti njeri, do të jetë i mundshëm vetëm nëpërmjet rikthimit të të shenjtës dhe bashkimit të subjektit me objektin e artit. Njeriu e krijon artin si qenie alternative e natyrës që është e përcaktuar me ndryshimin dhe zhvillimin. Arti me vete e sjell edhe një pasqyrim të ri të qenies. Ky pasqyrim është vazhdimësia si antinom i ndryshimit të pandërprerë. Gadameri në hermeneutikën e tij, ngjashëm si shumë më herët Ibn Arabiu, jetën e “të tashmes” e vendos si horizont të caktuar më kuadër të historisë dhe që këtu konstaton se qenia është një shpjegim dhe se nuk përmban modalitet të pandryshueshmërisë. Këto ndryshime rrënjësore, të paraqitura në shkencë dhe në filozofi, do të transferohen edhe në art. Edhe Umberto Eco është i mendimit se një vepër artistike nuk mund të kuptohet si pasojë e një sistemi të mbyllur të ndjenjave dhe të mendimit. Përkundrazi, duhet të jetë e gjallë dhe e vazhdueshme. Këtë vazhdueshmëri artit ia mundëson vetëm e shenjta, por edhe të shenjtës vetëm hermeneutika artistike. Ndërsa që të dyja janë të lidhura me vetminë pozitive.
Objekti definitiv i artit të shenjtë është të mos ndjellë ndjenja ose të komunikojë impresione; ai është një simbol dhe, si i tillë, ai përdor kuptime të thjeshta dhe primordiale. Ai në asnjë rast nuk mund jetë diç më tepër se aluzion; objekti real i tij është i pashprehur. Ai është engjëllor për nga origjina, sepse modelet e tij reflektojnë realitetin e të përtejmes. Me anë të një rekapitulimi të krijimit “Arti Hyjnor”, shprehur me alegori, demonstron natyrën simbolike të botës, e çliron shpirtin njerëzor.
Të gjitha këto aspekte fundamentale të artit të shenjtëruar, në një ose mënyrë tjetër, si dhe në proporcione të ndryshme, në secilën prej traditave tradicionale, në esencë e posedojnë të vërtetën dhe madhështinë e plotë të përjetimit të të përtejmes në vetmi pozitive, ashtu që secili do të jetë i aftë, në parim, të manifestojë çdo formë të mundshme nga shpirtëria. Për më tepër, forma, përmes natyrës së vetë të plotë, është e paaftë ta shpreh një gjë pa e përjetuar një tjetër, sepse forma e limiton atë që e shpreh dhe, si rrjedhim, në këtë mënyrë e ekskludon mundësinë e shprehjeve të mundshme nga arketipi i tyre universal. Ky ligj natyrisht aplikohet në të gjitha nivelet e manifestimit formal dhe jo vetëm në art; kështu që ndryshueshmëritë e zbulimeve hyjnore, në të cilat janë gjetur religjione të ndryshme, gjithashtu janë reciprokisht ekskluzive kur peshohen në kushtet e pasqyrimeve të tyre formale, e jo në esencën e tyre Hyjnore, e cila është Një. Nuk ka art dhe të shenjtë që nuk varet, në një aspekt, nga metafizika. Ndërsa shkenca e metafizikës është vetë e pakufizuar, kur dihet fakti se objekti i saj është infiniti.
Nisur nga kjo që u tha, në vijim të tyre gjithçka që nuk na veçon e ndan nga bota, gjithçka do të binte ndesh me rregullat thelbësore të artit dhe të të shenjtës. Shpeshherë disiplina e industrializuar, duke na mbyllur në rrugën e punës, na largon nga përvojat e përtejme. Kështu është të paktën në kuptimin e përgjithshëm, por ama edhe kjo përvojë e të përtejmes e kërkon disiplinën e vet. Një gjë është e sigurt: se një disiplinë e tillë ndalon çfarëdolloj lëvdate llafazane të të shenjtës ose artit. Më parë thamë që arti dhe e shenjta e kërkojnë heshtjen, mirëpo jo gjithherë ndodhë kështu. Për disa prania në botë bëhet shkak i mjaftueshëm për mohimin e heshtjes, për llomotitje, për harresën e vetmisë pozitive.
Linku nga është huazuar teksti : http://shenja.mk/index.php?news=14376